پادکست آموزش همگانی
فیلم آموزش همگانی
خلاصه
سندرم آسپیراسیون مکونیوم: علائم و درمان
این مقاله به بررسی کامل سندرم آسپیراسیون مکونیوم (MAS) میپردازد، وضعیتی که در آن نوزادان اولین مدفوع چسبناک خود، یعنی مکونیوم، را قبل یا حین تولد استنشاق میکنند. متن توضیح میدهد که آسپیراسیون مکونیوم میتواند منجر به انسداد مجاری تنفسی و مشکلات تنفسی شود، زیرا مکونیوم مانع از عملکرد طبیعی ریهها میشود. این منبع به تشریح علل احتمالی MAS، که غالباً شامل استرس جنینی یا کاهش اکسیژنرسانی است، میپردازد و علائمی مانند تنفس دشوار و سیانوز (کبودی پوست) را ذکر میکند. همچنین، متن بر اهمیت تشخیص سریع از طریق عکس قفسه سینه و درمانهایی مانند ساکشن (مکیدن) مکونیوم و استفاده از ونتیلاتور یا اکسیژن تأکید دارد، در حالی که اشاره میکند عوارض طولانیمدت MAS نادر است.
سندرم آسپیراسیون مکونیوم (Meconium Aspiration Syndrome)
سندرم آسپیراسیون مکونیوم (MAS) زمانی رخ میدهد که نوزاد تازهمتولدشده مادهای چسبناک به نام مکونیوم (Meconium) را درست پیش از تولد یا حین زایمان استنشاق میکند. این وضعیت میتواند باعث مشکلات تنفسی و دیسترس تنفسی شود. بروز عوارض یا مشکلات سلامت طولانیمدت در اثر MAS نادر است. تشخیص زودهنگام و درمان سریع نتایج بهتری به همراه دارد.
سندرم آسپیراسیون مکونیوم چیست؟
سندرم آسپیراسیون مکونیوم (Meconium aspiration syndrome – MAS) یا «آسپیراسیون مکونیوم» زمانی رخ میدهد که نوزاد بهدلیل ورود مکونیوم به ریهها، دچار مشکل تنفسی میشود؛ این اتفاق ممکن است درست پیش از تولد یا حین زایمان رخ دهد.
مکونیوم مادهای چسبناک است که اولین مدفوع نوزاد را تشکیل میدهد. اگر نوزاد پیش از تولد مکونیوم دفع کند، ممکن است آن را استنشاق کند. استنشاق مکونیوم میتواند باعث انسداد یا تحریک راههای هوایی نوزاد، آسیب به بافت ریه و مسدود شدن سورفکتانت (مادهای که به باز شدن ریههای نوزاد هنگام تولد کمک میکند) شود. MAS میتواند مشکلات تنفسی ایجاد کند و در موارد نادر، تهدیدکنندهٔ زندگی باشد.
مکونیوم چیست؟
مکونیوم اولین مدفوع نوزاد است. این ماده ضخیم، چسبناک و قیریشکل است و از سلولها، موکوس، مو، صفرا و سایر مواد تشکیل شده است. معمولاً نوزادان تا ۴۸ ساعت پس از تولد مکونیوم را دفع میکنند. در برخی موارد، نوزادان ممکن است در طول زایمان مکونیوم دفع کنند و در معرض خطر آسپیراسیون (استنشاق) این ماده چسبناک قرار گیرند.
چرا آسپیراسیون مکونیوم خطرناک است؟
مکونیوم بافتی غلیظ و چسبناک دارد. بهقدری چسبناک است که حتی پاککردن آن از پوست نوزاد با دستمال مرطوب دشوار است. حال تصور کنید چنین مادهای در ریهٔ نوزاد وجود داشته باشد. مکونیوم میتواند درون راههای هوایی گیر کند، از باز شدن کامل ریه جلوگیری کند و نوزاد را از اکسیژن محروم سازد.
شیوع سندرم آسپیراسیون مکونیوم چقدر است؟
مکونیوم در ۱۲ تا ۲۰ درصد از تمام زایمانها وارد مایع آمنیوتیک میشود که به آن «مایع آمنیوتیک آغشته به مکونیوم» گفته میشود. این وضعیت در نوزادان رسیده (۴۰ هفته بارداری) یا پسازموعد (بیش از ۴۲ هفته بارداری) شایعتر است. تنها ۲ تا ۱۰ درصد از نوزادانی که در مایع آمنیوتیک آغشته به مکونیوم متولد میشوند، دچار MAS میشوند.
علائم و علل
علائم آسپیراسیون مکونیوم چیست؟
استنشاق یا ورود مکونیوم به ریه خطرناک است. برخی از شایعترین علائم آسپیراسیون مکونیوم عبارتاند از:
- دشواری در تنفس
- ضربان قلب کند
- رنگ آبی پوست (سیانوز)
- تنفس سریع
- ناله یا صدا هنگام بازدم
- فرورفتگی قفسهٔ سینه هنگام تنفس
- شلی و بیحالی بدن
علل آسپیراسیون مکونیوم چیست؟
آسپیراسیون مکونیوم میتواند دلایل مختلفی داشته باشد، اما استرس شایعترین عامل است. نمونههایی از استرس میتواند شامل عفونت یا کاهش اکسیژن باشد. استرس باعث میشود نوزاد دمهای قوی و عمیق بکشد. این دمهای شدید باعث ورود مایع آمنیوتیک به اعماق ریهها میشود. اگر مایع آمنیوتیک حاوی مکونیوم باشد، مکونیوم وارد ریه میشود. مکونیوم استنشاقشده راههای هوایی را پر کرده و تنفس را دشوار میکند.
علائم وجود مکونیوم در مایع آمنیوتیک چیست؟
مایع آمنیوتیکی که حاوی مکونیوم باشد، هنگام پارهشدن کیسهٔ آب، به رنگ سبز مایل به قهوهای دیده میشود. نوزادانی که در معرض این مایع قرار گرفتهاند، ممکن است هنگام تولد پوست و ناخنهای زردرنگ داشته باشند. ارائهدهندگان خدمات سلامت آموزش دیدهاند تا علائم وجود مکونیوم و خطر آسپیراسیون را تشخیص دهند.
چه اتفاقی میافتد اگر نوزاد مکونیوم را ببلعد؟
بلعیدن مکونیوم خطرناک نیست. جنین در رحم با نوشیدن مایع آمنیوتیک، بلع را تمرین میکند. بنابراین اگر مقدار کمی مکونیوم آزاد و بلعیده شود، جای نگرانی نیست. در مقابل، استنشاق مکونیوم به درون ریهها میتواند خطرناک باشد.
تشخیص و آزمایشها
سندرم آسپیراسیون مکونیوم چگونه تشخیص داده میشود؟
اگر کارکنان سلامت در مایع آمنیوتیک مکونیوم مشاهده کنند، پس از تولد نوزاد، او را از نظر علائم آسپیراسیون تحت نظر میگیرند. دفع مکونیوم پیش از تولد بهمعنای حتمی بودن آسپیراسیون نیست. نظارت دقیق بر نوزاد از نظر علائم دیسترس تنفسی نخستین گام در تشخیص MAS است. پزشک ممکن است با گوشدادن به صدای قفسهٔ سینه و انجام عکس قفسهٔ سینه (X-ray) به تشخیص برسد.
چه آزمایشهایی برای تشخیص سندرم آسپیراسیون مکونیوم استفاده میشود؟
عکس قفسهٔ سینه شایعترین روش تشخیص MAS است. نتیجهٔ آن وجود مایع در ریههای نوزاد را نشان میدهد. پزشک ممکن است از آزمایش گاز خون نیز برای بررسی سطح اکسیژن و دیاکسیدکربن و تأیید تشخیص استفاده کند.
مدیریت و درمان
درمان سندرم آسپیراسیون مکونیوم چیست؟
درمان MAS بستگی به مقدار و غلظت مکونیوم و شدت دیسترس تنفسی نوزاد دارد. اگر نوزاد با گریه و فعالیت متولد شود، معمولاً به درمان نیاز ندارد.
اولین اقدام درمانی، مکش (ساکشن) است. کارکنان سلامت مکونیوم را با سرنگ یا پمپ دستی از دهان، بینی و گلو خارج میکنند. در صورت نیاز، ممکن است لولهای به درون گلو وارد شود تا مکونیوم باقیمانده از راه هوایی بیرون کشیده شود. اگر نوزاد هنوز در تنفس مشکل داشته باشد، ماسک اکسیژن روی صورت او قرار میدهند.
نوزاد مبتلا به MAS ممکن است نیاز به بستری در بخش مراقبتهای ویژه نوزادان (NICU) برای پایش دقیق و درمان پیشرفتهتر داشته باشد. این درمانها میتواند شامل موارد زیر باشد:
- استفاده از ونتیلاتور (دستگاه تنفس مصنوعی)
- مصرف سورفکتانت یا آنتیبیوتیکها برای باز شدن ریهها و درمان عفونت
- اکمو (ECMO) یا اکسیژنتراپی از غشا خارجبدنی
- تخت گرمایشی برای تنظیم دمای بدن نوزاد
- فشار مثبت مداوم در راههای هوایی (CPAP)
پیشآگهی
عوارض سندرم آسپیراسیون مکونیوم چیست؟
عوارض طولانیمدت MAS نادر است. این وضعیت معمولاً در عرض چند روز کنترل و درمان میشود. نوزادان مبتلا به MAS اندکی بیشتر در معرض خطر موارد زیر هستند:
- ذاتالریه (Pneumonia)
- آسم (Asthma)
- فشار خون ریوی در نوزاد (PPHN)
- ریهٔ فروریخته (پنوموتوراکس)
- کمبود اکسیژن (هیپوکسی)
اکثر نوزادانی که مکونیوم استنشاق میکنند، دچار MAS نمیشوند. از میان نوزادانی که دچار MAS میشوند، تنها درصد اندکی دچار عوارض بعدی خواهند شد. MAS بسیار قابل درمان است، بهویژه در صورت تشخیص و درمان سریع.
دورهٔ بهبودی از سندرم آسپیراسیون مکونیوم چقدر طول میکشد؟
اکثر نوزادان ظرف چند ساعت از آسپیراسیون مکونیوم بهبود مییابند. در موارد شدید، ممکن است نوزاد برای چند روز یا چند هفته نیاز به اکسیژن کمکی یا اقامت بیشتر در NICU داشته باشد.
پیشگیری
آیا میتوان از آسپیراسیون مکونیوم پیشگیری کرد؟
خیر، نمیتوان از وقوع آسپیراسیون مکونیوم پیشگیری کرد. بهترین اقدام، پایش مایع آمنیوتیک از نظر وجود مکونیوم و بررسی علائم دیسترس جنینی توسط کارکنان سلامت است. تشخیص زودهنگام آسپیراسیون میتواند از بروز موارد شدید پیشگیری کند.
برخی از عوامل خطر MAS عبارتاند از:
- بارداری پسازموعد (بیش از ۴۲ هفته)
- دیابت یا فشار خون بالا در مادر
- زایمان طولانی یا دشوار
- کاهش اکسیژنرسانی به جنین در دوران بارداری
- محدودیت رشد داخلرحمی (FGR)
منابع
American Academy of Family Physicians. Meconium aspiration syndrome (MAS). Accessed 1/17/2023.
KidsHealth. Meconium Aspiration Syndrome (MAS). Accessed 1/17/2023.
Merck Manuals. Meconium Aspiration Syndrome. Accessed 1/17/2023.
Raju U, Sondhi V, Patnaik SK. Meconium Aspiration Syndrome: An Insight. Med J Armed Forces India. 2010;66(2):152-157. Accessed 1/17/2023.
Sayad E, Silva-Carmona M. Meconium Aspiration. 2021 May 8. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island, FL: StatPearls Publishing; 2021 Jan-. Accessed 1/17/2023.
Skelly CL, Zulfiqar H, Sankararaman S. Meconium. 2021 Jul 26. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island, FL: StatPearls Publishing; 2021 Jan-. Accessed 1/17/2023.
Whitfield JM, Charsha DS, Chiruvolu A. Prevention of meconium aspiration syndrome: an update and the Baylor experience. Proc (Bayl Univ Med Cent). 2009;22(2):128-131. Accessed 1/17/2023.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژهٔ خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
