درن کمری
درن کمری مایعِ مغزینخاعی (Cerebrospinal fluid, CSF) را از کانال نخاعی در پایین کمر شما خارج میکند. این کار مقدارِ CSF را در بدن شما تنظیم میکند تا از نشت و تجمعِ بیشازحدِ مایع و فشار وارد بر مغز جلوگیری شود. ممکن است پس از جراحی به این درن نیاز داشته باشید. این درن چند روز در بدنِ شما باقی میماند تا سطحِ CSF پایدار شود. بروز عوارض، مانند عفونت، ممکن است.
درن کمری چیست؟
درن کمری یک لولهٔ کوچک و انعطافپذیر است که مایعِ مغزینخاعی را از ستونِ نخاعی در ناحیهٔ پایین کمر شما خارج میکند.
مغز و نخاع (Spinal cord) ــ دستهای از عصبها که در امتداد مهرهها (Vertebrae) بالا و پایین میروند ــ با مایعی احاطه شدهاند که از آب با کمی نمک و پروتئینهای مهم تشکیل شده است. این مایع «مایعِ مغزینخاعی» نام دارد.
در برخی موارد، ارائهدهندگانِ خدمات سلامت با بررسیِ این مایع دربارهٔ برخی بیماریها اطلاعات بهدست میآورند؛ همانگونه که با نمونهگیری از خون میتوان دربارهٔ برخی بیماریهای دیگر آگاهی یافت. در موردِ CSF، نهتنها ممکن است موادِ غیرطبیعی در مایع وجود داشته باشد، بلکه گاهی فشارِ آن نیز میتواند بهطور غیرطبیعی بالا یا پایین باشد.
یک ارائهدهندهٔ خدمات سلامت درنِ کمری را در ستونِ کمریِ شما قرار میدهد. این ناحیه در پایین کمر شماست، معمولاً حدود پنج تا هفت سانتیمتر بالاتر از باسن. از آنجا که مایع در اطرافِ مغز و نخاع گردش میکند، خارجکردنِ آن از پایین کمر اطلاعاتی همانندِ گرفتنِ نمونه از گردن یا سر میدهد و ایمنتر است.
هنگامی که لوله در محل است، ارائهدهندهٔ شما از درنِ کمری برای موارد زیر استفاده میکند:
- خارجکردنِ خارجیِ CSF اضافی.
- سنجشِ مقدارِ CSF در بدن شما.
- جستوجوی سلولها یا پروتئینهای غیرطبیعی در CSF یا سایر نشانههای اختلالِ عملکرد.
- پایشِ فشارِ داخلجمجمهای (Intracranial pressure).
درنِ کمری معمولاً موقتی است. این لوله چند روز در بدنِ شما باقی میماند و سپس خارج میشود.
درن کمری چه چیز را مدیریت میکند؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ممکن است درنِ کمری را در موارد زیر توصیه کند:
- دچارِ نشتِ مایعِ مغزینخاعی باشید: مایعی که اطرافِ مغز و نخاع شما را احاطه کرده، ممکن است به داخلِ بدن نشت کند. این امر میتواند پس از حادثه یا ضربه روی دهد، اما گاهی بهصورتِ خودبهخود نیز از فضایی که باید در آن باقی بماند خارج میشود.
- هیدروسفالی با فشارِ طبیعی داشته باشید: CSF در داخلِ جمجمه تجمع مییابد و به مغز شما فشار وارد میکند.
- جراحی کرده باشید. گاهی جراح پس از جراحیِ مغز یا نخاع توصیه میکند برای کاهشِ فشارِ اطرافِ مغز یا عصبها، درنِ کمری گذاشته شود تا بدن شما ترمیم یابد. ممکن است بلافاصله پس از جراحی یا چند هفته تا چند ماه بعد به آن نیاز داشته باشید.
جزئیاتِ اقدام
چگونه برای درن کمری آماده شوم؟
ارائهدهندهٔ شما پس از انجامِ معاینهٔ فیزیکی، معاینهٔ عصبی و درخواستِ آزمایشها ارزیابی میکند که آیا درنِ کمری یک روشِ درمانیِ مؤثر است یا خیر. آنها سابقهٔ پزشکیِ شما را مرور میکنند و ممکن است امآرآی (MRI) یا سیتیاسکن (CT scan) توصیه کنند. این آزمایشها به ارائهدهنده کمک میکنند ببیند در داخلِ بدن چه میگذرد و نیز بهترین محلِ قرار دادنِ درن را تعیین کند.
در صورتِ نیاز، ارائهدهندهٔ شما ممکن است دستورالعملهای اضافی مانند مصرفِ آنتیبیوتیک برای کاهشِ خطرِ عفونت ارائه دهد. ممکن است دارویی برای کاهشِ تولیدِ CSF در بدن جهت کاستنِ فشارِ داخلِ مغز و نخاع، پیش از انجامِ اقدام، توصیه شود.
همچنین پیش از امضای فرمِ رضایتِ آگاهانه، دربارهٔ فواید و خطرهای اقدام آگاه خواهید شد. اگر دربارهٔ مراقبت خود پرسشی دارید، آن را با ارائهدهندهٔ خود در میان بگذارید.
هنگامِ انجامِ درن کمری چه رخ میدهد؟
برای کارگذاریِ درنِ کمری، ارائهدهندهٔ شما:
- وضعیتِ بدنِ شما را طوری قرار میدهد که به پهلو دراز بکشید.
- پوستِ پایین کمر را تمیز میکند.
- محلِ گذاشتنِ درن را روی پوست علامت میگذارد.
- برای پیشگیری از درد، بیحسیِ موضعی تزریق میکند.
- سوزنی وارد میکند تا به فضایی برسد که کاتترِ درنِ کمری در آن قرار میگیرد. در برخی موارد، ارائهدهنده از دستگاهِ اشعهٔ ایکس برای هدایتِ سوزن به نقطهٔ درست استفاده میکند.
- لولهٔ نازک و کوچک را از درونِ سوزن عبور میدهد.
- سوزن را خارج میکند اما لوله را در بدن باقی میگذارد.
- کاتتر را به سامانهٔ جمعآوریِ CSF (کیسه یا مخزن) متصل میکند.
- کاتتر را با بخیه یا پانسمانهای چسبنده به پوست شما تثبیت کرده و برای تمیز ماندنِ محل، روی ناحیهٔ درناژ بانداژ میگذارد.
جایگذاریِ درنِ کمری
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت درنِ کمری را در پایین کمر شما، بینِ دو مهره (معمولاً بینِ L4 و L5 ــ مهرههای پایینکمری ــ اما گاهی کمی بالاتر) وارد میکند. درن از پوست، از میانِ عضله، گذر از استخوان و به داخلِ مایع میرسد. این فضا «فضای سابآراکنوئید (Subarachnoid space)» یا «فضای اینتراتکال (Intrathecal space)» است. این ناحیه در کانالِ نخاعی بینِ نخاع و پردهای است که آن را میپوشاند؛ جایی که نخاع، CSF را در خود نگه میدارد.
آیا با درنِ کمری باید صاف دراز بکشم؟
هنگامِ گذاشتنِ درنِ کمری ممکن است لازم باشد برای ورودِ درن به پهلو دراز بکشید. پس از قرارگیریِ درن، میتوانید برای استراحت بهصورتِ دمر یا به پهلو دراز بکشید. ارائهدهندهٔ شما بر اساسِ وضعیت و راحتیِ شما دستورالعملهای اختصاصی خواهد داد. در بسیاری موارد، بعد از آن اجازه دارید مدتی به پشت نیز دراز بکشید.
کار گذاشتنِ درنِ کمری چقدر طول میکشد؟
قرار دادنِ درنِ کمری در بدن معمولاً حدود ۳۰ دقیقه زمان میبرد.
پس از گذاشتنِ درنِ کمری چه رخ میدهد؟
تا زمانی که درنِ کمری در بدن شماست در بیمارستان میمانید؛ معمولاً چند روز. تیمِ درمانی بهطور منظم حالِ شما و هر علامتی را که تجربه میکنید بررسی میکند. آنها فشارِ CSF را در بدن شما نیز کنترل کرده و هرگاه کیسهٔ جمعآوری پر شد آن را تعویض میکنند.
تا زمانی که درن در جای خود است باید استراحت کنید تا از جابهجاییِ آن جلوگیری شود. اگر فردِ فعالی هستید، این کار ممکن است دشوار باشد، اما تیمِ درمان راهحلهایی برای بیشینهکردنِ راحتیِ شما ارائه خواهد داد.
تا وقتی درنِ کمری دارید، بهتر است پیش از نشستن یا بیرونآمدن از تخت با مراقبِ خود تماس بگیرید مگر آنکه خلافِ این، بهطور مشخص به شما گفته شده باشد. مراقب میتواند درن را برای کنترلِ مقدارِ مایعِ خارجشده باز و بسته کند. برای مثال، اگر درن باز باشد و شما بایستید، ممکن است مایعِ زیادی خارج شود.
وقتی سطحِ CSF شما پایدار شد، ارائهدهنده کاتترِ درنِ کمری را بهطور کامل از بدن خارج میکند. سپس دستورالعملهای مراقبت پس از خارجسازیِ کاتتر را به شما میدهد. این میتواند شاملِ مدتی صاف دراز کشیدن برای پیشگیری از عوارضی مانند سردرد باشد.
خطرها / فواید
فوایدِ درنِ کمری چیست؟
فوایدِ درنِ کمری شاملِ موارد زیر است:
- به توقفِ نشتِ CSF کمک میکند.
- سطحِ CSF را تنظیم میکند.
- ابزاری تشخیصی برای آزمایشِ CSF توسطِ ارائهدهنده است.
- دسترسی به کانالِ نخاعی را فراهم میکند (برای رساندنِ دارو یا دسترسیِ جراحی).
اگر CSFِ اضافی فشارِ بیشازحد به مغز وارد کند، درنِ کمری میتواند از آسیب پیشگیری کند و در برخی موارد یک اقدامِ نجاتبخشِ زندگی باشد.
درنِ کمری چقدر موفق است؟
دو مطالعه یافتههای مشابهی گزارش کردهاند که ۹۸٪ از درنهای کمری در توقفِ نشتِ CSF موفق بودند. هرچند خودِ اقدام نتایجِ خوبی دارد، عوارض میتوانند شایع باشند.
عوارضِ درنِ کمری کداماند؟
عوارض ممکناند و شاملِ موارد زیر هستند:
- عفونتِ باکتریایی (Bacterial infection).
- سردرد.
- تهوع و استفراغ.
- خونریزی.
- تخلیهٔ بیشازحدِ CSF.
- وجودِ هوا در فضای سابآراکنوئید (پنوموسفالوس، Pneumocephalus).
- خونریزیِ داخلجمجمهای (Intracranial hemorrhage) ــ خونریزی در داخل یا اطرافِ مغز.
- جابهجایی یا بیرونآمدنِ کاتتر (ممکن است نیاز به جایگزینی داشته باشد).
تیمِ درمانی شما برای کاهشِ خطرِ عوارضِ مرتبط با درنِ کمری، احتیاطهای اضافی را رعایت خواهد کرد. این یکی دیگر از دلایلِ اهمیتِ پیروی از دستورالعملهای تیمِ مراقبت، بهویژه در موردِ حرکتکردن و برخاستن، است.
بهبودی و چشمانداز
درنِ کمری تا چه مدت میتواند باقی بماند؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ممکن است درنِ کمری را چند روز در بدنِ شما باقی بگذارد، اما معمولاً نه بیش از پنج روز. پس از پنج روز، خطرِ عوارضی مانند عفونت افزایش مییابد. وقتی سطحِ CSF شما پایدار شد، ارائهدهنده درن را خارج میکند.
پس از خارجسازیِ درن، باید استراحت کنید و فعالیتها را سبک نگه دارید. ارائهدهندهٔ شما اطلاع خواهد داد تا زمانِ بهبودیِ کاملِ بدن چه فعالیتهایی بیخطرند. از هر فعالیتِ پرفشار یا بلندکردنِ اجسامِ سنگین خودداری کنید تا زمانی که ارائهدهنده به شما «چراغِ سبز» بدهد.
چه زمانی با پزشک تماس بگیرم
چه زمانی باید با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت تماس بگیرم؟
تا وقتی درنِ کمری در بدن شماست، در محیطی خواهید بود که مراقبتِ دائمی در دسترس است. اگر هر علامتِ تازهای مانند درد، سردردِ شدید یا تهوع احساس کردید، فوراً به یک ارائهدهنده اطلاع دهید. پس از بازگشت به خانه نیز همینطور عمل کنید.
References/منابع
American Nurses Association. Care of the patient with an EVD or lumbar drain. Last updated 3/15/2016. Accessed 7/24/2024.
Colvin MO, Shiloh AL, Eisen LA. Lumbar puncture: Lumbar CSF Drainage. In: Oropello JM, Pastores SM, Kvetan V, eds. Critical Care. McGraw-Hill Education, 2017. Accessed 7/24/2024.
Livingston AJ, Laing B, Zwagerman NT, et al. Lumbar drains: Practical understanding and application for the otolaryngologist. Am J Otolaryngol. 2020 Nov-Dec;41(6):102740. Accessed 7/24/2024.
National Library of Medicine (U.S.). Cerebrospinal fluid (CSF) collection. Last reviewed 4/29/2023. Accessed 7/24/2024.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
