برداشت قدامی پایین (Low Anterior Resection)
برداشت قدامی پایین یک روش جراحی است که ممکن است برای درمان سرطان راستروده (Rectal cancer) انجام شود. در این روش، بخشی از راستروده که حاوی تومور است، همراه با مقداری از بافت سالم اطراف آن برداشته میشود و سپس دو سر روده به یکدیگر متصل میشوند تا مسیر روده بهصورت یکتکه باقی بماند. اگر این عمل انجام شود، معمولاً نیازی به کولوستومی دائم (Permanent colostomy) وجود ندارد.
مرور کلی
برداشت قدامی پایین (LAR) چیست؟
برداشت قدامی پایین (Low anterior resection – LAR) نوعی پروکتکتومی (Proctectomy) است؛ یعنی جراحی برای برداشتن بخشی یا تمام راستروده. این روش برای درمان سرطان راستروده انجام میشود. واژهٔ «قدامی پایین» به این معناست که جراحی از بخش جلویی پایین بدن انجام میگیرد.
راستروده (Rectum) بخشی از رودهٔ بزرگ (Large intestine) است که حدود ۱۵ سانتیمتر طول دارد و میان کولون (Colon) در بالا و مقعد (Anus) در پایین قرار گرفته است. وظیفهٔ آن ذخیرهٔ مدفوع تا زمان دفع است.
در طول این جراحی، جراح (Surgeon) بخش سرطانی راستروده را همراه با حاشیهای از بافت سالم اطراف آن برمیدارد. در برخی موارد ممکن است بخشی از کولون نیز برداشته شود (پروکتوکولکتومی/Proctocolectomy).
در این روش، مقعد حفظ میشود. پس از برداشتن بخش سرطانی، جراح باقیماندهٔ روده را دوباره به هم متصل میکند تا عملکرد طبیعی دستگاه گوارش حفظ شود.
نامهای دیگر این جراحی عبارتاند از:
- پروکتکتومی ترمیمی (Restorative proctectomy): زیرا امکان اتصال مجدد روده را فراهم میکند.
- جراحی محافظ اسفنکتر (Sphincter-sparing surgery): زیرا عضلات اسفنکتر کنترلکنندهٔ حرکات روده حفظ میشوند.
برداشت قدامی پایین تنها در صورتی قابل انجام است که تومور بهاندازهٔ کافی از مقعد فاصله داشته باشد تا بتوان آن را بدون آسیب به مقعد برداشت.
جزئیات عمل جراحی
پیش از جراحی برداشت قدامی پایین
تصمیم دربارهٔ انجام و زمان جراحی LAR به محل تومور، اندازه و میزان گسترش آن بستگی دارد. برای تعیین این موارد، تیم درمانی آزمایشهایی انجام میدهد که شامل موارد زیر است:
- آزمایش خون (Blood tests): برای بررسی سلامت عمومی و اطمینان از آمادگی بدن برای جراحی؛ همچنین میتواند نشانههایی از گسترش سرطان را نشان دهد.
- سیگموئیدوسکوپی انعطافپذیر (Flexible sigmoidoscopy): نسخهٔ کوتاهتری از کولونوسکوپی است که بر بخش انتهایی کولون تمرکز دارد. پزشک در این بررسی ممکن است نمونهبرداری (Biopsy) انجام دهد.
- تصویربرداری (Imaging tests): شامل سیتیاسکن (CT scan) از نیمتنهٔ فوقانی برای بررسی گسترش سرطان به اندامهای شکمی و امآرآی (MRI) از لگن برای بررسی دقیق راستروده.
بر اساس نتایج این بررسیها، تیم درمانی تصمیم میگیرد که آیا جراحی برداشت قدامی پایین برای شما مناسب است یا خیر.
ممکن است تیم درمانی دربارهٔ موارد زیر نیز با شما صحبت کند:
- درمانهای کمکی پیش از جراحی: مانند پرتودرمانی (Radiation therapy) یا شیمیدرمانی (Chemotherapy) برای کوچک کردن تومور پیش از عمل.
- روش جراحی: بیشتر موارد به روش لاپاراسکوپی (Laparoscopic surgery) انجام میشود، اما در برخی شرایط جراحی باز (Open surgery) ایمنتر است.
- ایجاد استومی موقت (Temporary ostomy): در بعضی بیماران برای بهبود ترمیم روده، مسیر خروج مدفوع بهطور موقت تغییر داده میشود.
تیم درمانی پیش از عمل تمام جزئیات و برنامهٔ جراحی را برای شما توضیح خواهد داد تا بتوانید برای دوران نقاهت برنامهریزی کنید.
آمادگی برای عمل
در روزهای منتهی به جراحی، لازم است دستورهای زیر را رعایت کنید:
- داروهایی را که باید شروع یا قطع کنید، طبق نظر پزشک تنظیم کنید.
- دربارهٔ مایعات مجاز و غیرمجاز قبل از جراحی راهنمایی خواهید شد.
- باید با تنقیه (Enema) یا پریپ روده (Bowel prep) رودهٔ خود را تخلیه کنید.
مراحل انجام جراحی برداشت قدامی پایین
آمادهسازی (Prep):
پس از ورود به اتاق عمل، روی تخت جراحی در حالت طاقباز دراز میکشید. سپس تخت به وضعیت ترندلنبرگ (Trendelenburg position) تنظیم میشود تا جراح بتواند به اندامهای داخلی بهتر دسترسی داشته باشد.
بیهوشی عمومی (General anesthesia) از طریق تزریق وریدی انجام میشود. همچنین لولههایی برای تنفس، تخلیهٔ معده و ادرار قرار داده میشود.
روش جراحی (Approach):
- در جراحی باز، یک برش طولی روی شکم ایجاد میشود.
- در جراحی لاپاراسکوپی، چند برش کوچک (معمولاً ۴ تا ۵ عدد) ایجاد میشود و ابزارهای ظریف همراه با دوربین وارد شکم میشوند تا جراح بتواند با دید مستقیم در مانیتور عمل کند.
مراحل (Steps):
- برداشتن تومور و بافت سالم اطراف آن برای اطمینان از حذف کامل سلولهای سرطانی.
- آزادسازی بخش باقیماندهٔ رودهٔ بزرگ برای اتصال مجدد به راستروده یا مقعد.
- اتصال مجدد روده (Surgical anastomosis) برای بازگرداندن مسیر طبیعی دستگاه گوارش.
استومی (Ostomy):
در برخی بیماران، جراح استومی موقت ایجاد میکند تا مدفوع از محل ترمیم عبور نکند و خطر نشت (Leakage) یا عفونت (Infection) کاهش یابد.
در این حالت، بخشی از روده به سطح پوست آورده میشود تا دهانهای به نام استوما (Stoma) تشکیل شود. مدفوع از طریق آن خارج و در کیسهٔ استومی (Ostomy bag) جمعآوری میشود.
اگر استومی در کولون ایجاد شود، به آن کولوستومی (Colostomy) و اگر در رودهٔ باریک باشد، ایلوستومی (Ileostomy) گفته میشود. در صورت موقتی بودن، معمولاً به آن استومی حلقوی (Loop ostomy) میگویند.
عوارض و خطرات احتمالی
پیش از عمل، تیم جراحی دربارهٔ خطرات احتمالی با شما گفتوگو خواهد کرد، از جمله:
- خونریزی (Bleeding)
- عفونت (Infection)
- نشت در محل اتصال روده (Anastomotic leak)
- آسیب عصبی (Nerve damage) که ممکن است بر کنترل مثانه یا عملکرد جنسی اثر بگذارد
بیشتر این عوارض موقتی و قابلدرمان هستند، اما گاهی آسیب عصبی میتواند ماندگار باشد.
بهبودی و پیشآگهی
پس از جراحی LAR چه اتفاقی میافتد؟
پس از عمل، چند روز در بیمارستان بستری خواهید بود. در این مدت، داروهای ضد درد و آنتیبیوتیکها برای جلوگیری از عفونت تجویز میشود. رژیم غذایی با مایعات شفاف آغاز میشود و بهتدریج به غذای جامد میرسد.
ممکن است کاتتر ادراری (Urinary catheter) برای تخلیهٔ مثانه داشته باشید، زیرا جراحی نزدیک راستروده میتواند موقتاً اعصاب کنترلکنندهٔ مثانه را تحت تأثیر قرار دهد.
تیم درمانی شما را تشویق میکند تا هر روز اندکی حرکت کنید. در صورت وجود استومی، پرستار آموزشدیدهٔ مراقبت از استوما (WOCN) نحوهٔ استفاده و نگهداری از آن را به شما آموزش میدهد.
زمان ترخیص از بیمارستان هنگامی است که:
- عملکرد روده و مثانه طبیعی شده باشد.
- بتوانید بهراحتی حرکت کنید.
- بتوانید غذای جامد بخورید.
- بتوانید داروی ضد درد خوراکی مصرف کنید.
دوران نقاهت در منزل
دورهٔ نقاهت در خانه معمولاً چند هفته طول میکشد. در این مدت بهتر است از خانواده یا دوستان برای انجام کارهای خانه، پختوپز و مراقبتها کمک بگیرید. بیشتر بیماران پس از حدود چهار هفته میتوانند به کار بازگردند.
در چند روز نخست، داروهای ضد درد قوی (اپیوئیدها/Opioids) مصرف میشود و سپس میتوان آنها را با داروهای بدون نسخه جایگزین کرد. اگر پس از چند روز درد بهبود نیافت، باید با پزشک تماس بگیرید.
چند هفته پس از عمل، برای بررسی روند بهبودی و تصمیمگیری دربارهٔ درمانهای بعدی سرطان، ویزیت پیگیری انجام میشود. در صورت داشتن استومی موقت، پس از پایان درمانهای سرطان میتوان دربارهٔ برگرداندن مسیر طبیعی روده (Reversal) تصمیم گرفت.
زمان تماس با پزشک
در دوران نقاهت، در صورت بروز هر یک از موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
- تشدید یا ماندگاری درد
- قرمزی، تورم یا عفونت در ناحیهٔ استوما
- تب یا تورم شکم
- خروج بیشازحد ترشحات از استومی و علائم کمآبی بدن (Dehydration)
مزایا و معایب جراحی برداشت قدامی پایین
در مراحل ابتدایی سرطان راستروده، جراحی بهترین روش درمانی برای حذف کامل تومور از بدن است. برداشت قدامی پایین یکی از چندین روش جراحی ممکن است.
مزیت اصلی LAR نسبت به سایر روشها مانند برداشت شکمیـپرینئال (Abdominoperineal resection) این است که مقعد حفظ میشود و نیازی به استومی دائم وجود ندارد.
اما این مزیت با محدودیتهایی همراه است. برداشتن بخشی از راستروده میتواند بر توانایی کنترل حرکات روده تأثیر بگذارد. پس از عمل، ممکن است حرکات روده بیشتر، فوریتر و دشوارتر برای کنترل شوند. این وضعیت را سندرم برداشت قدامی پایین (Low anterior resection syndrome – LARS) مینامند.
علائم معمولاً بهتدریج بهبود مییابند، اما در برخی بیماران عملکرد روده هرگز به حالت اولیه بازنمیگردد. اگرچه این جراحی میتواند جان بیمار را نجات دهد، اما LARS ممکن است کیفیت زندگی را کاهش دهد.
منابع
Bordeianou L, Maguire LH, Alavi K, et al. Sphincter-sparing surgery in patients with low-lying rectal cancer: techniques, oncologic outcomes, and functional results. J Gastrointest Surg. 2014 Jul;18(7):1358–72. Accessed 3/24/2025.
National Cancer Institute (U.S.). Rectal Cancer Treatment (PDQ®)-Patient Version. Updated 9/13/2024. Accessed 3/24/2025.
Ridolfi TJ, Berger N, Ludwig KA. Low Anterior Resection Syndrome: Current Management and Future Directions. Clin Colon Rectal Surg. 2016 Sep;29(3):239–45. Accessed 3/24/2025.
Toronto Video Atlas of Surgery. Low Anterior Resection. Accessed 3/24/2025.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
