نمونهبرداری از کبد (Liver biopsy)
نمونهبرداری از کبد یک روش ساده است که معمولاً در کنار تخت بیمار انجام میشود. در این روش، ارائهدهندهٔ مراقبت سلامت (Healthcare provider) با استفاده از سوزنی توخالی، نمونهای کوچک از بافت کبد را برمیدارد. سپس پاتولوژیست (Pathologist) این نمونه را زیر میکروسکوپ بررسی میکند. این نمونه میتواند اطلاعات حیاتی دربارهٔ وضعیت کبد شما ارائه دهد.
نمونهبرداری از کبد چیست؟
نمونهبرداری از کبد روشی کوچک و کمتهاجمی است که طی آن نمونهای بسیار کوچک از بافت کبد از طریق سوزنی توخالی برداشته میشود. ارائهدهندگان مراقبت سلامت بسته به وضعیت بیمار از روشهای متفاوتی برای انجام این کار استفاده میکنند. پس از نمونهبرداری، پاتولوژیست با بررسی نمونه در آزمایشگاه، به تشخیص و تعیین مرحلهٔ بیماریهای مختلف کبدی کمک میکند.
چرا به نمونهبرداری از کبد نیاز دارم؟
دلایل انجام نمونهبرداری از کبد عبارتاند از:
- تشخیص: ارائهدهندگان مراقبت سلامت، نمونهبرداری از کبد را استاندارد طلایی تشخیص بسیاری از بیماریها و ضایعات کبدی میدانند؛ بهویژه مواردی که آزمایشهای دیگر احتمال آن را مطرح میکنند، اما قادر به تأیید نیستند. این روش میتواند بیماری را بهطور قطعی تأیید یا رد کند و گاهی تنها راه انجام این کار است.
- تعیین مرحله: ممکن است نمونهبرداری برای بررسی پیشرفت بیماری مزمن کبدی انجام شود. این روش میتواند میزان فیبروز (Fibrosis) یا جوشگاه (Scarring) کبد را تعیین و آن را با نمرهای (F0 تا F4) درجهبندی کند. این اطلاعات در پیشبینی سیر بیماری، برنامهریزی درمان و ارزیابی اثربخشی درمان کمککننده است.
نمونهبرداری از کبد چه بیماریهایی را تشخیص میدهد؟
نمونهبرداری از کبد میتواند بیماریهای عمومی کبد مانند موارد زیر را تشخیص دهد:
- بیماری کبد چرب (Fatty liver disease)
- هپاتیت مزمن (Chronic hepatitis)
- سیروز کبدی (Cirrhosis of the liver)
- سرطان کبد (Liver cancer)
همچنین میتواند علل یا انواع خاص بیماریهای کبد را مشخص کند، از جمله:
- بیماری کبد ناشی از الکل ← (توجه: مصرف الکل برای سلامت مضر است، از مصرف آن خودداری کنید.)
- هپاتیت خودایمنی (Autoimmune hepatitis)
- بیماری ذخیرهٔ گلیکوژن (Glycogen storage disease)
- هموکروماتوز (Hemochromatosis)
- کارسینوم سلولهای کبدی (Hepatocellular carcinoma – HCC)
- لنفوم هوچکین (Hodgkin lymphoma)
- سرطان متاستاتیک (Metastatic cancer)
- بیماری کبد چرب غیرالکلی (Non-alcohol related fatty liver disease)
- لنفوم غیرهوچکین (Non-Hodgkin lymphoma)
- کلانژیت صفراوی اولیه (Primary biliary cholangitis)
- کلانژیت اسکلروزان اولیه (Primary sclerosing cholangitis)
- هپاتیت سمی (Toxic hepatitis)
- سل (Tuberculosis)
- بیماری ویلسون (Wilson disease)
- هپاتیت ویروسی B یا C (Viral hepatitis B or C)
جزئیات فرایند نمونهبرداری
نمونهبرداری چگونه انجام میشود؟
سه نوع روش اصلی برای نمونهبرداری از کبد وجود دارد که هر یک بهشیوهای متفاوت انجام میشود.
۱. نمونهبرداری از راه پوست (Percutaneous liver biopsy):
رایجترین نوع نمونهبرداری از کبد است. «Percutaneous» بهمعنای «از طریق پوست» است. در این روش، سوزن نمونهبرداری مستقیماً از پوست شکم وارد کبد میشود. این کمتهاجمیترین روش است و معمولاً گزینهٔ نخست محسوب میشود.
۲. نمونهبرداری از راه ورید (Transvenous liver biopsy):
اگر فرد اختلال انعقادی یا تجمع مایع در شکم (آسیت) داشته باشد، ممکن است از این روش استفاده شود. «Transvenous» بهمعنای «از طریق ورید» است. در این روش، سوزن از طریق کاتتر کوچکی در ورید ژوگولار (Jugular vein) به کبد هدایت میشود. این روش را نمونهبرداری ترانسژوگولار نیز مینامند.
۳. نمونهبرداری جراحی (Surgical liver biopsy):
گاهی در جریان جراحی شکمی (Abdominal surgery) که بهدلایل دیگر انجام میشود، از کبد نمونهبرداری میشود. این کار ممکن است در جراحی باز یا جراحی لاپاراسکوپی (Laparoscopic surgery) انجام گیرد. در روش لاپاراسکوپی، جراح از طریق برشهای کوچک کلیدیشکل (Keyhole incisions) و با کمک دوربین لاپاراسکوپ (Laparoscope) عمل را انجام میدهد.
آیا برای نمونهبرداری از کبد بیهوش میشوم؟
در صورتیکه عمل جراحی انجام نشود، معمولاً بیهوشی عمومی (General anesthesia) لازم نیست. ترجیح ارائهدهندگان مراقبت سلامت این است که بیمار بیدار باشد تا در صورت نیاز بتواند همکاری کند (برای مثال، در لحظهای کوتاه نفس خود را حبس کند). البته در صورت تمایل، میتوان آرامبخش (Sedation) دریافت کرد.
آمادگی پیش از نمونهبرداری از کبد
مراحل آمادگی برای نمونهبرداری شامل موارد زیر است:
- مشاورهٔ پزشکی: بررسی سابقهٔ سلامت، بیماریهای فعلی و داروهای مصرفی برای اطمینان از آمادگی جسمانی. ممکن است لازم باشد داروهای رقیقکنندهٔ خون (Blood thinners) و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) را حدود یک هفته قبل قطع کنید.
- آزمایش خون: برای بررسی شمار گلبولها و پلاکتها و توانایی انعقاد خون انجام میشود. در صورت پایین بودن پلاکت، ممکن است پیش از نمونهبرداری تزریق خون یا پلاکت لازم باشد.
- ناشتایی: ممکن است از شما خواسته شود تا حداکثر ۸ ساعت پیش از نمونهبرداری چیزی نخورید یا ننوشید. این موضوع بسته به نوع نمونهبرداری متفاوت است؛ دستور پزشک را دنبال کنید.
- برنامهریزی قبلی: اگر آرامبخش دریافت میکنید، لازم است فردی شما را به منزل برساند. معمولاً باید حدود ۴ ساعت در بیمارستان بمانید و در هفتهٔ بعد نیز از فعالیتهای سنگین پرهیز کنید.
مدت زمان نمونهبرداری
- حدود ۱۵ تا ۳۰ دقیقه برای روش از راه پوست.
- حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه برای روش از راه ورید.
پس از پایان عمل، چند ساعت در بیمارستان تحت مراقبت و مشاهده خواهید بود.
روز انجام نمونهبرداری
پیش از آغاز نمونهبرداری ممکن است:
- تصویربرداری: پزشک برای تعیین محل ورود سوزن از سونوگرافی (Ultrasound) یا سیتیاسکن (CT scan) استفاده کند.
- آرامبخشی: در صورت انجام نمونهبرداری از راه پوست یا ورید، ممکن است دارویی برای آرامش دریافت کنید که از طریق سرم وریدی (IV line) تزریق میشود. (در جراحی، از بیهوشی عمومی استفاده میشود.)
در حین انجام نمونهبرداری:
- روی تخت دراز میکشید و ناحیهٔ ورود سوزن ضدعفونی میشود.
- پزشک بیحسی موضعی (Local anesthesia) مانند لیدوکائین تزریق میکند؛ ممکن است یک دقیقه سوزش احساس کنید تا بیحسی اثر کند.
- برش کوچکی در پوست ایجاد میشود تا راه ورود سوزن فراهم شود.
- سوزن نمونهبرداری توخالی و تقریباً همقطر یک گیرهٔ کاغذ است. دو نوع کلی دارد:
- نوع مکش (Core aspiration needle) که با سرنگ بافت را بیرون میکشد.
- نوع برشی (Cutting needle) که با مکانیزم فنری عمل برش انجام میدهد.
- در هنگام نمونهبرداری، ممکن است از شما خواسته شود چند ثانیه نفس خود را حبس کنید.
- در روش از راه پوست، ورود و خروج سوزن تنها چند ثانیه طول میکشد.
- پس از خروج سوزن، پزشک با فشار دادن محل و پانسمان، از خونریزی جلوگیری میکند.
- در روش از راه ورید، پزشک با استفاده از فلوئوروسکوپی (Fluoroscopy) مسیر ورید را تا کبد دنبال میکند و سپس از طریق کاتتر (Catheter) و تزریق مادهٔ حاجب (Contrast dye) نمونه را میگیرد.
- پس از پایان کار، بیمار روی پهلوی راست دراز میکشد تا با اعمال فشار به کبد، از خونریزی جلوگیری شود.
آیا نمونهبرداری از کبد دردناک است؟
بیشترین درد مربوط به تزریق بیحسی موضعی است که ممکن است برای چند لحظه سوزش داشته باشد. پس از بیحسی، ورود سوزن معمولاً بدون درد است، اما ممکن است احساس فشار یا ناراحتی خفیف در عمق شکم ایجاد شود.
پس از نمونهبرداری چه اتفاقی میافتد؟
باید حدود ۲ تا ۴ ساعت در اتاق ریکاوری استراحت کنید. در این مدت تیم درمانی علائم حیاتی شما را پایش میکند و هرگونه عارضهٔ احتمالی را بررسی میکند. اگر درد یا ناراحتی وجود داشته باشد، دارو برای تسکین داده میشود.
خطرات و مزایا
نمونهبرداری از کبد بهطور کلی روشی ایمن و رایج است، بهویژه زمانیکه توسط فرد باتجربه انجام شود. عوارض جدی بسیار نادرند.
شایعترین عوارض، درد موقتی و افت فشار خون خفیف هستند. خطر عوارض تهدیدکنندهٔ زندگی حدود ۰٫۱٪ است.
عوارض شایع:
- درد موقت در ناحیهٔ کبد یا انتشار آن به شانهٔ راست؛ معمولاً خفیف و قابلکنترل است.
- افت موقت فشار خون و احساس سبکی سر. در صورت ضعف یا سرگیجهٔ شدید، ممکن است نشانهٔ خونریزی داخلی باشد.
عوارض نادر ولی جدی:
- خونریزی داخلی
- عفونت
- نشت صفرا
- پنوموتوراکس (Pneumothorax)
بهبودی و چشمانداز
دورهٔ نقاهت حدود یک هفته طول میکشد. در این مدت باید از فعالیت سنگین یا بلند کردن وسایل سنگینتر از ۵ تا ۷ کیلوگرم خودداری کنید.
محل برش را تمیز نگه دارید تا بهخوبی ترمیم شود؛ ممکن است جای زخمی کوچک باقی بماند.
در مورد ازسرگیری داروهای معمول و تسکین درد باقیمانده با پزشک خود مشورت کنید.
نتایج نمونهبرداری
نمونهٔ بافت کبد به آزمایشگاه فرستاده میشود تا پاتولوژیست آن را زیر میکروسکوپ بررسی کرده و گزارش یافتهها را به پزشک معالج ارسال کند. پزشک نتایج را با شما مرور خواهد کرد. آمادهشدن نتیجه معمولاً چند روز تا یک هفته طول میکشد.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرم؟
در صورت بروز هر یک از علائم زیر، فوراً با پزشک تماس بگیرید:
- تب
- ضعف یا غش
- تنگینفس
- تپش قلب
- زردی پوست یا چشمها (یرقان)
- درد شدید
- تورم شکم
منابع
Chan M, Navarro VJ. Percutaneous Liver Biopsy. 2023 Apr 10. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing. Accessed 9/19/2023.
National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (U.S.). Liver Biopsy. Accessed 9/19/2023.
Radiological Society of North America. Liver Biopsy. Accessed 9/19/2023.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژهٔ خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
