نجات اندام
جراحی نجات اندام (Limb salvage surgery) جایگزینی برای قطع عضو در یک دست یا پا است که بهطور بحرانی دچار آسیب یا بیماری شده است. تکنیکهای پیشرفتهٔ جراحی میتوانند اندام شما را بازگردانی و بازسازی کنند.
جراحی نجات اندام چیست؟
جراحی نجات اندام، جراحیای برای ترمیم و بازگردانی (نجات) یک اندام (دست یا پا) است که بهطور بحرانی بیمار یا آسیبدیده است. این تلاشی برای حفظ اندام شما زمانی است که گزینهٔ جایگزین، قطع عضو خواهد بود.
به جراحی نجات اندام، «جراحیِ اندامحفظ (Limb-sparing surgery)» نیز گفته میشود. اینها فقط راههای متفاوتی برای گفتنِ این معنا هستند که جراح شما تلاش میکند بدون بهخطرانداختن سلامت کلیتان، از دستدادن اندام را پیشگیری کند.
جراحی نجات اندام چه وضعیتهایی را میتواند درمان کند؟
اگر در دست یا پای خود دچار سرطان استخوان (Bone sarcoma) یا سارکوم بافت نرم (Soft tissue sarcoma) باشید، جراحیِ اندامحفظ ممکن است یک گزینه باشد. جراح با دقت ارزیابی میکند که آیا میتواند تومور سرطانی را بدون فداکردن اندام شما بردارد یا نه.
اگر دچار آسیب بحرانی در یک دست یا پا باشید، تیم جراحیتان آسیب را ارزیابی میکند تا مشخص شود آیا میتوانند اندام شما را نجات دهند یا نه. نجات ممکن است بهمعنای ترمیم، جایگزینی یا بازسازیِ بخشهای مختلف باشد.
جراحی نجات اندام درمانی شایع برای موارد زیر است:
- سارکومهای استخوان، مانند استئوسارکوم (Osteosarcoma)، سارکوم یوئینگ (Ewing sarcoma) و کندروسارکوم (Chondrosarcoma).
- سارکومهای بافت نرم، از جمله لیپوسارکوم (Liposarcoma)، میکسوفیبروسارکوم (Myxofibrosarcoma) و لِیومیوسارکوم (Leiomyosarcoma).
- سرطان متاستاتیکِ استخوان (Metastatic bone cancer؛ سرطانی که از جای دیگری به استخوان گسترش یافته) که به شکستگی یا خطر قریبالوقوعِ شکستگی منجر شده است.
- عفونتهای شدیدِ استخوان (استئومیلیت (Osteomyelitis))، مفصل (آرتریت سپتیک (Septic arthritis)) یا بافت نرم (گانگرن (Gangrene)).
- آسیبهای تروماتیک.
جزئیات اقدام
معیارهای انجام جراحی نجات اندام در برابر قطع عضو چیست؟
جراحان هنگام سنجش جراحی نجات اندام در برابر قطع عضو، میخواهند مطمئن شوند که جراحی میتواند موفق شود. یک اندامِ با موفقیت نجاتیافته عاری از بیماری است، همانگونه که باید کار میکند و نتیجهٔ زیباییشناختیِ قابلقبولی دارد.
اینکه چنین چیزی برای اندام شما ممکن است یا نه، به ویژگیهای وضعیت شما بستگی دارد، از جمله:
- میزانِ گستردگیِ بیماری. اگر یک تومور بیش از حد بزرگ باشد یا به ساختارهای اطراف نفوذ کرده باشد، ممکن است نتوان آن را بدون آسیب به بخشهای کارکردیِ مهم برداشت. بهطور مشابه، اگر یک عفونت بیش از حد گسترش یافته یا آسیب زیادی وارد کرده باشد، ممکن است نتوان اندام شما را نجات داد.
- میزانِ گستردگیِ آسیبها. جراحان از نظامهای امتیازدهی برای درجهبندی شدتِ آسیبهایی که به عصبها، بافتها، رگهای خونی یا استخوانهای شما صدمه زدهاند استفاده میکنند. آنها باید هرچه را نتوانند ترمیم کنند، جایگزین نمایند. اگر بخشهای زیادی فراتر از امکانِ ترمیم باشند، نمیتوان همهٔ آنها را بهطور مجزا جایگزین کرد. همچنین باید مطمئن شوند که میتوانند خونرسانی را به همهٔ بافتهای شما بازگردانند. بدون آن، بافتها خواهند مرد.
پیش از جراحی نجات اندام چه اتفاقی میافتد؟
پیش از آنکه جراحی نجات اندام انجام شود، ممکن است به موارد زیر نیاز داشته باشید:
- درمانِ پیشعمل. اگر آسیبهای بحرانی داشته باشید، ممکن است برای پایدارسازی وضعیتتان به درمانهای فوریتری نیاز باشد تا انجام جراحی بزرگ برای شما ایمن شود. اگر سرطان دارید، تیم مراقبت سلامت ممکن است بخواهد پیش از جراحی، آن را با شیمیدرمانی (Chemotherapy) یا پرتودرمانی (Radiation therapy) درمان کند. این کار بالقوه میتواند اندازهٔ تومور را کاهش دهد و برداشت آن را آسانتر کند.
- ارزیابیِ پیشعمل. تیم مراقبت سلامت ممکن است برای ارزیابی وضعیت شما به آزمونهای مختلفی نیاز داشته باشد، از جمله آزمونهای تصویربرداری برای بررسی اندام شما مانند امآرآی (MRI) یا سیتیاسکن (CT scan)، و آزمونهایی برای بررسی جریان خون شما مانند سیتی آنژیوگرافی (CT angiogram) یا سونوگرافی داپلر (Doppler ultrasound). آنها همچنین سلامت کلی شما را در نظر میگیرند، از جمله بیماریهای ازپیشموجود که ممکن است بر موفقیت جراحی اثر بگذارند.
- گفتوگوی پیشعمل. هرگاه ممکن باشد، تیم شما پیش از اقدام، جراحی را با شما در میان میگذارد. آنها توضیح میدهند که چه برنامهای دارند، خطرات و چالشهای پیشِ رو و پیامدهای احتمالی را تشریح میکنند و رضایت آگاهانهٔ شما را میخواهند. تصمیمگیری میان جراحی نجات اندام و قطع عضو میتواند دشوار باشد. برای سنجیدن گزینهها و پرسیدن سؤالها زمان بگذارید.
حین جراحی نجات اندام چه اتفاقی میافتد؟
جراحی نجات اندام با برداشتنِ بیماری ــ اگر وجود داشته باشد ــ آغاز میشود. این ممکن است بهمعنای درمانِ یک عفونت یا برداشتِ یک تومور باشد. هنگامی که اندام شما از بیماری عاری شد، فرایندِ بازسازی آغاز میشود.
ممکن است گامهای بسیاری برای بازسازی لازم باشد و این کار در چند جراحی انجام گیرد. جراحان ممکن است ناچار شوند رگهای خونی، عصبها، استخوانها و سایر بافتها را دوباره متصل، ترمیم یا جایگزین کنند.
جراحی شما ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بازگردانیِ خونرسانی (Revascularization). اگر جریان خون به بخشی از اندام خود را از دست داده باشید، جراح باید آن را بازگرداند. جراحان از تکنیکهای جراحی عروقی برای ترمیم رگها و بازگردانی جریان خون استفاده میکنند.
- میکروجراحی (Microsurgery). جراح ممکن است نیاز داشته باشد قطعهای از بافتِ عروقی یا عصبی را با قطعهای از بدنِ اهداکننده یا از بدنِ خودِ شما (یک «فلپ (Flap)») جایگزین کند و سپس رگها یا عصبها را متصل نماید.
- پیوند (Grafting). جراح ممکن است لازم بداند قطعهای استخوان (پیوندِ استخوان (Bone graft)) یا پوست (پیوندِ پوست (Skin graft)) را از بدنِ اهداکننده یا از بدنِ خودِ شما بردارد و برای جایگزینیِ بخشِ آسیبدیده یا از دسترفتهٔ اندام بهکار ببرد.
- پروتز (Prosthesis). جراح ممکن است از ایمپلنتهای فلزی برای جایگزینی یا ترمیمِ یک استخوان یا مفصل استفاده کند تا کارکردِ اندام شما را بازگرداند. برخی پروتزها فلز را با یک پیوندِ استخوانی ترکیب میکنند.
- انتقالِ استخوان (Bone transport). برای پُرکردن یا بلندترکردنِ استخوانهای بلند، جراح ممکن است یک سامانهٔ فیکساتور از فولادِ ضدزنگ ــ مانند «فِریمِ فضاییِ تیلور (Taylor Spatial Frame)» یا «دستگاه ایلیزاروف (Ilizarov apparatus)» ــ را بهکار ببرد که رشدِ استخوان را تحریک میکند.
پس از جراحی نجات اندام چه اتفاقی میافتد؟
بیشترِ افراد پس از جراحی نجات اندام به توانبخشیِ فیزیکیِ گسترده نیاز خواهند داشت. یک فیزیوتراپیست با شما کار میکند تا اندامتان را تمرین دهید و دامنهٔ حرکتیِ آن را تا حد ممکن بازگردانید.
این بخش برای موفقیت به زمان، تلاش، شکیبایی و مداومت نیاز دارد. در برخی موارد، بازگرداندنِ کارکرد به یک اندامِ نجاتیافته میتواند طولانیتر از زمانی باشد که برای یادگیریِ استفاده از یک اندامِ مصنوعیِ جدید لازم است.
خطرات/مزایا
مزایا و معایبِ جراحی نجات اندام در مقایسه با قطع عضو چیست؟
مزیتهای بالقوهٔ جراحی نجات اندام شامل موارد زیر است:
- کارکردِ بهترِ اندام و الگوی راهرفتن.
- نتیجهٔ زیباییشناختیِ بهتر (ظاهرِ فیزیکیِ طبیعیتر).
- کیفیت زندگی و نرخ بقا برابر یا بهتر.
معایبِ بالقوه شامل موارد زیر است:
- توانبخشیِ طولانیتر.
- اندامهای نجاتیافته ممکن است به پیگیری و مراقبتِ بیشتری نیاز داشته باشند.
- احتمالِ بالاترِ نیاز به جراحیهای بازنگر (Revision).
خطرات یا عوارضِ جراحی نجات اندام چیست؟
خطرات شامل موارد زیر است:
- عفونت.
- عوارضِ ترمیمِ زخم.
- شکستِ جراحی و نیاز به قطع عضو.
- عوارضِ مربوط به پروتزها که ممکن است بشکنند یا شُل شوند.
- بازگشتِ بیماری یا وضعیتی که اندام شما را به خطر انداخته بود.
دورهٔ نقاهت و چشمانداز
بهبودی از جراحی نجات اندام چه مدت طول میکشد؟
زمانِ بهبودی شما به این بستگی دارد که کدام بخشهای اندام نجات داده شده و چگونه بازسازی شدهاند. زخمها معمولاً ظرفِ چند هفته بهبود مییابند، اما عضلات و استخوانها ممکن است ماهها زمان برای بهبودی نیاز داشته باشند.
بهطور کلی، پس از جراحی نجات اندام چند روز را در بیمارستان سپری میکنید و سپس دو تا سه ماه را در خانه در حال بهبود خواهید بود تا پیش از بازگشت به کار یا مدرسه. ممکن است بازیافتِ استفادهٔ کامل از اندام شما طولانیتر شود.
آیا پس از جراحی نجات اندام میتوانید راه بروید؟
هدفِ معمولِ جراحی نجات اندام در پا، حفظ آن دقیقاً برای همین منظور است. در حالی که جراح انتظار خواهد داشت دوباره بتوانید راه بروید، مدتزمانِ لازم در هر وضعیتِ فردی متفاوت خواهد بود.
بههمینترتیب، کیفیتِ راهرفتن شما ــ اینکه آیا لَنگ خواهید زد یا میتوانید مانند قبل به همان میزان و سرعت راه بروید ــ به جزئیات بستگی دارد. باید انتظارات خود را با دقت با جراحتان در میان بگذارید.
نرخِ موفقیتِ جراحی نجات اندام چقدر است؟
موفقیتِ جراحی نجات اندام به دلیلِ انجام آن و میزانِ گستردگیِ بیماری یا آسیب بستگی دارد. پیامدهای کارکردی میتواند با محلِ بیماری و روشِ بازسازی متفاوت باشد.
مطالعات نشان میدهند که در بیمارانِ بهدرستی انتخابشدهای که برای سرطانِ استخوان تحت درمان قرار میگیرند، نرخهای بقای بلندمدت و نمراتِ کیفیتِ زندگی میان جراحی نجات اندام و قطع عضو قابلمقایسهاند.
References/منابع
- American Cancer Society. Surgery for Osteosarcoma. Accessed 4/8/2024.
- Bonetumor.org. Overview of Limb Salvage Surgery (Limb Sparing Surgery for Bone Tumors). Accessed 4/8/2024.
- Evans DR, Lazarides AL, Visgauss JD, Somarelli JA, et al. Limb salvage versus amputation in patients with osteosarcoma of the extremities: an update in the modern era using the National Cancer Database. BMC Cancer. 2020 Oct 14;20(1):995. Accessed 4/8/2024.
- Macmillan Cancer Support. Limb-sparing surgery. Accessed 4/8/2024.
- Qureshi MK, Ghaffar A, Tak S, Khaled A. Limb Salvage Versus Amputation: A Review of the Current Evidence. Cureus. 2020 Aug 28;12(8):e10092. Accessed 4/8/2024.
- MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
