سرطان خون (لوسمی)
مددجوی عزيز: مطالب آموزشی پيش رو، حاوی نکات مراقبتی برای بيماری شماست. اميدواريم با مطالعه آن آگاهی شما افزايش يافته و در روند بهبوديتان موثر باشد.
سرطان خون (لوسمی) چیست؟
سرطان خون (لوسمی) نوعی بيماری پيشرونده و بدخيم اعضای خون‌ساز بدن است که با تکثير و تکامل ناقص گويچه‌های سفيد خون و پيش‌سازهای آن در خون و مغز استخوان ايجاد می‌شود.
لوسمی يا لوکمی leukemia ريشه در زبان لاتين به معنای “خون سفيد” دارد و فرآيند تکثير، خون‌سازی و ايمنی طبيعی بدن را مختل می‌کند. اجتماع اين ياخته‌های سرطانی در خارج از مغز استخوان، موجب تشکيل توده‌هايی در اندام‌های حياتی بدن نظير مغز و يا بزرگ شدن غده‌های لنفاوی، طحال، کبد و ناهنجاری عملکرد اندام‌های حياتی بدن می‌شوند.
بررسی
در هنگام بستری بيمار بررسی و شناخت بايد به طور روزانه يا بيشتر در صورت نياز انجام شود. برای مثال سرفه‌های خشک، تنگی نفس خفيف، کاهش صداهای تنفسی ممکن است از علائم عفونت تنفسی باشند.
اما عفونت ممکن است در ابتدا توسط عکسبرداری از قفسه سينه مشاهده نشود. فقدان نوتروفيل باعث به تاخير افتادن پاسخ التهاب در برابر عفونت ريه شده و سبب تغييراتی در تصاوير عکسبرداری می‌شود. پلاکت‌ها به شدت پايين هستند، لذا احتمال خونريزی زياد است.
پرستار بايد به نتايج تست‌های آزمايشی بيمار توجه دقيق داشته و آنها را کنترل نمايد. برگه‌های سير بيماری به ويژه در شمارش WBC ،ANC، هماتوکريت، پلاکت‌ها و سطح کرانيتين بسيار اهميت دارند.
آزمون‌های کبدی و سطح الکتروليت‌ها را می‌توان در روی برگه‌های سير بيماری پيدا کرد. نتايج کشت‌ها بايد به سرعت گزارش شود تا داروهای ضد ميکروبی به موقع شروع يا هماهنگ گردد.
تشخيص‌های پرستاری (Nursing Diagnosis)
بر اساس بررسی‌های به عمل آمده مهمترين تشخيص‌ها در بيمار مبتلا به لوسمی حاد ممکن است شامل موارد زير باشد:
- خطر عفونت و خونريزی
- خطر اختلال در تماميت پوست در ارتباط با اثرات سمی شيمی‌درمانی، تغيير در تغذيه و اختلال در تحرک
- بروز اختلال در جريان تبادل گازی
- اختلال در غشائ مخاطی، متعاقب شيمی‌درمانی يا استفاده طولانی‌مدت داروهای ضد ميکروبی
- عدم تعادل در تغذيه در رابطه با افزايش متابوليسم، بی‌اشتهايی، التهاب مخاط، درد و تهوع
- درد و ناراحتی در ارتباط با التهاب مخاط، ارتشاح لکوسيت‌ها در بافت‌های سيستميک، تب و عفونت
- افزايش درجه حرارت ناشی از ليز تومور Tumor lysis و يا عفونت
- خستگی و عدم تحمل فعاليت به علت کم‌خونی و يا عفونت
- اختلال در فعاليت‌های فيزيکی ناشی از کم‌خونی و جداسازی محافظتی بيمار
- خطر افزايش حجم مايعات
- ابتلا به اسهال به علت بروز تغييراتی در فلور معده‌ای-روده‌ای و برهنه شدن مخاطی
- خطر کمبود حجم مايعات بدن در رابطه با اسهال، خونريزی، عفونت و افزايش سرعت متابوليسم
- اختلال در مراقبت از خود
- اضطراب
- اختلال در تصوير ذهنی از جسم خويشتن
- اندوه در ارتباط با از دست دادن نقش‌ها
- احتمال تضعيف روحيه معنوی
- کمبود اطلاعات در رابطه با فرايند بيماری، درمان، تدابير در رابطه با عوارض و مراقبت از خود
عوارض احتمالی
بر اساس اطلاعات به دست آمده عوارض احتمالی ممکن است شامل موارد زير باشد:
- عفونت
- خونريزی
- اختلال در عملکرد کليه
- سندروم ليزتومور
- کمبود تغذيه‌ای التهاب مخاط
- افسردگی
برنامه‌ريزی و اهداف (Planning and Goals)
اهداف عمده برای بيمار ممکن است شامل برنامه‌ريزی برای عدم بروز عوارض و درد برای ايجاد راحتی و حفاظت، تغذيه، مراقبت از خود، تحمل به فعاليت، توانايی در سازگاری با تشخيص و پيش آگهی، تصوير ذهنی مثبت از خود، درک فرايند بيماری و درمان آن و عدم وجود عوارض می‌باشد.
اقدامات پرستاری در پيشگيری يا درمان عفونت و خونريزی
- در صورت امکان از مصرف آسپيرين يا داروهای حاوی آسپيرين يا داروهای ديگر بازدارنده عمل پلاکت‌ها اجتناب شود.
- از تزريق داروهای عضلانی خودداری گردد.
- از کاتترهای ماندنی داخل عروقی (Indwelling) استفاده نشود.
- از کنترل درجه حرارت از طريق رکتال و استفاده از شياف‌ها و تنقيه خودداری شود.
- در صورت وجود يبوست از نرم‌کننده‌های مدفوع و ملين‌های خوراکی استفاده شود.
- در صورت انجام تزريقات وريدی از کوچک‌ترين سوزن استفاده شود.
- بعد از پايان تزريق به مدت 5 دقيقه برای توقف خونريزی فشار مسقيم وارد شود.
- عدم استفاده از جرم‌گيری و براق کردن دندان‌ها، عدم مصرف دهان‌شويه‌های تجاری توصيه شود.
- فقط از مسواک‌های نرم برای مراقبت از دهان استفاده کنند.
- در صورت خونريزی لثه‌ها و در شمار پلاکت کمتر از 10000 از مسواک‌های نرم و بچه‌گانه استفاده می‌شود.
- لب‌ها با نرم‌کننده‌های محلول در آب هر 2 ساعت در طول بيداری چرب شود.
- در صورت امکان از ساکشن بيمار بايد پرهيز کرد و در موارد ضروری فقط ساکشن ملايم انجام داد.
- از سرفه شديد و فين کردن محکم اجتناب شود.
- فقط از ريش‌تراش‌های برقی استفاده گردد.
- در صورت نياز از نرده کنار تخت محافظت شده استفاده شود.
- در هنگام حرکت و راه بردن، مراقب افتادن بيمار باشيد.
کنترل خونريزی (Control of bleeding)
- از فشار مستقيم استفاده کنيد. (با کيسه شن در صورت لزوم)
- هنگام بروز خونريزی از بينی، بيمار را در وضعيت نشسته نگه داشته، کيسه يخ را پشت گردن و يا به طور مستقيم روی بينی‌اش قرار دهيد.
- در صورت لزوم از فراورده‌های خونی مثل پلاکت، پلاسمای يخ‌زده تازه و سلول‌های قرمز متراکم استفاده شود.
درمان و التهاب مخاط (موکوزيت)
ضايعات ممکن است به دليل شيمی‌درمانی و مصرف طولانی‌مدت آنتی‌بيوتيک رخ دهد. رعايت بهداشت دهان جهت کاهش باکتری‌ها در دهان، حفظ رطوبت و ايجاد راحتی ضرورت دارد. استفاده از مسواک‌های نرم تا زمان نوتروپنی و شمارش پايين پلاکت توصيه می‌شود. استفاده از گليسيرين و آبليمو و شستشودهنده‌های تجاری به علت داشتن گليسيرين و الکل که خشک‌کننده شديد بافت‌هاست توصيه نمی‌شود. شستشو با آب ساده و يا نمک (يا استفاده از نمک و بيکينيک سودا) ولی در تميز و مرطوب نگه داشتن مخاط دهان موثر هستند. به دليل خطر زياد مخمرها و يا عفونت‌های قارچی در دهان، داروهای ديگر مثل آب و کلوروهگزيدين و يا قرص‌های مکيدنی کلوتريمازول تجويز می‌شود.
محلول کلروهگزيدين ممکن است سبب تغيير رنگ دندان‌ها شود. برای کاهش عوارض در اطراف رکتوم و پرينه بسيار مهم است که بعد از هر بار اجابت مزاج اطراف مقعد کاملا تميز گردد. به خانم‌ها توصيه می‌شود که تميز کردن پرينه را بايد از قسمت جلو به عقب انجام دهند. حمام نشيمنگاهی روش خوبی برای تميز کردن اين منطقه می‌باشد. بعد از شستشو اين منطقه بايد کاملا خشک گردد تا خطر پوسته پوسته شدن و خراشيدگی کاهش يابد.
بهبود وضعيت تغذيه
فرايند بيماری ميزان نيازهای متابوليک را بالا برده و سبب افزايش نيازهای تغذيه‌ای وی می‌شود، خصوصاً وقتی عفونت نيز به مشکلات اضافه گردد. تغذيه بيمار به علت وجود درد و التهاب مخاط‌ها کاهش می‌يابد. رعايت بهداشت دهان قبل و بعد از غذا باعث بهبود وضعيت شده و مصرف غذا بيشتر می‌شود. در صورت استفاده از بی‌حس کننده‌های دهان قبل از خوردن غذا بايد به بيمار هشدار داد که غذايش را آرام‌تر مصرف کند تا از گرفتن زبان و مخاط دهان جلوگيری شود.
از داروهای ضد تهوع بعد از تکميل برنامه شيمی‌درمانی می‌توان تجويز نمود. مصرف غذا به دفعات مکرر و به مقدار کم، از نظر شکل به صورت نرم و از نظر درجه حرارت ملايم را بيماران بهتر تحمل می‌کنند. اجتناب از مصرف سبزيجات و ميوه‌های خام و يا ميوه‌هایی که پوست آنها قابل برداشتن نيست پيشنهاد می‌گردد.
کاهش درد و ناراحتي
تب عود کننده در لوسمی حاد بسيار معمول می‌باشد، گاهی همراه با لرز و حتی بسيار شديد بوده که سبب بروز دردهای مفصلی و عضلانی می‌شود. برای کاهش تب استامينوفن داده می‌شود اما مصرف آن سبب افزايش تعريق می‌گردد. خنک کردن با آب خنک مفيد است، ولی استفاده از آب سرد يا کيسه‌يخ موثر نيست، زيرا حرارت از عروق خونی منقبض شده نمی‌تواند انتقال داده شود. پوشش بيمار بايد کم شده و ماساژ آرام پشت و شانه‌ها باعث افزايش راحتی بيمار می‌گردد.
کاهش خستگی و بهبود وضعيت
يکي از مشکلات شايع بيمار، خستگی است. بيماران مبتلا به لوسمی حاد لازم است جهت جلوگيری از بروز تغييرات ناشی از بی‌حرکتی، فعاليت فيزيکی و ورزشی داشته باشند. اين فعاليت ساده می‌تواند ظرفيت حياتی ريه‌ها و جريان خون بيمار را بهبود بخشد. فيزيوتراپی نيز مفيد می‌باشد.
حفظ تعادل مايعات و الکتروليت‌ها
دوره‌های تب، خونريزی و جابجايی شديد مايعات سبب تغييراتی در وضعيت مايعات می‌شوند. اسهال، استفراغ و مصرف طولانی‌مدت بعضی از داروهای ضد ميکروبی سبب نقصان شديد الکتروليت‌ها می‌گردد. ميزان جذب و دفع بايد به دقت اندازه‌گيری و توزين روزانه انجام می‌شود. بيمار بايد از نظر علائم دهيدراتاسيون و افزايش مايعات تحت نظر باشد.
بهبود مراقبت از خود
به دليل اهميت رعايت بهداشت در اين بيماران در صورتی که بيمار قادر به انجام مراقبت از خود در امور بهداشتی نباشد پرستار بايد به اين امر مبادرت کند.
درمان اضطراب و اندوه
تشخيص لوسمی حاد واقعاً ترس‌آور است. تامين حمايت روحی و تصميم‌گيری در مورد آينده نامعلوم کار بسيار مشکلی است. پرستار بايد با بررسی آگاه شود بيمار بايد به چه حد از طلاعات در مورد بيماری، درمان، عوارض احتمالی و… نياز دارد.
ترخيص از بيمارستان می‌تواند اضطراب‌آور باشد. اگر چه اغلب بيماران از اينکه می‌توانند به منزل بروند بسيار خوشحال می‌شوند، آنها در مواجهه با بعضی از عوارض احتمالی، اعتماد به نفس خود را از دست داده‌اند.
ارتقا مراقبت در منزل
آموزش مراقبت از خود بيمار (Self care)
بر اساس سطح علمی، فرهنگی و ميزان علاقه بيمار برنامه آموزشی تدوين می‌گردد. بکارگيری بعضی از ابزارها و وسايل تزريقات وريدی را می‌توان به بيمار و خانواده وی آموزش داد.
اکثر بيماران در اين مرحله مراقبت در منزل و تحت حمايت خانواده‌شان را انتخاب می‌کنند. هماهنگي خدمات مراقبت در منزل و آموزش بيماران می‌تواند اضطراب آنها در مورد تدابير مراقبتی در منزل را کاهش دهد. در بيمار مبتلا به لوسمی حاد معمولا مرگ به دنبال عفونت يا خونريزی رخ می‌دهد. خانواده بيماران نياز به آگاهی در مورد عوارض اين بيماری را دارند.
ارزشيابی
- علائمی دال بر وجود عفونت را نشان نمی‌دهد.
- علائمی دال بر وجود خونريزی وجود ندارد.
- مخاط دهان سالم می‌باشد.
- به سطح مطلوبی از اصول تغذيه توجه می‌نمايد.
- درد و ناراحتی کمتری را گزارش می‌کند.
- تعادل آب و الکتروليت‌ها را حفظ می‌کند.
- در مراقبت از خود شرکت فعال دارد.
- با اضطراب و اندوه خود سازگار می‌باشد.
- از بروز عوارض اجتناب می‌کند.
فهرست منابع
- up to date
تاریخ آخرین ویرایش: 13 شهریور 1402