کولانژیوگرام حین عمل
کولانژیوگرام حین عمل (Intraoperative cholangiogram) یک روش تصویربرداری است که ارائهدهندگان خدمات سلامت هنگام جراحی کیسهٔ صفرا از آن برای مشاهدهٔ مجاری صفراوی استفاده میکنند. تزریق مادهٔ حاجب (Contrast dye) به داخل مجاری صفراوی به ارائهدهنده نشان میدهد این مجاری چگونه به هم متصلاند و آیا سنگی در آنها وجود دارد یا نه. این کار همچنین به شناسایی و پیشگیری از آسیب مجاری صفراوی کمک میکند.
مرور کلی
کولانژیوگرام حین عمل چیست؟
کولانژیوگرام حین عمل نوعی روش تصویربرداری است که ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ممکن است هنگام برداشتن کیسهٔ صفرا (کولهسیستکتومی، Cholecystectomy) انجام دهد. این کار به آنها امکان میدهد ساختار مجاری صفراوی شما (لولههایی که صفرا را از کیسهٔ صفرا و کبد به رودهٔ باریک میبرند)، نحوهٔ اتصال آنها و وجود هرگونه سنگ یا انسداد دیگر را ببینند. این امر به جراح کمک میکند کیسهٔ صفرای شما را با خطر کمترِ آسیب به مجاری صفراوی، بهطور ایمن بردارد.
نوع دیگری از تصویربرداری مجاری صفرا، «کولانژیوگرام تراسکبدی از راه پوست (Percutaneous transhepatic cholangiogram)» است که روشی جداگانه برای تشخیص و درمان انسدادهای مجاری صفراوی بهکار میرود.
هدف از کولانژیوگرام حین عمل چیست؟
کولانژیوگرافی (Cholangiography) در خلال جراحی کیسهٔ صفرا به ارائهدهندهٔ شما کمک میکند:
- سنگهای کوچک کیسهٔ صفرا (کولهلیتیاست، Cholelithiasis) را که علامت ایجاد نکردهاند شناسایی کند.
- آسیبهای مجاری صفراوی را تشخیص دهد.
- نمای کالبدشناسیِ مجاری صفراوی شما را مشاهده کند. تفاوتها در نحوهٔ اتصال لولهٔ خروج صفرا از کیسهٔ صفرا (مجرا/مجرای سیستیک، Cystic duct) و لولهٔ خروج صفرا از کبد (مجرا/مجرای صفراوی مشترک، Common bile duct) میتواند تعیین کند جراح شما چگونه کیسهٔ صفرا را برمیدارد.
چرا به کولانژیوگرام حین عمل نیاز دارم؟
ارائهدهندهٔ شما تصمیم میگیرد چه زمان استفاده از کولانژیوگرافیِ حین عمل منطقی است. برخی ارائهدهندگان همواره از آن استفاده میکنند (کولانژیوگرافی روتین)، اما برخی دیگر فقط در شرایط خاصی از آن بهره میبرند (کولانژیوگرافی انتخابی). آنها ممکن است در صورتی کولانژیوگرام انجام دهند که شما:
- نتایج غیرطبیعیِ آزمونهای عملکرد کبد داشته باشید.
- آنزیمهای لوزالمعدهٔ افزایشیافته داشته باشید.
- دچار پانکراتیت (Pancreatitis) باشید یا اخیراً بودهاید.
- یرقان (Jaundice) داشته باشید.
- اخیراً انسدادی در مجاری صفراوی داشتهاید، مانند سنگهای صفراوی.
- «اِیآرسیپی (ERCP، اندوسکوپی رتروگراد کلانژیوپانکراتوگرافی، Endoscopic retrograde cholangiopancreatography)» انجام دادهاید، اما ارائهدهندهٔ شما نتوانسته است مجاری صفراوی را ببیند یا انسداد را برطرف کند.
جزئیات روش
کولانژیوگرام حین عمل چگونه کار میکند؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت، کولانژیوگرام حین عمل را هنگام جراحی کیسهٔ صفرا و پس از آنکه شما تحت «بیهوشی (Anesthesia)» قرار گرفتید انجام میدهد. آنها یک لولهٔ انعطافپذیر را از طریق یک «برش جراحی (Incision)» در پوست شما وارد میکنند و از طریق آن، مادهٔ حاجب را به داخل مجاری صفراوی تزریق میکنند. سپس ارائهدهنده با استفاده از یک دستگاه «پرتو ایکس (X-ray)» تصاویر مجرای صفرا را به یک «مانیتور (Monitor)» میفرستد. مادهٔ حاجب مایعی است که نسبت به بافتهای اطراف یا پرتوهای ایکس را سد میکند یا بیشتر جذب میکند و همین امر باعث میشود ساختارهای بدن شما در تصویربرداری پزشکی واضحتر و قابلمشاهدهتر شوند (این ماده از نوع رنگی که پوست را لک کند نیست).
چگونه برای کولانژیوگرام حین عمل آماده شوم؟
آمادگی برای کولانژیوگرام حین عمل مانند آمادگی برای جراحی کیسهٔ صفرا بدون کولانژیوگرام است.
پیش از کولانژیوگرام ممکن است لازم باشد:
- برای مدت معینی پیش از انجام روش چیزی نخورید و نیاشامید (ناشتا باشید).
- برخی داروها را مصرف نکنید یا برنامهٔ دارویی خود را تغییر دهید. مگر آنکه ارائهدهندهٔ شما بگوید، مصرف داروها را متوقف نکنید.
- هماهنگ کنید کسی پس از انجام روش شما را به خانه برساند.
- به ارائهدهندهٔ خدمات سلامت دربارهٔ همهٔ داروهایی که مصرف میکنید، شامل مکملها، اطلاع دهید.
پیش از کولانژیوگرام حین عمل چه اتفاقی میافتد؟
پیش از کولانژیوگرام، تیم جراحی به همان شکلی که برای جراحی کیسهٔ صفرا آماده میشوند، شما را آماده میکنند:
- یکی از اعضای تیم به شما کمک میکند تا در وضعیت درست روی تخت عمل قرار بگیرید.
- «متخصص بیهوشی (Anesthesiologist)» از طریق «سرم وریدی (IV)» در بازوی شما بیهوشی عمومی میدهد.
- جراح یک یا چند برش در «شکم (Abdomen)» شما ایجاد میکند.
حین کولانژیوگرام حین عمل چه اتفاقی میافتد؟
در طول کولانژیوگرام حین عمل، جراح شما:
- یک «کاتتر (Catheter)» را از راه برشی در پوست، به داخل مجرای سیستیک وارد میکند.
- مادهٔ حاجب را به درون کاتتر تزریق میکند.
- با استفاده از پرتو ایکس مشاهده میکند که مادهٔ حاجب چگونه از میان مجرای صفرا عبور میکند. آنها میتوانند این را هنگام انجام جراحی روی مانیتور ببینند.
- در صورت امکان، هرگونه سنگ را از مجاری صفراوی در حین جراحی خارج میکند.
- کیسهٔ صفرا را برمیدارد و از مانیتور بهعنوان راهنما استفاده میکند تا از آسیب به مجاری صفراوی پیشگیری کند.
- کولهسیستکتومی (برداشتن کیسهٔ صفرا) را کامل کرده و برشها را میبندد.
پس از کولانژیوگرام حین عمل چه اتفاقی میافتد؟
پس از کولانژیوگرام، ارائهدهندهٔ شما جراحی کیسهٔ صفرا را کامل میکند. شما در بیمارستان دورهٔ بهبودی را میگذرانید. ممکن است همان روز یا ظرف یک یا دو روز به خانه بروید.
خطرات / فواید
مزایای کولانژیوگرام حین عمل چیست؟
کولانژیوگرام حین عمل بهعنوان بخشی از جراحی کیسهٔ صفرا میتواند:
- با واضحکردن مجاری صفراوی در حین جراحی، خطر آسیب به آنها را کاهش دهد.
- آسیبهای مجاری صفراوی را شناسایی کند.
- سنگهای کوچک ــ که شما و ارائهدهندهٔ شما ممکن است از وجودشان آگاه نبوده باشید ــ را پیش از آنکه مشکلساز شوند، شناسایی کند.
خطرات کولانژیوگرام حین عمل چیست؟
خطرات کولانژیوگرام حین عمل شامل موارد زیر است:
- واکنشهای آلرژیک به مادهٔ حاجب.
- آسیب به مجاری صفراوی شما.
- عفونت.
- خونریزی.
- پانکراتیت.
چه زمانی با پزشک تماس بگیرم
چه زمانی باید با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت تماس بگیرم؟
اگر پیش از انجام یا پس از انجام روش سؤالی دارید، یا اگر دچار موارد زیر شدید با ارائهدهندهٔ خود تماس بگیرید:
- درد غیرمنتظره یا شدید.
- گرمی، قرمزی، تورم، خونریزی یا ترشح چرکی در محل برش.
- تب.
References/منابع
Haisley KR, Hunter JG. Gallbladder and the Extrahepatic Biliary System. In: Brunicardi F, Andersen DK, Billiar TR, et al, eds. Schwartz’s Principles of Surgery. 11th ed. McGraw-Hill Education; 2019.
Lai HY, Tsai KY, Chen HA. Routine intraoperative cholangiography during laparoscopic cholecystectomy: application of the 2016 WSES guidelines for predicting choledocholithiasis. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33523267/ Surg Endosc. 2022 Jan;36(1):461-467. Accessed 3/11/2024.
Temperley HC, O’Sullivan NJ, Grainger R, Bolger JC. Is the use of a routine intraoperative cholangiogram necessary in laparoscopic cholecystectomy? https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36710125/ Surgeon. 2023 Oct;21(5):e242-e248. Accessed 3/11/2024.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
