پادکست آموزش همگانی
فیلم آموزش همگانی
خلاصه
مراقبت از زخم و برش جراحی
این مقاله آموزشی، دستورالعملهای کاملی را برای مراقبت از برشها و زخمهای جراحی ارائه میدهد تا از عفونت جلوگیری کرده و بهبود را تسهیل کند. این متن انواع روشهای بستن برشها توسط جراحان، شامل بخیهها، منگنهها و چسبهای پوستی را تشریح میکند. همچنین، نکات ضروری برای مراقبت در منزل، مانند شستن دستها، بررسی روزانه زخم و نحوهٔ تعویض پانسمان بیان شده است. هشدار داده میشود که عدم توجه به مراقبتهای لازم، میتواند منجر به عفونت شدید (سپسیس) شود و علائم هشداردهندهای مانند ترشح چرکی یا تب بالا را مشخص میکند. در نهایت، این منبع به جدول زمانی بهبود و زمان افتادن مواد مختلف بستن زخم میپردازد و بر محدود کردن فعالیتهای بدنی شدید تأکید میکند.
مراقبت از برش و زخم جراحی
برش (Incision)، بازشدگی پوست شما پس از جراحی است. جراح شما این زخم جراحی را با بخیه (Sutures)، منگنه (Staples) یا چسبهای پوستی (Steri-Strips) میبندد. یک پانسمان روی برش بستهشده قرار میگیرد. لازم است برش خود را تمیز نگه دارید تا از عفونت جلوگیری شود. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت دستورالعملهایی برای مراقبت از زخم در اختیارتان قرار خواهد داد.
مرور کلی
مراقبت از برش و زخم جراحی چیست؟
مراقبت از برش و زخم جراحی شامل دستورالعملهایی است که باید برای جلوگیری از عفونت و کمک به ترمیم بدن رعایت کنید. این دستورالعملها را پس از هر جراحی یا اقدامی که طی آن جراح برای دسترسی به درون بدن شما برشی ایجاد کرده، دریافت میکنید. باید ناحیهٔ برش را تا زمان بهبودی کامل تمیز و محافظت کنید. اگر متوجه درد، تورم، گرمی محل برش یا ترشح مایع از زخم شدید، با یک ارائهدهندهٔ خدمات سلامت مشورت کنید، زیرا ممکن است دچار عفونت شده باشید.
برش چیست؟
برش، بریدگیای است که در طول جراحی یا اقدام پزشکی روی پوست ایجاد میشود. این بریدگی را زخم جراحی (Surgical wound) نیز مینامند. اندازه، محل و تعداد برشها بسته به نوع جراحی متفاوت است. هنگامیکه جراح برش را میبندد، زخم جراحی شما به مراقبت ویژه و زمان برای ترمیم نیاز دارد.
برشها چگونه بسته میشوند؟
جراح یا ارائهدهندهٔ خدمات سلامت، برش را به یکی از روشهای زیر میبندد:
- بخیهها (Sutures): بخیهها یا کوکها با استفاده از نخ جراحی، بافتهای بدن را بههم نگه میدارند. جراح با سوزن جراحی پوست را مشابه دوختن پارچه به هم میدوزد. ممکن است از بخیههای قابل جذب استفاده شود که پس از ترمیم، در پوست جذب میشوند. بخیههای غیرقابل جذب مقاومترند، اما باید پس از بهبودی زخم، توسط پزشک برداشته شوند.
- منگنهها (Staples): منگنههای جراحی برای بستن زخمهای خطی (Linear wounds) در پوست سر یا اندامها استفاده میشوند. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت با دستگاه منگنهزنی مخصوص جراحی (که با منگنهزنهای معمولی متفاوت است) بهسرعت زخم را میبندد تا خونریزی متوقف شود. منگنههای جراحی از فولاد ضدزنگ، تیتانیوم یا پلاستیک (در صورت حساسیت به فلز) ساخته میشوند.
- چسبها (Adhesives): چسبهای مخصوص، نوارها یا مواد چسبندهای هستند که پوست را در کنار هم نگه میدارند. این روش برای زخمهای سطحی، زخمهای اطفال یا در کنار بخیههای عمقی بهکار میرود. چسبها بدون درد هستند. یکی از چسبهای رایج، Steri-Strips® است.
پانسمان چیست؟
پانسمان یا باند (Dressing/Bandage) پوششی است که زخم را تمیز و خشک نگه میدارد. این باند از برش محافظت کرده و محیطی مناسب برای ترمیم فراهم میکند.
چند وقت یکبار باید پانسمان را عوض کنم؟
بسته به نوع و محل زخم، ممکن است لازم باشد پانسمان را روزانه یا هر چند روز یکبار طبق دستور پزشک عوض کنید.
جزئیات درمان
چگونه پس از جراحی از برش مراقبت کنم؟
دستورالعملهای مراقبت معمولاً شامل موارد زیر است:
- همیشه قبل و بعد از لمس زخم، دستهایتان را با آب و صابون بشویید.
- هر روز برش را از نظر علائم عفونت مانند تورم، چرک یا تغییر رنگ بررسی کنید.
- در صورت خونریزی، فشار مستقیم و مداوم روی برش وارد کنید. در صورت خونریزی غیرمنتظره با پزشک تماس بگیرید.
- از پوشیدن لباس تنگ که ممکن است با برش تماس پیدا کند خودداری کنید.
- از فعالیتهایی که روند ترمیم را مختل میکنند (مانند دویدن، تمرینات قدرتی یا کارهایی که شامل خمشدن و بلندکردن هستند) بپرهیزید.
- از خاراندن محل زخم خودداری کنید. احساس خارش طبیعی است، اما اگر تشدید شد، پزشک را مطلع کنید.
چگونه باید با وجود زخم جراحی حمام کنم؟
پزشک ممکن است دستورالعملهای زیر را ارائه دهد:
- بخیهها و منگنهها: ۲۴ ساعت پس از جراحی میتوانید حمام کنید، مگر اینکه پزشک خلاف آن را گفته باشد. محل را با صابون ملایم و آب بشویید و با حولهٔ تمیز بهآرامی خشک کنید.
- Steri-Strips: میتوانید با وجود نوارها حمام کنید. محل را با صابون ملایم تمیز کرده و خشک کنید. نوارها را نکشید یا نمالید.
- چسب بافتی (Tissue adhesive): در پنج روز اول، محل را خشک نگه دارید. هرچند چسب ضدآب است، در این مدت هنگام استحمام آن را بپوشانید. از خیس کردن طولانی در وان خودداری کنید و در صورت خیس شدن، فقط خشک کنید.
چگونه پانسمان زخم را عوض کنم؟
پزشک روش انجام این کار را به شما آموزش میدهد. در صورت ابهام، با او تماس بگیرید.
وسایل مورد نیاز:
- گاز استریل.
- دستکش یکبار مصرف.
- چسب جراحی.
- قیچی.
- حوله یا دستمال تمیز.
مراحل:
- آمادهسازی محل: سطحی تمیز مانند میز را انتخاب کرده و تمیز کنید. حیوانات خانگی را دور کنید و جواهرات خود را بردارید.
- برداشتن پانسمان قدیمی: بهآرامی طبق دستور پزشک پانسمان را جدا کنید.
- شستوشوی برش: محل را با صابون ملایم و آب تمیز بشویید. در صورت استحمام، پس از دوش پانسمان را بگذارید. همیشه زخم را از نظر عفونت بررسی کنید.
- گذاشتن پانسمان جدید:
- در صورت تجویز پماد موضعی، لایهٔ نازکی روی زخم بمالید.
- یک گاز استریل را از گوشه نگهدارید و روی زخم بگذارید.
- چهار طرف گاز را با چسب روی پوست ثابت کنید.
- دوباره دستانتان را بشویید.
چگونه از بانداژ پروانهای استفاده کنم؟
بانداژ پروانهای (Butterfly bandage یا Steri-Strip) برای بریدگیهای کوچک و سطحی کاربرد دارد.
مراحل:
- دستان خود را بشویید و محل زخم را تمیز کنید.
- بانداژ را باز کنید.
- پوست دو طرف زخم را به هم نزدیک کنید و نیمی از بانداژ را روی یک سمت زخم بچسبانید تا قسمت باریک آن روی بریدگی قرار گیرد. سپس سمت دیگر را بچسبانید.
- ناحیه را تمیز و خشک نگه دارید تا ترمیم شود.
اگر بریدگی بزرگ بود یا پس از باندپیچی خونریزی ادامه یافت، به پزشک مراجعه کنید.
فواید و خطرات
فواید مراقبت از زخم و برش جراحی چیست؟
مراقبت مناسب از زخم از عفونت جلوگیری کرده، ترمیم را سریعتر و احتمال اسکار را کمتر میکند.
خطرات بیتوجهی به مراقبت چیست؟
مهمترین خطر، عفونت است. وقتی باکتریها وارد زخم شوند، ترمیم متوقف میشود و ممکن است عفونت به بدن گسترش یافته و خطرناک (سپسیس) شود.
علائم عفونت چیست؟
- ترشح غلیظ و چرکی سفید یا کرمرنگ از زخم.
- بوی بد از برش.
- باز شدن خط برش یا گسترش آن.
- قرمزی یا تغییر رنگ پوست اطراف.
- گرمی محل زخم.
- تب بالاتر از °۳۸/۴ سانتیگراد (°۱۰۱ فارنهایت)، تعریق یا لرز.
در صورت بروز هرکدام از این علائم فوراً به پزشک مراجعه کنید.
چه کسانی در معرض خطر بالاتر عفونت هستند؟
- افراد مبتلا به دیابت.
- سیگاریها.
- افراد دارای اضافه وزن.
- مبتلایان به سوءتغذیه.
- افرادی با سیستم ایمنی ضعیف (مثلاً تحت شیمیدرمانی یا داروهای سرکوبکنندهٔ ایمنی).
- کسانی که جراحی اورژانسی یا طولانیمدت داشتهاند.
چگونه خطر عفونت را کاهش دهم؟
- همیشه قبل و بعد از لمس زخم دستهایتان را بشویید.
- دستورالعمل پزشک را دقیقاً دنبال کنید.
- پانسمان را طبق دستور عوض کنید.
- از کندن نوار، بخیه یا منگنه خودداری کنید.
- زخم را خشک نگه دارید.
بهبودی و روند ترمیم
ترمیم برش چقدر طول میکشد؟
در بیشتر موارد، زخم جراحی طی حدود دو هفته بهبود مییابد، اما زخمهای پیچیدهتر زمان بیشتری نیاز دارند. پزشک در ویزیتهای پس از عمل روند ترمیم را بررسی خواهد کرد.
در صورت بروز عفونت، سریعاً درمان را آغاز کنید، زیرا عفونت خودبهخود برطرف نمیشود و میتواند روند بهبودی را مختل و عوارض جدی ایجاد کند.
بخیهها و منگنهها چه زمانی برداشته میشوند؟
بسته به اندازه و عمق زخم، بین ۳ تا ۱۴ روز پس از عمل برداشته میشوند.
بخیههای قابل جذب چه زمانی جذب میشوند؟
معمولاً طی ۱ تا ۲ هفته جذب میشوند، اما ممکن است تا چند ماه باقی بمانند. این بخیهها معمولاً با نوارهای Steri-Strips در محل نگه داشته میشوند که خودبهخود طی دو هفته میافتند. بخیههای قابل جذب را در خانه جدا نکنید.
نوارهای Steri-Strips چه زمانی میافتند؟
نوارها معمولاً طی دو هفته خودبهخود جدا میشوند. اگر زودتر از موعد لبههایشان بلند شد، فقط آن را کوتاه کنید و نکنید.
چسب جراحی چه زمانی از بین میرود؟
چسب جراحی معمولاً طی ۵ تا ۱۰ روز خشک شده و میریزد. در این مدت، محل زخم را از نور مستقیم خورشید دور نگه دارید و از حمام طولانی خودداری کنید.
آیا باید فعالیت خود را محدود کنم؟
تا حدودی بله. فعالیت سبک مانند پیادهروی کوتاه (در صورت تأیید پزشک) مفید است، اما از بلندکردن اجسام سنگین، ورزشهای شدید یا حرکات کششی حداقل تا یک ماه پس از عمل یا تا زمان تأیید پزشک خودداری کنید.
زمان تماس با پزشک
در صورت مشاهدهٔ موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
- خونریزی مداوم علیرغم فشار.
- تغییر رنگ پوست اطراف زخم.
- بزرگتر شدن زخم.
- ترشح از زخم.
- تب.
در صورت هرگونه سؤال دربارهٔ مراقبت از برش، با پزشک خود تماس بگیرید.
سؤالات رایج
آیا میتوانم خودم زخم را بخیه بزنم؟
خیر. هرگز نباید خودتان در خانه زخم را بخیه بزنید. اگر زخم عمیق است، خونریزی متوقف نمیشود یا نشانههای عفونت دارد، فوراً به پزشک مراجعه کنید. تلاش برای بخیه زدن در منزل میتواند خطر عفونت را افزایش دهد و تهدیدکنندهٔ حیات باشد.
منابع
American Academy of Dermatology Association. Proper Wound Care: How to Minimize a Scar. Accessed 11/15/2023.
American Academy of Family Physicians. Caring For Your Incision. Last updated 6/3/2020. Accessed 11/15/2023.
Association for the Advancement of Wound Care. The ABCs of Wound Care. Accessed 11/15/2023.
Azmat CE, Council M. Wound Closure Techniques. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island, FL: StatPearls Publishing; 2023 Jan. Accessed 11/15/2023.
Britto EJ, Nezwek TA, Popowicz P, et al. Wound Dressings. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island, FL: StatPearls Publishing; 2023 Jan. Accessed 11/15/2023.
Merck Manual, Professional Version. Postoperative Care. Last reviewed 11/2020. Accessed 11/15/2023.
National Health Services (U.K.). Accidents, First Aid and Treatments. Accessed 11/15/2023.
National Library of Medicine (U.S.). Surgical Wound Care – Open. Last reviewed 2/28/2022. Accessed 11/15/2023.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
