پادکست
فیلم آموزش همگانی
خلاصه
هیدروسل: تعریف، انواع و درمان
این مقاله یک توضیح جامع در مورد بیماری هیدروسل ارائه میدهد که به معنای تجمع مایع شکمی در کیسهٔ بیضه و ایجاد تورم است. متن انواع هیدروسل را به دو دستهٔ ارتباطی و غیرارتباطی تقسیم میکند و علت بروز آن را، بهویژه در نوزادان، به بسته نشدن مجرای جنینی Processus vaginalis نسبت میدهد. اگرچه هیدروسل اغلب یک بیماری جدی نیست و معمولاً خودبهخود برطرف میشود، اما در صورت نیاز به درمان، تنها راه قطعی، جراحی هیدروسلکتومی است. همچنین، منبع به روشهای تشخیص، از جمله سونوگرافی لگن، و علائم شایع بیماری مانند احساس ناراحتی یا سنگینی اشاره میکند.
هیدروسل (Hydrocele)
هیدروسل حالتی است که در آن مایع شکمی در کیسهای درون کیسهٔ بیضه (Scrotum) جمع میشود و باعث تورم آن میگردد. علامت اصلی آن تورم است که ممکن است باعث احساس ناراحتی یا درد شود. هیدروسل در نوزادان شایعتر از بزرگسالان است و اغلب خودبهخود از بین میرود. اگر هیدروسل بهطور خودبهخود بهبود نیابد، ممکن است به جراحی نیاز باشد.
هیدروسل چیست؟
هیدروسل (Hydrocele) به وجود کیسهای پر از مایع در کیسهٔ بیضه گفته میشود که موجب تورم آن میگردد. کیسهٔ بیضه پوستی است که در پشت آلت تناسلی قرار دارد و بیضهها (Testes) را در خود جای داده است. هیدروسل ممکن است یک سمت یا دو سمت کیسهٔ بیضه را درگیر کند. اگر هر دو سمت دچار شوند، به آن هیدروسل دوطرفه (Bilateral hydrocele) گفته میشود.
هیدروسل میتواند در هر سنی رخ دهد، اما در نوزادان و شیرخواران شایعتر است. با این حال، ممکن است در بزرگسالی نیز بهطور خودبهخود ایجاد شود.
آیا هیدروسل بیماری جدی است؟
هیدروسل ممکن است باعث نگرانی شود زیرا موجب تورم در ناحیهای حساس از بدن میگردد و گاهی بهطور ناگهانی رخ میدهد. در برخی موارد، اندازهٔ هیدروسل ممکن است باعث احساس ناراحتی هنگام نشستن یا راه رفتن شود. بااینحال، در بسیاری از افراد، هیدروسل بیماری جدی یا دردناک نیست.
انواع هیدروسل
دو نوع اصلی هیدروسل وجود دارد:
۱. هیدروسل ارتباطی (Communicating hydrocele)
۲. هیدروسل غیرارتباطی (Noncommunicating hydrocele)
هیدروسل ارتباطی
در این نوع، کیسهٔ هیدروسل با مایع درون حفرهٔ شکم در ارتباط است.
حفرهٔ شکمی (Abdominal cavity) فضایی در شکم است که شامل معده، روده، کبد، کلیهها و سایر اندامها میباشد. هیدروسل ارتباطی معمولاً در دوران جنینی ایجاد میشود.
در طی رشد جنین، غشای نازکی به نام Processus vaginalis بین لایههایی از بافتهای شکم و کیسهٔ بیضه تشکیل میشود. بهطور طبیعی، بیضهها از طریق این کانال از شکم به درون کیسهٔ بیضه پایین میآیند و سپس دهانهٔ آن بسته میشود. اگر این دهانه بسته نشود، مایع شکمی میتواند وارد کیسهٔ بیضه شود و باعث هیدروسل یا فتق (Hernia) گردد.
اگر شما یا فرزندتان دچار هیدروسل ارتباطی باشید، کیسهٔ بیضه بزرگ یا متورم به نظر میرسد و اندازهٔ آن ممکن است در طول روز تغییر کند.
هیدروسل غیرارتباطی
در هیدروسل غیرارتباطی، کانال Processus vaginalis بسته است، اما همچنان مقداری مایع اضافی شکمی اطراف بیضه باقی میماند. این نوع ممکن است در بدو تولد وجود داشته باشد یا سالها بعد بدون علت مشخصی ایجاد شود.
در این حالت، اندازهٔ تورم معمولاً ثابت میماند یا بسیار آهسته افزایش مییابد.
علائم و علل
علائم هیدروسل چیست؟
علامت اصلی، تورم در یک یا هر دو سمت کیسهٔ بیضه است که ممکن است شبیه بادکنک پر از آب احساس شود.
سایر علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تورمی که در طول روز تغییر اندازه میدهد.
- احساس ناراحتی.
- درد.
- احساس سنگینی در کیسهٔ بیضه.
آیا هیدروسل باعث ناباروری میشود؟
خیر، هیدروسل معمولاً باعث ناباروری نمیشود.
علت ایجاد هیدروسل چیست؟
در نوزادان، هیدروسل معمولاً از بدو تولد وجود دارد. در طول رشد جنین، اگر کانال Processus vaginalis بسته نشود، مایع شکمی میتواند وارد کیسهٔ بیضه شود. حتی اگر این کانال بسته شود، ممکن است مقداری مایع در کیسه باقی بماند که معمولاً طی دو سال اول زندگی توسط بدن جذب میشود.
چه کسانی دچار هیدروسل میشوند؟
هیدروسل در نوزادان و شیرخواران بسیار شایع است، اما ممکن است در نوجوانان و بزرگسالان نیز دیده شود.
حدود ۱۰٪ نوزادان تازه متولدشده دچار هیدروسل هستند که معمولاً تا یکسالگی بدون درمان برطرف میشود.
در بزرگسالان، شیوع آن حدود ۱٪ است و در بیشتر موارد خودبهخود از بین میرود.
علت هیدروسل در بزرگسالان چیست؟
در کودکان بزرگتر، نوجوانان یا بزرگسالان، هیدروسل ممکن است در اثر آسیب یا عفونت التهابی کیسهٔ بیضه ایجاد شود.
تشخیص و آزمایشها
هیدروسل چگونه تشخیص داده میشود؟
ارائهدهندهٔ مراقبت سلامت با پرسش دربارهٔ علائم و معاینهٔ فیزیکی میتواند هیدروسل را در کودک یا بزرگسال تشخیص دهد.
در معاینهٔ فیزیکی ممکن است به ناحیهٔ کشالهٔ ران فشار وارد کند یا از شما بخواهد سرفه کنید تا نحوهٔ تغییر تورم بررسی شود. همچنین ممکن است نور به درون کیسهٔ بیضه تابانده شود تا وجود مایع مشخص گردد. در بیشتر موارد، تشخیص از طریق معاینه کافی است.
برای اطمینان، ممکن است آزمایشهای تصویربرداری درخواست شود، مانند:
- سونوگرافی لگن (Pelvic ultrasound): با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، تصویری از بافتهای نرم لگن از جمله بیضهها تهیه میشود. این روش رایجترین آزمایش تصویربرداری برای تشخیص هیدروسل است.
- سیتی اسکن (CT scan): نوعی تصویربرداری با اشعهٔ ایکس است که تصاویر مقطعی و سهبعدی از بیضهها ایجاد میکند و دقت بیشتری نسبت به عکس ساده دارد.
مدیریت و درمان
بهترین درمان برای هیدروسل چیست؟
در بیشتر موارد، هیدروسل به درمان نیاز ندارد.
آیا هیدروسل خودبهخود از بین میرود؟
بله، اغلب هیدروسلها بدون درمان برطرف میشوند. اما اگر این اتفاق نیفتد، پزشک ممکن است عمل جراحی هیدروسلکتومی (Hydrocelectomy) را پیشنهاد کند. در این عمل، جراح مایع را خارج کرده و در صورت وجود ارتباط، دهانهٔ بین کانال Processus vaginalis و کیسهٔ بیضه را میبندد.
آیا دارویی برای کوچک کردن هیدروسل وجود دارد؟
خیر، هیچ دارویی برای کوچک کردن هیدروسل وجود ندارد. تنها روش درمان قطعی، جراحی است.
اگر هیدروسل درمان نشود چه میشود؟
در موارد نادر، اگر دهانهٔ Processus vaginalis بزرگ باشد و درمان نشود، ممکن است فتق کشالهٔ ران (Inguinal hernia) ایجاد شود. در این حالت، بخشی از روده یا چربی شکم از کانال کشالهٔ ران بیرون میزند که میتواند دردناک و در برخی موارد خطرناک باشد.
عوارض یا خطرات جراحی هیدروسل چیست؟
عمل هیدروسلکتومی معمولاً ایمن و کمعارضه است، اما مانند هر جراحی، خطراتی دارد، از جمله:
- عوارض بیهوشی.
- عفونت.
- تورم.
- کبودی.
- جای زخم.
- بازگشت مجدد هیدروسل.
چه مدت پس از جراحی احساس بهبودی خواهم داشت؟
بیشتر افراد میتوانند چند روز پس از جراحی به فعالیتهای معمول بازگردند، اما بهبودی کامل چند هفته طول میکشد. پزشک زمان تقریبی بهبودی را بر اساس وضعیت شما یا فرزندتان تعیین میکند.
پیشآگهی (پروگنوز)
چشمانداز بیماری چگونه است؟
چشمانداز هیدروسل معمولاً بسیار خوب است. بیشتر موارد خودبهخود برطرف میشوند و مواردی که به جراحی نیاز دارند، نرخ موفقیت بالایی دارند.
چه زمانی میتوان به کار یا مدرسه بازگشت؟
پس از جراحی، معمولاً حدود یک هفته استراحت در خانه کافی است. اگر شغل یا فعالیت بدنی سنگینی دارید، ممکن است به زمان بیشتری برای استراحت نیاز باشد.
پیشگیری
آیا میتوان از هیدروسل پیشگیری کرد؟
در نوزادان، هیچ راهی برای پیشگیری وجود ندارد.
اما در کودکان بزرگتر و بزرگسالان، بهترین روش پیشگیری، محافظت از بیضهها و کیسهٔ بیضه در برابر آسیب است. هنگام ورزش یا فعالیتهای بدنی سنگین، از محافظ بیضه (Athletic cup) استفاده کنید.
زندگی با هیدروسل
آیا میتوان با هیدروسل زندگی طبیعی داشت؟
بله، هیدروسل معمولاً در زندگی روزمره یا کیفیت زندگی اختلالی ایجاد نمیکند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر متوجه تورم در کیسهٔ بیضهٔ فرزند خود شدید، با پزشک تماس بگیرید. همچنین در صورت مشاهدهٔ موارد زیر نیز باید به پزشک مراجعه شود:
- وجود تودهای در کیسهٔ بیضه یا بالای آن.
- درد یا ناراحتی واضح در کودک.
- حالت تهوع یا استفراغ.
- کاهش اشتها یا تغذیهٔ کمتر از حد معمول.
پرسشهایی که میتوانید از پزشک بپرسید
اگر شما یا فرزندتان دچار هیدروسل هستید، میتوانید از پزشک خود بپرسید:
- چگونه تشخیص دادید که من (یا فرزندم) هیدروسل دارم؟
- اگر هیدروسل نیست، چه بیماری دیگری مطرح است؟
- آیا نیاز به درمان وجود دارد؟
- چه درمانی برای من (یا فرزندم) بهتر است؟
- چگونه میتوانم (یا فرزندم میتواند) احساس راحتی بیشتری داشته باشم؟
- آیا باید مدتی از کار یا مدرسه مرخصی بگیرم؟
- چه زمانی باید برای ویزیت بعدی مراجعه کنم؟
پرسشهای رایج دیگر
تفاوت بین هیدروسل و واریکوسل چیست؟
هیدروسل تجمع مایع در کیسهٔ بیضه است که باعث تورم میشود، در حالیکه واریکوسل (Varicocele) به تورم وریدهای طناب اسپرماتیک (Spermatic cord) گفته میشود. این طناب مجموعهای از بافتهاست که بیضهها را در جای خود نگه میدارد.
منابع
American Urological Association. What Are Hydroceles and Inguinal Hernias? Accessed 3/30/2023.
Beard J, Ohene-Yeboah M, Devries CR, et al. Hernia and Hydrocele. Essential Surgery: Disease Control Priorities, Third Edition (Volume 1). Washington, DC: The International Bank for Reconstruction and Development/The World Bank; 2015 Apr 2. Chapter 9. Accessed 3/30/2023.
Dagur G, Gandhi J, Suh Y, et al. Classifying Hydroceles of the Pelvis and Groin: An Overview of Etiology, Secondary Complications, Evaluation, and Management. Curr Urol. 2017 Apr;10(1):1-14. Accessed 3/30/2023.
The Institute for the Study of Urologic Diseases. Hydrocele. Accessed 3/30/2023.
Koski ME, Makari JH, Adams MC, et al. Infant Communicating Hydroceles–Do They Need Immediate Repair or Might Some Clinically Resolve? J Pediatr Surg. 2010;45(3):590-593. Accessed 3/30/2023.
Merck Manual, Professional Version. Testicular and Scrotal Anomalies. Accessed 3/30/2023.
The Nemours Foundation. Hydrocele. Accessed 3/30/2023.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
