آزمایش ویروس پاپیلوم انسانی
آزمایش‌های ویروس پاپیلوم انسانی (human papillomavirus، HPV) انواع این ویروس را که می‌توانند خطر ابتلا به سرطان دهانهٔ رحم را در شما افزایش دهند شناسایی می‌کنند. این آزمایش‌ها معمولاً به‌عنوان بخشی از پاپ اسمیر روتین انجام می‌شوند. نتیجهٔ مثبت به این معنا نیست که حتماً سرطان دارید؛ بلکه به ارائه‌دهندهٔ خدمات سلامت هشدار می‌دهد که شما را با دقت بیشتری تحت نظر بگیرد تا اگر سرطان دهانهٔ رحم ایجاد شد، در همان مراحل اولیه که قابل درمان است آن را پیدا و درمان کند.
مروری کلی
آزمایش ویروس پاپیلوم انسانی چیست؟
آزمایش ویروس پاپیلوم انسانی، آزمایشی است که برای پایش وجود ویروسی انجام می‌شود که می‌تواند باعث بروز سرطان دهانهٔ رحم شود.
ویروس پاپیلوم انسانی یک عفونت منتقله از راه تماس جنسی (sexually transmitted infection، STI) است که فارغ از زن یا مرد بودن، ممکن است آن را منتقل کنید یا بگیرید. این ویروس از طریق تماس پوست با پوست منتقل می‌شود. این ویروس هم بسیار شایع است و هم ساختار و رفتار پیچیده‌ای دارد.
برای مثال، بیش از ۱۰۰ نوع (تیپ) مختلف از ویروس پاپیلوم انسانی وجود دارد. این تیپ‌ها می‌توانند باعث ایجاد ضایعات آزاردهنده‌ای مثل زگیل روی دست‌ها، پاها و صورت شوند. حدود ۳۰ تیپ این ویروس می‌توانند ناحیهٔ تناسلی را درگیر کنند. بعضی از تیپ‌های بی‌خطر باعث زگیل تناسلی می‌شوند. از میان همهٔ تیپ‌های ویروس پاپیلوم انسانی، فقط تعداد کمی از تیپ‌های «پرخطر» هستند که باعث سرطان دهانهٔ رحم می‌شوند. آزمایش‌های ویروس پاپیلوم انسانی همین تیپ‌های پرخطر را بررسی می‌کنند. این تیپ‌ها شامل شایع‌ترین انواع سرطان‌زا، یعنی HPV 16 و HPV 18 هستند.
بدن‌های سالم معمولاً می‌توانند طی چند سال، بیشتر عفونت‌های ناشی از ویروس پاپیلوم انسانی را پاک کنند. با این حال، در طول زمان، تیپ‌های پرخطر می‌توانند باعث تغییرات پیش‌سرطانی (دیسپلازی دهانهٔ رحم، cervical dysplasia) شوند که در نهایت به سرطان دهانهٔ رحم تبدیل می‌شوند. تقریباً همهٔ موارد سرطان دهانهٔ رحم از عفونت با تیپ‌های پرخطر ویروس پاپیلوم انسانی ناشی می‌شوند. به همین دلیل، غربالگری برای تیپ‌های پرخطر این ویروس با استفاده از آزمایش ویروس پاپیلوم انسانی بسیار ضروری است.
در حال حاضر، آزمایش‌های ویروس پاپیلوم انسانی فقط زمانی می‌توانند این ویروس را شناسایی کنند که شما دهانهٔ رحم داشته باشید. برای مردان، آزمایش اختصاصی ویروس پاپیلوم انسانی وجود ندارد.
چه زمانی آزمایش ویروس پاپیلوم انسانی انجام می‌شود؟
ممکن است به آزمایش ویروس پاپیلوم انسانی نیاز داشته باشید اگر:
- دهانهٔ رحم دارید و سن شما بین ۳۰ تا ۶۵ سال است. American Cancer Society برای این گروه سنی، غربالگری منظم با آزمایش ویروس پاپیلوم انسانی را توصیه می‌کند.
- پاپ اسمیر شما غیرطبیعی بوده است. آزمایش ویروس پاپیلوم انسانی می‌تواند نشان دهد که آیا سلول‌های غیرطبیعی دهانهٔ رحم شما (که در یک پاپ اسمیر روتین دیده شده‌اند) به عفونت با تیپ‌های پرخطر این ویروس مربوط هستند یا نه.
- دچار سرطان اوروفارنکس (اوروفرنژیال) هستید. ویروس پاپیلوم انسانی پرخطر (به‌ویژه HPV 16) شایع‌ترین علت این نوع سرطان حلق است. این عفونت از طریق رابطهٔ جنسی دهانی منتقل می‌شود. دانستن این‌که علت سرطان شما ویروس پاپیلوم انسانی است، به ارائه‌دهندهٔ خدمات سلامت کمک می‌کند درمان‌های شما را متناسب‌سازی کند. سرطان اوروفارنکس مربوط به ویروس پاپیلوم انسانی، معمولاً پیش‌آگهی بهتری نسبت به سرطان اوروفارنکسی دارد که به این ویروس مربوط نیست.
اگر نتیجهٔ آزمایش ویروس پاپیلوم انسانی شما طبیعی باشد، معمولاً باید هر پنج سال یک‌بار دوباره آزمایش بدهید. اگر در گذشته آزمایش شما برای این ویروس مثبت بوده است یا دچار وضعیتی هستید که سیستم ایمنی را ضعیف می‌کند – مانند عفونت با ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) – ممکن است به غربالگری‌های مکررتر نیاز داشته باشید. سیستم ایمنی ضعیف ممکن است نتواند عفونت‌هایی مانند ویروس پاپیلوم انسانی را به‌خوبی مهار کند.
جزئیات آزمایش
چگونه برای ویروس پاپیلوم انسانی آزمایش می‌شوید؟
خیلی‌ها فکر می‌کنند آزمایش ویروس پاپیلوم انسانی یک اقدام معاینه‌ای در مطب متخصص زنان است، اما در واقع این آزمایش، یک آزمون آزمایشگاهی است. ارائه‌دهنده‌ای به نام پاتولوژیست، نمونه‌ای از سلول‌ها یا بافت گرفته‌شده از دهانهٔ رحم شما را از نظر DNA ویروس پاپیلوم انسانی بررسی می‌کند. او نگاه می‌کند ببیند آیا این ویروس وجود دارد و اگر بله، از چه تیپی است.
روش‌هایی که به ارائه‌دهندگان خدمات سلامت اجازه می‌دهند نمونهٔ لازم را جمع‌آوری کنند شامل موارد زیر است:
- پاپ اسمیر: در این روش، ارائه‌دهندهٔ خدمات سلامت سلول‌هایی را از دهانهٔ رحم شما برمی‌دارد تا از نظر تغییرات پیش‌سرطانی، ویروس پاپیلوم انسانی یا هر دو بررسی شوند. اغلب در ویزیت‌هایی که برای پاپ اسمیر انجام می‌شود، آزمایش ویروس پاپیلوم انسانی هم انجام می‌گیرد. به این حالت «هم‌آزمایی پاپ و ویروس پاپیلوم انسانی» گفته می‌شود. یعنی پاتولوژیست هم از نظر سلول‌های پیش‌سرطانی یا سرطانی (آزمایش پاپ) و هم از نظر DNA ویروس پاپیلوم انسانی (آزمایش این ویروس) نمونه را بررسی می‌کند.
- نمونه‌برداری از دهانهٔ رحم (بیوپسی دهانهٔ رحم): اگر نتیجهٔ پاپ اسمیر غیرطبیعی باشد، ممکن است به این روش نیاز پیدا کنید. در طی نمونه‌برداری از دهانهٔ رحم، ارائه‌دهندهٔ خدمات سلامت بخشی از بافت دهانهٔ رحم را برمی‌دارد تا آن را از نظر ویروس پاپیلوم انسانی پرخطر، سلول‌های پیش‌سرطانی یا سلول‌های سرطانی بررسی کند. ممکن است نمونه‌برداری از دهانهٔ رحم به‌عنوان بخشی از کولپوسکوپی انجام شود. کولپوسکوپی روشی است که در آن با استفاده از یک میکروسکوپ ویژه، دهانهٔ رحم شما به‌صورت بزرگ‌نمایی‌شده دیده می‌شود تا نواحیِ مشکوک بهتر شناسایی شوند.
خیلی‌ها با شنیدن این موضوع که آزمایش‌های روتین عفونت‌های منتقله از راه تماس جنسی، ویروس پاپیلوم انسانی را بررسی نمی‌کنند، شگفت‌زده می‌شوند. شایع‌ترین روشی که برای جمع‌آوری نمونهٔ لازم جهت آزمایش این ویروس به کار می‌رود همان پاپ اسمیر است.
چگونه برای آزمایش ویروس پاپیلوم انسانی آماده شوم؟
معمولاً همان دستورالعمل‌هایی را دنبال می‌کنید که برای آماده شدن برای پاپ اسمیر انجام می‌دهید. هدف این است که از انجام کارهایی که ممکن است دقت نتایج را کاهش دهند خودداری کنید. برای آماده شدن:
- وقت معاینه را حداقل پنج روز بعد از پایان قاعدگی خود تنظیم کنید.
- دست‌کم دو روز قبل از معاینه، از داشتن رابطهٔ جنسی واژینال خودداری کنید.
- از دو روز قبل از معاینه از تامپون، کرم‌ها یا داروهای واژینال، فوم‌ها یا ژل‌های پیشگیری از بارداری، روان‌کننده‌ها یا دوش واژینال استفاده نکنید.
اگر ارائه‌دهندهٔ خدمات سلامت، آزمایش ویروس پاپیلوم انسانی را همراه با نمونه‌برداری انجام دهد، ممکن است نیاز باشد اقدامات آماده‌سازی اضافی انجام دهید. او به شما خواهد گفت که چه کارهایی لازم است انجام دهید.
در حین آزمایش چه انتظاری داشته باشم؟
روش انجام آزمایش معمولاً مانند پاپ اسمیر است. شما به پشت روی تخت معاینه دراز می‌کشید، پاها باز می‌شود و روی رکاب قرار می‌گیرد. ارائه‌دهندهٔ خدمات سلامت:
- اسپکولوم را به‌آرامی وارد واژن شما می‌کند و آن را باز می‌کند تا بتواند دهانهٔ رحم را ببیند. ممکن است هنگام انجام این کار کمی احساس فشار داشته باشید. برای کاهش ناراحتی، می‌توانید از او بخواهید تا حد امکان از کوچک‌ترین اسپکولومِ مناسب استفاده کند که در عین حال دید کافی به دهانهٔ رحم بدهد.
- با استفاده از ابزاری کوچک به نام کاردک (اسپاتولا) و یک برس نرم، سلول‌ها را از سطح دهانهٔ رحم می‌تراشد و جمع‌آوری می‌کند.
- نمونه را آماده می‌کند تا برای بررسی به آزمایشگاه ارسال شود.
اگر کولپوسکوپی یا نمونه‌برداری هم انجام شود، ممکن است چند مرحلهٔ اضافی لازم باشد؛ اما مراحل اصلی مشابه است: ارائه‌دهندهٔ خدمات سلامت دهانهٔ رحم شما را می‌بیند و سلول‌ها یا بافت را برمی‌دارد.
آزمایش اصلی بعدتر انجام می‌شود، زمانی که پاتولوژیست در آزمایشگاه نمونه را از نظر DNA ویروس پاپیلوم انسانی بررسی می‌کند.
نتایج و پیگیری
چه نوع نتیجه‌ای دریافت می‌کنم و این نتایج چه معنایی دارند؟
نتایج شما معمولاً «مثبت» یا «منفی» است. این نتایج، مراحل بعدی را مشخص می‌کنند.
آزمایش مثبت برای ویروس پاپیلوم انسانی
آزمایش مثبت به این معناست که شما یکی از تیپ‌های ویروس پاپیلوم انسانی را دارید که خطر ابتلا به سرطان دهانهٔ رحم را افزایش می‌دهند. بنابراین، مثبت شدن آزمایش به این معناست که شما برای تیپ‌های «پرخطر» این ویروس مثبت شده‌اید.
این نتیجه به این معنا نیست که شما هم‌اکنون سرطان دهانهٔ رحم دارید. موضوع، «خطر» است. ممکن است تیپ پرخطری از این ویروس در بدن شما وجود داشته باشد، اما هرگز سرطان دهانهٔ رحم در شما ایجاد نشود. ممکن است بدن‌تان عفونت را از بین ببرد. یا این‌که ویروس باعث شود سلول‌های سالم، به‌تدریج به سلول‌های سرطانی تبدیل شوند.
در هر صورت، نتیجهٔ مثبت به ارائه‌دهندهٔ خدمات سلامت نشان می‌دهد که هر چند وقت یک‌بار شما را دوباره آزمایش کند و از نظر بافت‌های غیرطبیعی دهانهٔ رحم بررسی نماید. اگر او متوجه تغییرات پیش‌سرطانی در سلول‌ها شود، می‌تواند آن ناحیهٔ بافتی را با جراحی بردارد. این کار می‌تواند از بروز سرطان دهانهٔ رحم پیشگیری کند.
مراحل بعدی به وضعیت فردی شما بستگی دارد. برای مثال، ارائه‌دهندهٔ خدمات سلامت ممکن است به شما توصیه کند:
- ظرف حدود یک سال دوباره برای آزمایش مراجعه کنید تا ببینند آیا عفونت برطرف شده است یا نه.
- آزمایش‌های تکمیلی مانند کولپوسکوپی یا نمونه‌برداری از دهانهٔ رحم انجام دهید تا وجود سلول‌های سرطانی بررسی شود.
- برای محافظت از شریک یا شریک‌های جنسی خود در برابر عفونت، اقداماتی انجام دهید. (اگر شریک شما دهانهٔ رحم دارد، بهتر است او هم برای ویروس پاپیلوم انسانی آزمایش دهد.)
آزمایش منفی برای ویروس پاپیلوم انسانی
آزمایش منفی یعنی شما تیپ پرخطری از ویروس پاپیلوم انسانی ندارید. گاهی این نتیجه به این معناست که تا پنج سال دیگر نیازی به آزمایش مجدد این ویروس ندارید. اگر هنوز واکسن ویروس پاپیلوم انسانی را دریافت نکرده‌اید، ممکن است زمان مناسبی برای واکسیناسیون باشد. این مجموعه تزریق‌ها می‌تواند در صورتی که قبلاً در معرض آن تیپ‌ها قرار نگرفته باشید، شما را در برابر بیشتر تیپ‌های پرخطر این ویروس محافظت کند.
آیا نتیجهٔ آزمایش ویروس پاپیلوم انسانی من می‌تواند در طول زمان تغییر کند؟
بله. به همین دلیل، انجام منظم آزمایش‌های ویروس پاپیلوم انسانی اهمیت دارد. ممکن است در یک زمان آزمایش شما مثبت باشد، چند سال بعد برای آزمایش مجدد مراجعه کنید و نتیجهٔ منفی شود. این وضعیت نشان می‌دهد بدن شما عفونت را با موفقیت برطرف کرده است. یا برعکس، ممکن است یک بار آزمایش منفی باشد، پنج سال بعد برای آزمایش مجدد مراجعه کنید و پس از مواجههٔ جدید با ویروس، این بار نتیجه مثبت شود.
ویروس پاپیلوم انسانی بسیار شایع است. مهم است که وضعیت خود را به‌طور منظم پیگیری کنید تا بتوانید از بروز سرطان پیشگیری کنید.
نکات تکمیلی
آیا ویروس پاپیلوم انسانی در آزمایش بیماری‌های مقاربتی دیده می‌شود؟
خیر. بیشتر غربالگری‌های روتین عفونت‌های منتقله از راه تماس جنسی، خون یا ترشحات بدن را از نظر عفونت‌های شایع بررسی می‌کنند. ویروس پاپیلوم انسانی در این غربالگری‌ها گنجانده نمی‌شود، چون برای شناسایی آن باید DNA سلول‌هایی بررسی شود که مستقیماً از دهانهٔ رحم گرفته شده‌اند.
تنها راهی که بفهمید این ویروس را دارید، انجام آزمایش اختصاصی ویروس پاپیلوم انسانی یا هم‌آزمایی پاپ/ویروس پاپیلوم انسانی است.
آقایان چگونه از نظر ویروس پاپیلوم انسانی بررسی می‌شوند؟
در حال حاضر هیچ آزمایش اختصاصیِ تأییدشده‌ای برای ویروس پاپیلوم انسانی در مردان وجود ندارد. سرطان‌هایی که می‌توانند در مردان با این ویروس مرتبط باشند – مانند سرطان آلت تناسلی و سرطان مقعد – بسیار کمتر از سرطان دهانهٔ رحم شایع هستند. با این حال، مردان هم می‌توانند تیپ‌های بی‌خطر و تیپ‌های پرخطر این ویروس را به شریک‌های جنسی خود با هر جنسیتی منتقل کنند.
برخی ارائه‌دهندگان خدمات سلامت، پاپ اسمیر مقعدی را پیشنهاد می‌کنند که می‌تواند سلول‌های غیرطبیعی را که نشانهٔ سرطان مقعد یا تغییرات پیش‌سرطانی هستند شناسایی کند. اگر فکر می‌کنید در معرض خطر هستید، دربارهٔ امکان انجام این آزمایش‌ها با ارائه‌دهندهٔ خدمات سلامت خود صحبت کنید.
آیا یک مرد می‌تواند بداند که ویروس پاپیلوم انسانی دارد؟
زگیل روی هر قسمتی از بدن – از جمله روی آلت تناسلی و کیسهٔ بیضه – می‌تواند نشانهٔ عفونت با ویروس پاپیلوم انسانی باشد. در حال حاضر هیچ آزمایش تأییدشده توسط سازمان غذا و دارو (FDA) وجود ندارد که بتواند ویروس پاپیلوم انسانی را روی بخش‌های دیگر بدن، به‌جز دهانهٔ رحم، بررسی کند.
References/منابع
- Bhatla N, Singhal S. Primary HPV screening for cervical cancer. Best Pract Res Clin Obstet Gynaecol. 2020;65:98-108. Accessed 11/9/2023.
- Centers for Disease Control and Prevention. STDs-Human Papillomavirus (HPV). Page last reviewed 7/22/2021. Accessed 11/9/2023.
- Cuzick J, Adcock R, Kinney W, et al. Impact of HPV testing in opportunistic cervical screening: Support for primary HPV screening in the United States. Int J Cancer. 2023;153(1):83-93. Accessed 11/9/2023.
- National Cancer Institute (U.S.). HPV and Cancer. Updated 4/4/2023. Accessed 11/9/2023.
- MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیک‌پژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وب‌سایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیه‌های سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائه‌شده صرفاً جهت اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیه‌ها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
