آزمایش هموگلوبین
یک معاینهٔ فیزیکی روتین ممکن است شامل انجام «آزمایش هموگلوبین (Hemoglobin test)» برای اندازه‌گیری سطح هموگلوبین شما باشد. هموگلوبین (Hemoglobin) جزء اصلی گلبول‌های قرمز خون (Red blood cells) است. از این آزمایش بیش از همه برای تشخیص کم‌خونی استفاده می‌شود؛ یعنی وضعیتی که در آن سطح هموگلوبین کمتر از حد طبیعی است و ممکن است باعث شود احساس خستگی، سرگیجه یا ضعف کنید.
آزمایش هموگلوبین چیست؟
آزمایش هموگلوبین مقدار هموگلوبین موجود در خون شما را اندازه می‌گیرد. هموگلوبین یک پروتئین است که بخش اصلی گلبول‌های قرمز خون، یعنی اریتروسیت‌ها (Erythrocytes)، را تشکیل می‌دهد. هموگلوبین حاوی آهن است که به آن امکان می‌دهد به اکسیژن متصل شود. هموگلوبین این امکان را فراهم می‌کند که گلبول‌های قرمز خون شما اکسیژن را از ریه‌ها به سایر بافت‌ها و اندام‌ها در سراسر بدن‌تان حمل کنند.
مقدار هموگلوبینی که دارید، یا سطح هموگلوبین شما، سرنخ‌هایی دربارهٔ این‌که گلبول‌های قرمز خون‌تان تا چه حد سالم هستند، در اختیار می‌گذارد. دانستن سطح هموگلوبین می‌تواند به ارائه‌دهندهٔ خدمات سلامت (Healthcare provider) کمک کند اختلالات خونی و سایر بیماری‌ها را تشخیص دهد. از آزمایش‌های هموگلوبین معمولاً برای تشخیص کم‌خونی استفاده می‌شود؛ یعنی وضعیتی که در آن هموگلوبین یا گلبول‌های قرمز خون سالم به اندازهٔ کافی وجود ندارد.
چرا آزمایش هموگلوبین انجام می‌شود؟
ارائه‌دهندهٔ خدمات سلامت شما ممکن است آزمایش هموگلوبین را به‌عنوان بخشی از یک معاینهٔ فیزیکی روتین انجام دهد. آزمایش‌های هموگلوبین بخشی از آزمایش «شمارش کامل سلول‌های خونی (Complete blood count؛ CBC)» هستند؛ آزمایشی که تعداد گلبول‌های قرمز خون، گلبول‌های سفید خون و پلاکت‌ها (Platelets) را در یک نمونهٔ خون مشخص می‌کند. این اطلاعات به ارائه‌دهندهٔ شما اجازه می‌دهد وضعیت سلامت‌تان را ارزیابی کند و برخی بیماری‌ها را غربالگری کند.
همچنین اگر علائمی داشته باشید که نشان‌دهندهٔ بیماری‌های مرتبط با سطح پایین هموگلوبین یا سطح بالای هموگلوبین باشند، ارائه‌دهندهٔ شما ممکن است آزمایش هموگلوبین انجام دهد.
هموگلوبین پایین
پایین بودن هموگلوبین یا کم بودن تعداد گلبول‌های قرمز خون (Red blood cells؛ RBC) می‌تواند بافت‌ها و اندام‌های شما را از اکسیژنی که برای تولید انرژی و حفظ سلامت شما لازم است، محروم کند.
علائم هموگلوبین پایین شامل موارد زیر است:
- خستگی.
- رنگ‌پریدگی پوست (پالور).
- ضعف.
- سرگیجه.
- تنگی‌نفس.
- سردی دست‌ها و پاها.
هموگلوبین بالا
بالا بودن هموگلوبین یا زیاد بودن تعداد گلبول‌های قرمز خون می‌تواند باعث شود خون شما غلیظ شده و حرکت آن کند شود. خون غلیظ به‌سرعت جریان پیدا نمی‌کند و اندام‌های شما را از اکسیژن محروم می‌کند.
علائم هموگلوبین بالا شامل موارد زیر است:
- سردرد.
- تاری دید یا دوبینی.
- سرگیجه.
- خارش.
- لخته‌های خونی.
در نهایت، ارائه‌دهندهٔ شما ممکن است برای این‌که ببیند چگونه به درمان‌هایی که برای کاهش یا افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون در نظر گرفته شده‌اند پاسخ می‌دهید، سطح هموگلوبین شما را بررسی کند.
جزئیات آزمایش
چگونه برای آزمایش هموگلوبین آماده شوم؟
آزمایش هموگلوبین به آمادگی ویژه‌ای نیاز ندارد. انجام آن فقط چند دقیقه طول می‌کشد. می‌توانید این آزمایش را در مطب ارائه‌دهندهٔ خدمات سلامت، یک آزمایشگاه پزشکی یا یک مرکز سرپایی دیگر انجام دهید.
در برخی موارد، آزمایش هموگلوبین همراه با سایر آزمایش‌های خونی انجام می‌شود که برای آن‌ها لازم است مدتی مشخص پیش از آزمایش ناشتا باشید (هیچ غذا یا نوشیدنی مصرف نکنید). برای این‌که آماده باشید، دستورالعمل‌های ارائه‌دهندهٔ خود را دنبال کنید.
آزمایش هموگلوبین چگونه انجام می‌شود؟
ارائه‌دهندهٔ خدمات سلامت شما یک نمونهٔ خون از دست یا بازوی‌تان می‌گیرد. آن‌ها می‌توانند با یک سوزن از ورید خون بگیرند، یا با استفاده از یک سوزن کوچک از نوک انگشت‌تان نمونه بگیرند. برای نوزادان تازه‌متولدشده یا شیرخواران ممکن است از خون‌گیری از پاشنهٔ پا استفاده شود.
ابتدا، ارائه‌دهندهٔ شما پوست‌تان را با الکل تمیز می‌کند. آن‌ها یک نوار کشسان را دور بالای بازوی شما می‌بندند و از شما می‌خواهند مشت‌تان را گره کنید تا جریان خون راحت‌تر شود. سپس سوزن کوچکی را در یک ورید وارد می‌کنند. ممکن است هنگام وارد شدن سوزن کمی سوزش احساس کنید. خون شما از طریق سوزن وارد یک ویال می‌شود.
در پایان، ارائه‌دهندهٔ شما ویال را برای انجام آزمایش به آزمایشگاه می‌فرستد.
خطرات آزمایش هموگلوبین چیست؟
آزمایش‌های خونی با خطرات چندانی همراه نیستند. ممکن است در حین خون‌گیری کمی درد احساس کنید و محل خون‌گیری برای چند روز کبود یا متورم به نظر برسد. این علائم معمولاً خودبه‌خود برطرف می‌شوند.
نتایج و پیگیری
نتایج آزمایش چه معنایی دارند؟
آزمایش هموگلوبین می‌تواند نشان دهد که سطح هموگلوبین شما خیلی پایین است، مانند کم‌خونی، یا خیلی بالا است. این آزمایش همچنین می‌تواند نشان دهد شدت بیماری شما چقدر است. این آزمایش نمی‌تواند مشخص کند چه چیزی باعث غیرطبیعی شدن سطح هموگلوبین شده است.
ارائه‌دهندهٔ خدمات سلامت‌تان سطح هموگلوبین شما را در کنار نتایج سایر آزمایش‌ها در نظر می‌گیرد تا تشخیص بگذارد.
سطح طبیعی هموگلوبین چقدر است؟
محدودهٔ طبیعی سطح هموگلوبین برای بزرگسالان ۱۲ گرم در دسی‌لیتر تا ۱۷٫۴ گرم در دسی‌لیتر خون است. با این حال، سطح هموگلوبین ممکن است بسته به سن، نژاد و جنس شما متفاوت باشد.
عوامل مرتبط با سبک زندگی و محیط شما نیز می‌توانند باعث شوند سطح هموگلوبین‌تان غیرطبیعی باشد، از جمله:
- ارتفاع محل زندگی.
- رژیم غذایی شما.
- ورزش یا فعالیت بدنی.
- داروهایی که مصرف می‌کنید.
سطوح پایین هموگلوبین چه معنایی دارند؟
سطح پایین‌تر از حد طبیعی هموگلوبین، یا کم‌خونی، ممکن است نشانهٔ این باشد که بدن شما به اندازهٔ کافی گلبول قرمز تولید نمی‌کند. سطوح پایین هموگلوبین همچنین می‌توانند نشان دهند که گلبول‌های قرمز خون شما سریع‌تر از آن‌چه ساخته می‌شوند از بین می‌روند (کم‌خونی همولیتیک). از دست دادن خون مزمن (طولانی‌مدت) نیز باعث کاهش سطح هموگلوبین می‌شود و یکی از شایع‌ترین علل کم‌خونی است.
سطوح پایین هموگلوبین ممکن است نشانهٔ موارد زیر باشد:
- کمبود آهن.
- کمبود ریزمغذی‌ها (برای مثال، ویتامین B12 یا اسیدفولیک).
- سرطان‌هایی که بر خون یا مغز استخوان اثر می‌گذارند.
- تالاسمی.
- بیماری کلیوی.
- بیماری کبدی.
- بیماری کم‌خونی داسی‌شکل.
- بیماری‌های خودایمنی.
- از دست دادن خون ناشی از جراحی، آسیب‌دیدگی، خون‌ریزی قاعدگی یا خون‌ریزی از دستگاه گوارش.
سطوح بالای هموگلوبین چه معنایی دارند؟
برخی بیماری‌ها تعداد گلبول‌های قرمز خون شما را افزایش می‌دهند و باعث می‌شوند هموگلوبین بیش از حد در خون شما وجود داشته باشد. اگر دچار کم‌آبی بدن باشید، ممکن است سطح هموگلوبین شما بالا به نظر برسد، چون تعداد گلبول‌های قرمز نسبت به حجم خون‌تان زیاد است.
سطوح بالای هموگلوبین ممکن است نشانهٔ موارد زیر باشد:
- پلی‌سیتمی وِرا.
- نقایص مادرزادی قلب.
- برخی انواع بیماری‌های کلیوی، از جمله سرطان کلیه.
- بیماری‌های ریه، از جمله بیماری مزمن انسدادی ریه (Chronic obstructive pulmonary disease؛ COPD) و فیبروز ریه (Pulmonary fibrosis).
به چه پیگیری‌ای نیاز است؟
اگر ارائه‌دهندهٔ خدمات سلامت‌تان نگران باشد که مشکلی وجود دارد، نتایج را با شما در میان می‌گذارد. آن‌ها ممکن است بسته به نتایج، آزمایش‌های بیشتری درخواست کنند. درمان به این بستگی دارد که چه چیزی باعث غیرطبیعی شدن سطح هموگلوبین شما شده است. گزینه‌های درمانی را با ارائه‌دهندهٔ خود مطرح کنید. اگر برای یک اختلال خونی تحت درمان هستید، ممکن است لازم باشد به‌طور منظم آزمایش هموگلوبین انجام دهید.
جزئیات تکمیلی
تفاوت بین آزمایش هموگلوبین و آزمایش هموگلوبین A1c چیست؟
در حالی که از آزمایش هموگلوبین غالباً برای تشخیص کم‌خونی استفاده می‌شود، از آزمایش هموگلوبین A1c برای تشخیص دیابت یا پایش قند خون (گلوکز (Glucose)) استفاده می‌شود. گلوکز موجود در خون به هموگلوبین می‌چسبد. آزمایش هموگلوبین A1c اندازه‌گیری می‌کند که در طول زمان چه مقدار گلوکز به هموگلوبین شما متصل شده است. سطوح بالاتر به معنای بالاتر بودن قند خون است.
References/منابع
Centers for Disease Control and Prevention. Thalassemia. Accessed 7/18/2022.
Lab Tests Online. Hemoglobin. Accessed 7/18/2022.
National Heart, Lung, and Blood Institute. Blood Tests. Accessed 7/18/2022.
National Heart, Lung, and Blood Institute. In Brief: Your Guide to Anemia. Accessed 7/18/2022.
National Heart, Lung, and Blood Institute. Polycythemia Vera. Accessed 7/18/2022.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیک‌پژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وب‌سایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیه‌های سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائه‌شده صرفاً جهت اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیه‌ها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
