گاسترکتومی
گاسترکتومی (Gastrectomy) به جراحیِ برداشتنِ معده گفته میشود. «گاسترکتومیِ کامل» کلِ معدهٔ شما را برمیدارد. «گاسترکتومیِ جزئی» بخشی از معدهٔ شما را برمیدارد. ممکن است برای درمانِ سرطان معده (Gastric cancer)، چاقیِ شدید (Class III) یا دیگر بیماریهای معده که به درمانهای کمتهاجمیتر مانند دارو و تغییر سبک زندگی پاسخ ندادهاند به این عمل نیاز داشته باشید.
گاسترکتومی چیست؟
گاسترکتومی جراحیای است که تمام یا بخشی از معدهٔ شما را برمیدارد. معدهٔ شما مخزنِ غذاییِ دستگاه گوارش شماست. این اندام اجازه میدهد غذایی را که میخورید ذخیره و تجزیه کنید، پیش از آنکه به رودهٔ باریک (Small intestine) برود؛ جایی که موادِ مغذی جذب میشوند.
اما اگر دچار وضعیتی مانند سرطان معده شوید، معدهتان ممکن است بیشتر زیانرسان باشد تا سودمند. در آن صورت، شاید به گاسترکتومی نیاز پیدا کنید. هرچند گاسترکتومی دستگاه گوارش شما را تغییر میدهد، میتوانید بدون معده زندگی کنید (و غذا بخورید).
دو نوع اصلی گاسترکتومی وجود دارد:
- گاسترکتومیِ کامل: کلِ معدهٔ شما را برمیدارد.
- گاسترکتومیِ جزئی: شامل چند نوع جراحی است که بخشی از معدهٔ شما را برمیدارد. نامِ این روشها بسته به میزانِ برداشتهشدنِ بافتِ معده متفاوت است. مثلاً «گاسترکتومیِ تحتکُل (Subtotal)» حدود ۸۰٪ از معدهٔ شما را برمیدارد. برخی انواع بر پایهٔ هدفشان نامگذاری میشوند. برای نمونه، «اسلیو معده» یک نوع گاسترکتومیِ جزئی است که چاقیِ شدید (Class III) را درمان میکند.
گاسترکتومی چه چیزهایی را درمان میکند؟
گاسترکتومی شایعترین درمان برای سرطان معده است. ممکن است برای درمان قطعیِ سرطان (ریشهکنکردن آن) یا پیشگیری از گسترشِ آن به گاسترکتومیِ کامل یا جزئی نیاز داشته باشید. هنگامیکه سرطان قابلِ علاج نیست، گاسترکتومی میتواند نقش تسکینی داشته باشد؛ یعنی جراحی علائمِ سرطان مانند خونریزیِ معده و درد را کاهش میدهد.
ارائهدهندگان خدمات سلامت گاهی از گاسترکتومی برای درمانِ شرایطِ دیگر نیز استفاده میکنند. این عمل ممکن است آخرین انتخاب باشد، زمانی که درمانهای کمتهاجمیتر مانند دارو و تغییر سبک زندگی بهاندازهٔ کافی کمک نکردهاند.
گاسترکتومی درمان میکند:
- تومورهای خوشخیمِ معده. تومورهایی که علائم ایجاد میکنند یا ممکن است سرطانی شوند شاید نیاز به برداشت داشته باشند.
- گاستریت. در موارد نادر، التهابِ پوششِ داخلیِ معده میتواند علائمِ شدیدی ایجاد کند که دارو نتواند آن را بهبود دهد. ممکن است به جراحی نیاز پیدا کنید.
- بیماریِ زخمِ پپتیک. برای درمانِ زخمها و جراحاتِ معده که میتوانند پوششِ معدهٔ شما را آسیب بزنند ممکن است به جراحی نیاز داشته باشید.
- چاقی. اگر چاقی به سلامت شما آسیب میرساند، ارائهدهندهٔ شما ممکن است گاسترکتومیِ جزئی را بهعنوان نوعی جراحیِ چاقی (کاهش وزن) توصیه کند.
- آسیبها. اگر آسیب، بافتِ معدهٔ شما را فراتر از امکانِ ترمیم تخریب کرده باشد، ممکن است نیاز به برداشتنِ بخشهایی از معده داشته باشید.
ممکن است برای پیشگیری از «سرطان منتشر ارثیِ معده» تصمیم بگیرید معدهٔ خود را بردارید. اگر جهش (خطا) در ژنی به نامِ CDH1 را از یکی از والدینِ زیستیِ خود به ارث ببرید، در خطرِ بالای ابتلا به این سرطان هستید. این سرطان در مراحلِ اولیه ــ زمانی که درمانها بهترین اثر را دارند ــ تقریباً غیرقابلِ تشخیص است. اگر این جهش را داشته باشید، ارائهدهندهٔ شما ممکن است گاسترکتومیِ کامل را توصیه کند.
جزئیاتِ فرایند
چگونه باید برای گاسترکتومی آماده شوم؟
- مرورِ سابقهٔ پزشکی با ارائهدهندهٔ خود. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت اطمینان حاصل میکند که شما گزینهٔ مناسبی برای جراحی هستید. او سابقهٔ پزشکیِ شما را مرور میکند و دربارهٔ همهٔ داروها، ویتامینها، گیاهان دارویی و مکملهایی که مصرف میکنید میپرسد. او دربارهٔ آلرژیها و واکنشهای قبلیتان به بیهوشی (Anesthesia) پرسوجو خواهد کرد.
- تنظیمِ رژیم غذایی و ورزش در صورتِ نیاز. ممکن است لازم باشد رژیم و برنامهٔ ورزشیِ خود را تغییر دهید تا در بهترین وضعیتِ ممکن برای جراحی قرار بگیرید. برای سالمترشدن، راهنماییِ ارائهدهندهٔ خود را دنبال کنید.
- قطعِ مصرفِ دخانیات. اگر سیگار میکشید یا تنباکو میجوید، باید چند هفته پیش از جراحی ترک کنید. مطالعات نشان دادهاند که ترکِ سیگار در افرادِ مبتلا به سرطان معده، نتایجِ جراحی را بهبود میدهد.
- تنظیمِ داروها در صورت نیاز. ممکن است لازم باشد مصرفِ برخی داروها که خون را رقیق میکنند مانند داروهای ضدالتهابِ غیراستروئیدی (NSAIDs)، آسپرین و وارفارین را متوقف کنید. ارائهدهندهٔ شما داروهایتان را مرور میکند تا مطمئن شوید برای ایمنی در جراحی، چه چیزهایی را باید قطع یا ادامه دهید.
- پیروی از دستورالعملهای ناشتا بودن. ممکن است لازم باشد پیش از جراحی از خوردن یا نوشیدن خودداری کنید. دستورهای ارائهدهندهٔ خود را دربارهٔ آنچه (و چه مقدار) مجاز به مصرف هستید دنبال کنید.
- تدارکِ وسیلهٔ بازگشت از بیمارستان. لازم است کسی شما را از بیمارستان به خانه برساند.
- آمادهسازیِ منزل. اشیاءِ ضروری را در دسترس قرار دهید تا پس از جراحی نیاز به بلندکردنِ اجسامِ سنگین نداشته باشید. اگر ممکن است، از فردی بخواهید در دورانِ نقاهت در کنار شما بماند. از ارائهدهندهٔ خود بپرسید به چه نوع کمکِ مقیم و برای چه مدتی نیاز خواهید داشت.
هنگامِ گاسترکتومی چه اتفاقی میافتد؟
در طولِ جراحی، جرّاح شما تمام یا بخشی از معده را برمیدارد. او دستگاه گوارشِ شما را بازسازی میکند تا بتوانید همچنان تغذیه دریافت کنید.
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما:
- بیهوشی را اعمال میکند. دارویی از راه ورید (IV) دریافت میکنید که شما را برای عمل به خواب میبرد. دردی احساس نخواهید کرد و از آنچه رخ میدهد آگاه نخواهید بود.
- کاتترهای لازم را میگذارد. ممکن است به کاتتری برای جمعآوریِ ادرار نیاز داشته باشید. کاتتر داخلِ مثانهٔ شما قرار میگیرد و ادرار را تخلیه میکند. ممکن است به «لولهٔ بینیـمعدهای (Nasogastric tube)» نیز نیاز داشته باشید. این لوله از بینی به معدهٔ شما میرود و محتویاتِ معده را مکش میکند. پس از آن، ارائهدهنده ممکن است از این لوله برای رساندنِ دارو و موادِ مغذی استفاده کند.
- با جراحیِ باز یا لاپاروسکوپی (Laparoscopy) تمام یا بخشی از معدهٔ شما را برمیدارد. در جراحیِ باز، جرّاح یک برشِ بزرگ ایجاد میکند که امکانِ برداشتِ معده را میدهد. لاپاروسکوپی شامل چند برشِ کوچک است. جرّاح، ابزارِ نورانیِ دوربیندار (لاپاروسکوپ (Laparoscope)) را از یکی از برشها وارد میکند تا اندامهای شما را ببیند و از طریقِ برشهای دیگر جراحی را انجام میدهد. اگر سرطانِ معده داشته باشید، ممکن است غددِ لنفاوی نیز برداشته شوند (برداشتنِ غددِ لنفاوی (Lymphadenectomy)) تا مشخص شود آیا سرطان به آنها سرایت کرده است یا نه.
- دستگاه گوارش شما را بازسازی میکند. جرّاح، اندامهای باقیمانده را طوری به هم متصل میکند که دستگاه گوارش همچنان کار کند. برای مثال، اگر بخشی از معده برداشته شود، رودهٔ باریک را به بخشهای باقیماندهٔ معده متصل میکند. اگر کلِ معده برداشته شود، رودهٔ باریک را به مری (Esophagus) متصل میکند. ممکن است برای کمک به تغذیه در دورانِ نقاهت، لولهٔ تغذیهای را مستقیماً در معده یا رودهٔ باریک قرار دهند.
- برش را میدوزد. برش/برشها بخیه زده میشود.
گاسترکتومی چقدر طول میکشد؟
بسته به نوعِ گاسترکتومی و اینکه جراحی باز باشد یا لاپاروسکوپی، میتواند تا پنج ساعت طول بکشد. این عملِ بزرگی است که به صرفِ زمان و مراقبتِ بسیار از سوی تیم درمانی شما نیاز دارد.
پس از گاسترکتومی چه رخ میدهد؟
لازم است تا دو هفته در بیمارستان بمانید تا تیمِ درمانی شما را پایش کند. آنها اطمینان حاصل میکنند که موادِ مغذیِ موردنیاز را دریافت میکنید. همچنین شما را بهتدریج به خوردنِ غذای جامد عادت میدهند. آنها با شما همکاری میکنند تا سطحِ درد را پایش کنند و در صورتِ نیاز داروهای ضددرد بدهند.
هرچند مسیرِ هر فرد متفاوت است، اما هنگامِ آغازِ نقاهت در بیمارستان میتوانید انتظارِ چند مرحلهٔ معمول را داشته باشید:
- تا زمانِ ترمیمِ زخم، غذا یا مایعات را از راهِ ورید یا از طریقِ کاتتری در شکم دریافت میکنید.
- به رژیمِ مایعِ خوراکی پیشرفت میکنید. ارائهدهندهٔ شما ممکن است پیش از آن آزمایشهایی انجام دهد تا مطمئن شود دستگاه گوارش بهدرستی کار میکند.
- به رژیمِ نرم پیشرفت میکنید و نهایتاً به وعدههای سبک میرسید.
- تیم درمانی دربارهٔ مراقبت از زخم نیز به شما آموزش میدهد. برای مثال، ممکن است لازم باشد تا هنگامِ ترمیمِ زخم بهجای حمام یا دوش، از اسفنج جهت شستوشو استفاده کنید.
خطرات / فواید
فوایدِ این روش چیست؟
گاسترکتومی میتواند فرایندی نجاتبخش باشد که سرطانِ معده را درمان کند یا سرعتِ گسترشِ آن را کم کند. وقتی بهعنوان جراحیِ چاقی بهکار میرود، میتواند از عوارضِ بالقوه مرگبارِ مرتبط با چاقیِ شدید (Class III) پیشگیری کند. این روش همچنین با حذفِ علائم میتواند کیفیتِ زندگی شما را بهبود دهد.
خطرات یا عوارضِ گاسترکتومی چیست؟
مانند هر جراحیِ دیگری، عوارض شامل عفونت، واکنشِ آلرژیک به بیهوشی و لختههای خونی است. ممکن است پس از جراحی برای کاهشِ خطرِ لختهشدن، نیاز به پوشیدنِ جورابهای فشاری (Compression socks) داشته باشید.
عوارضِ اختصاصیِ گاسترکتومی شامل موارد زیر است:
- نشانگانِ حلقهٔ آوران و وابران (Afferent and efferent loop (limb) syndrome). هنگامیکه شیرههای گوارشی که باید برای کمک به تجزیهٔ غذا آزادانه جریان یابند در رودهٔ باریک گرفتار میشوند. میتواند علائمی مانند دردِ شکمی، تهوع و استفراغ ایجاد کند.
- نشتِ آناستوموز (Anastomotic leak). وقتی در محلهای اتصالِ جدید، نشت وجود داشته باشد.
- ریفلاکسِ صفرا (Bile reflux). وقتی صفرا ــ مادهای که کبد برای هضمِ چربیها میسازد ــ به عقب بهسوی معده یا مری جریان پیدا میکند. صفرا میتواند پوششِ محافظِ مری و معده را تخریب کند.
- نشانگانِ دامپینگ (Dumping syndrome). وقتی غذا پیش از آنکه بهاندازهٔ کافی تجزیه شود به رودهٔ باریک برسد. این وضعیت میتواند علائمِ ناخوشایندی از جمله تهوع، نفخ، درد و اسهال ایجاد کند.
- سوءتغذیه (Malnutrition). وقتی موادِ مغذیِ کافی دریافت نمیکنید. بسیاری از افراد در چند ماهِ نخست پس از جراحی حدود ۱۰٪ از وزنِ بدنِ خود را از دست میدهند. کمبودِ موادِ مغذی میتواند به مشکلاتِ دیگری مانند کمخونی منجر شود.
- هرنیِ داخلی (Internal hernia). وقتی بخشهایی از رودهٔ باریک از غشایی که روده را به دیوارهٔ شکم متصل میکند بیرونزدگی پیدا کنند. هرنی میتواند بهصورتِ احساسِ فشار یا درد در شکم باشد. هرنیِ داخلی ممکن است به درمانِ اورژانسی نیاز داشته باشد.
- تنگی در محلِ اتصال. وقتی محلِ اتصالِ معدهٔ جزئیِ باقیمانده یا مری به رودهٔ باریک تنگ شود. این حالت میتواند باعثِ انسدادِ روده شود و دفع را دشوار کند.
- گاستروپارزیِ پس از جراحی (Post-surgery gastroparesis). وقتی معدهٔ شما بهسرعتی که باید غذا را پردازش نمیکند. میتواند علائمی مانند نفخ، تهوع و استفراغ و سوءهاضمه ایجاد کند.
دربارهٔ هر عارضهای که تجربه میکنید به ارائهدهندهٔ خود اطلاع دهید. حضور در تمامِ ویزیتهای پیگیری مهم است تا اطمینان حاصل کنند بدونِ مشکل در حالِ ترمیم هستید.
نقاهت و آینده
زمانِ نقاهت چقدر است؟
گاسترکتومی یک جراحیِ بزرگ است که برای ترمیم به ماهها ــ نه هفتهها ــ نیاز دارد. ترمیم از خودِ جراحی ممکن است تا دو ماه طول بکشد. بازگشتِ سطحِ انرژی و عادتکردن به الگوهای غذاییِ جدید ممکن است سه تا شش ماه یا حتی بیشتر زمان ببرد. وقتی بدنتان خود را ترمیم میکند و با تغییراتِ دستگاه گوارش سازگار میشود، با خودتان شکیبا باشید.
چه زمانی میتوانم دوباره رانندگی کنم؟
ممکن است یک ماه یا بیشتر طول بکشد تا بتوانید با ایمنی خودتان رانندگی کنید. از ارائهدهندهٔ خود بپرسید چه زمانی برای شما ایمن است.
چه زمانی میتوانم به کار برگردم؟
بسته به نوعِ شغلتان، برنامهریزی کنید که چند هفته تا چند ماه از کار مرخصی بگیرید. برخی افراد ابتدا دورکاری میکنند و سپس به محلِ کار بازمیگردند. برخی دیگر با کارِ پارهوقت شروع میکنند و سپس به تماموقت بازمیگردند. بر اساسِ شرایطِ خود از ارائهدهندهٔ خدمات سلامت بپرسید چه انتظاری باید داشته باشید.
آیا پس از گاسترکتومی میتوان زندگیِ عادی داشت؟
میتوانید بدونِ معده زندگیِ سالم و طبیعی داشته باشید. بااینحال، باید «طبیعتِ جدیدی» در نوعِ غذاهایی که میخورید و دفعاتِ خوردن پیدا کنید. غذاهایی که پیشتر بدونِ مشکل میخوردید ممکن است پس از گاسترکتومی باعثِ ناخوشی شوند. احتمالاً باید تعادلِ جدیدی بیابید تا مطمئن شوید بهاندازهٔ کافی موادِ مغذی دریافت میکنید ــ بدونِ آنکه به دستگاه گوارشِ خود فشار بیاورید.
برای کمک به گذار به وضعیتِ جدیدِ پس از جراحی، نکتههای زیر را در نظر داشته باشید:
- هرقدر نیاز دارید استراحت کنید. اگر احساسِ خستگی میکنید چرت بزنید و زود بخوابید. بدنِ شما به استراحت نیاز دارد.
- دفعاتِ وعدهها را افزایش و اندازهٔ هر وعده را کاهش دهید. بهجای سه وعدهٔ بزرگ در روز، شش وعدهٔ کوچک بخورید. ممکن است لازم باشد مایعات را پیش یا پس از وعدهها بنوشید، نه هنگامِ خوردن.
- آنچه میخورید را تنظیم کنید. برخی غذاها در آغاز ممکن است تحملشان دشوار باشد. برای نمونه، غذاهایِ پُرفیبر (مانند جو دوسر، برنج، پاستا و نانِ سبوسدار) ممکن است برای دستگاه گوارشِ شما سنگین باشند. برخی افراد پس از گاسترکتومی با لبنیات مشکل پیدا میکنند و دچار «عدمِ تحملِ لاکتوز» میشوند. توجه کنید غذاهای مختلف چه اثری بر دستگاه گوارش شما دارند. بیاموزید کدام خوردنیها شما را سیر و باانرژی نگه میدارند.
- طبقِ نیاز، ویتامینها و مکملها مصرف کنید. پس از گاسترکتومی ممکن است بدنِ شما نتواند برخی موادِ مغذیِ کلیدی را جذب کند. برای پیشگیری از سوءتغذیه ممکن است لازم باشد با توصیهٔ ارائهدهندهٔ خدمات سلامت، ویتامین یا مکمل مصرف کنید. برای نمونه، شاید نیاز به مصرفِ ویتامین B12 داشته باشید که هضمِ آن بدونِ معده بهویژه چالشبرانگیز است.
- خود را بیش از حد خسته نکنید (اما در حرکت بمانید). هنگامِ ترمیم باید خود را سبک بگیرید، اما نباید کاملاً بیحرکت شوید. ورزشِ سبک، مانند پیادهرویهای کوتاه، میتواند از عوارضی مانند لختههای خون پیشگیری کند. هرچند ممکن است زمان ببرد، نهایتاً شاید بتوانید به ورزشِ معمول بازگردید. دربارهٔ فعالیتهای ایمن از ارائهدهندهٔ خود پیروی کنید.
چه زمانی با پزشک تماس بگیرم
چه زمانی باید با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود تماس بگیرم؟
تمامِ ویزیتهای پیگیری را با ارائهدهندهٔ خود حفظ کنید تا مطمئن شوند همانگونه که باید در حالِ ترمیم هستید. در این فاصله، اگر علائمِ جدیدی دارید یا هر یک از علائمِ زیر بدتر شده است، به ارائهدهندهٔ خود اطلاع دهید:
- تهوع و استفراغ
- اسهال
- مدفوعِ شل (مدفوع باید بهتدریج سفتتر شود)
- درد، فشار یا نفخِ شکم
اگر نشانههای عفونت مانند تب یا هر یک از مواردِ زیر را در محلِ جراحی میبینید، به ارائهدهندهٔ خود مراجعه کنید:
- قرمزی
- تورم
- گرمی
- ترشحِ چرکی
References/منابع
Kang KM, Cho YS, Min SH, et al. Internal hernia after gastrectomy for gastric cancer in minimally invasive surgery era. Gastric Cancer. 2019;22(5):1009-1015. Accessed 10/26/2023.
Kosuga T, Tsujiura M, Nakashima S, Masuyama M, Otsuji E. Current status of function-preserving gastrectomy for gastric cancer. Ann Gastroenterol Surg. 2021;5(3):278-286. Published 2021 Jan 27. Accessed 10/26/2023.
Marsh AM, Buicko JL. Gastric resection. [Updated 2022 Jul 25]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Accessed 10/26/2023.
Oh Y, Kim MS, Lee YT, Lee CM, Kim JH, Park S. Laparoscopic total gastrectomy as a valid procedure to treat gastric cancer option both in early and advanced stage: A systematic review and meta-analysis. Eur J Surg Oncol. 2020;46(1):33-43. Accessed 10/26/2023.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
