پادکست آموزش همگانی
فیلم آموزش همگانی
خلاصه
کاتتر فولی: کاربرد، مراقبت و خطرات
این مقاله یک مرور جامع در مورد کاتتر فولی (Foley Catheter)، که نوعی کاتتر ادراری ماندگار است، ارائه میدهد. این سند توضیح میدهد که کاتتر فولی یک وسیله پزشکی است که برای تخلیه ادرار از مثانه در شرایطی که ادرار کردن طبیعی دشوار یا غیرممکن است، استفاده میشود. همچنین ساختار کاتتر را که شامل دو کانال و یک بالون برای ثابتسازی است، شرح داده و به کاربردهای مختلف آن، از جمله مدیریت بیاختیاری ادرار، احتباس ادرار، و استفاده در حین جراحی میپردازد. علاوه بر این، متن روش جاگذاری و مراقبتهای لازم (مانند تمیز کردن لوله و تخلیه کیسه جمعآوری) را توضیح داده و فواید و خطرات بالقوه، به ویژه افزایش خطر عفونت دستگاه ادراری را مورد بحث قرار میدهد. در نهایت، راهنماییهایی در مورد زمان تماس با پزشک و تفاوت آن با سایر کاتترهای ادراری ارائه شده است.
کاتتر فولی (Foley Catheter)
کاتتر فولی (Foley catheter) وسیلهای پزشکی است که به تخلیهٔ ادرار از مثانهٔ شما کمک میکند. ارائهدهندگان خدمات سلامت از کاتتر فولی استفاده میکنند اگر شما دچار وضعیتی باشید که ادرار کردن را دشوار یا غیرممکن میکند. ممکن است در حالیکه بدنتان پس از جراحی در حال بهبود است نیز به کاتتر فولی نیاز داشته باشید. یک ارائهدهنده میتواند به شما آموزش دهد چگونه کاتتر فولی را وارد کنید و آن را تمیز نگه دارید.
کاتتر فولی چیست؟
کاتتر فولی وسیلهای است که وقتی نتوانید بهتنهایی ادرار کنید یا به دلایل پزشکی مختلف، ادرار (pee) را از مثانهٔ ادراری (Urinary bladder) شما به درون کیسهٔ جمعآوری خارج از بدنتان تخلیه میکند. نام دیگر کاتتر فولی، «کاتتر ادراریِ ماندگار (Indwelling urinary catheter)» است.
این وسیله از یک لولهٔ نازک و انعطافپذیرِ لاستیکی یا پلاستیکی تشکیل شده که از مجرای ادرار (Urethra) شما عبور کرده و وارد مثانه میشود. دو مسیر (کانال) جداگانه در تمام طول لوله امتداد دارند. یکی مسیرِ تخلیه است. این مسیر اجازه میدهد ادرار از مثانهٔ شما به کیسهٔ جمعآوری تخلیه شود. مسیر دیگر به بالونی در نوک لوله در داخل مثانهٔ شما متصل است. ارائهدهندگان خدمات سلامت از این کانال برای پر کردن بالون با آب استریل استفاده میکنند. بالونِ پرشده کاتتر فولی را در جای خود در مثانهٔ شما نگه میدارد.
در حالیکه بیدار هستید، کاتتر به کیسهٔ جمعآوریای متصل میشود که به پای شما بسته میشود. هنگام خواب، ممکن است از کیسهٔ جمعآوری بزرگتری استفاده کنید که از قلاب آویزان میشود یا روی سطحی صاف کنار تخت شما قرار میگیرد.
کاتترهای فولی بیخطر هستند. آنها در اندازههای مختلف عرضه میشوند تا افراد با هر سن و اندازهای بتوانند از آنها استفاده کنند.
کاتتر فولی برای چه مواردی استفاده میشود؟
ارائهدهندگان خدمات سلامت معمولاً از کاتتر فولی برای تخلیهٔ ادرار از مثانهٔ شما زمانی استفاده میکنند که قادر به ادرار کردن بهصورت طبیعی نیستید. این وضعیت ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
- بیاختیاری ادرار (Urinary incontinence).
- احتباس ادرار (Urinary retention).
- بزرگشدن پروستات.
- جراحی روی پروستات یا ناحیهٔ تناسلی شما.
- اپیدورال (Epidural) که میتواند باعث شود بهطور موقت کنترل مثانهٔ خود را از دست بدهید.
- اسکارشدگی (جوشگاه).
سایر موارد استفاده از کاتتر فولی شامل:
- تخلیهٔ مثانه در طول جراحی.
- بهدستآوردن نرخ دقیق تولید ادرار در محیط بیمارستان.
- کنترل خونریزیای که در اثر آسیب یا طی جراحی رخ میدهد.
- رساندن دارو بهطور مستقیم به مثانهٔ شما.
کاتترهای فولی هر چند وقت استفاده میشوند؟
ارائهدهندگان خدمات سلامت بهطور منظم از کاتترهای فولی استفاده میکنند. آنها شایعترین نوع کاتترهای ادراری هستند.
جزئیات درمان
حین جاگذاری کاتتر فولی چه اتفاقی میافتد؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ابتدا ناحیهٔ تناسلی شما را با یک مادهٔ ضدعفونیکننده تمیز میکند تا به پیشگیری از عفونت کمک کند. سپس ژل بیحسی و روانکننده بهکار میبرد تا ناراحتی به حداقل برسد.
وقتی بیحس شدید، کاتتر فولی را وارد میکند. بهمحض اینکه کاتتر وارد مثانهٔ شما شود، ادرار از کاتتر خارج شده و به کیسهٔ جمعآوری میریزد. آنها با پر کردن بالونِ نوک کاتتر با آب استریل، کاتتر فولی را در جای خود ثابت میکنند.
در نهایت، از بندهای قابلتنظیم برای محکم کردن لولهٔ کاتتر فولی و کیسهٔ جمعآوری به پای شما استفاده میکنند. مقداری شُل بودن در لوله باقی میگذارند تا نکشد یا ایجاد ناراحتی نکند.
اگر لازم باشد برای مدت طولانی از کاتتر فولی استفاده کنید، ارائهدهنده به شما میآموزد چگونه خودتان کاتتریزاسیون انجام دهید (خودکاتتریزاسیون).
چگونه از کاتتر فولی مراقبت کنم؟
مهم است که قبل و بعد از دستزدن به کاتتر فولی و کیسهٔ جمعآوری، دستهای خود را با آب و صابون بهخوبی بشویید. شستن دستها به جلوگیری از انتشار میکروبهایی که میتوانند باعث عفونت شوند کمک میکند. همچنین باید لولهٔ کاتتر را حداقل دو بار در روز با آب و صابون و یک دستمال کاغذی خیس یا دستمال شستوشو تمیز کنید. لوله را بهآرامی خشک کنید.
کیسهٔ جمعآوری خود را هر دو تا سه ساعت یکبار خالی کنید. اگر کیسهٔ بزرگتری دارید، آن را هر هشت ساعت خالی کنید.
برای خالیکردن کیسه:
- دستهای خود را بشویید.
- درپوش را بردارید یا گیرهای را که کیسهٔ جمعآوری شما را بسته نگه میدارد باز کنید.
- کیسهٔ جمعآوری را درون توالت خالی کنید. ممکن است ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ظرفی به شما بدهد تا مقدار ادراری را که از کیسهٔ جمعآوری خارج میکنید اندازهگیری کنید. اگر این ظرف را دارید، کیسهٔ جمعآوری خود را درون ظرف خالی کنید، مقدار را ثبت کنید و ظرف را درون توالت خالی کنید.
- پورتِ تخلیه را با آب و صابون تمیز کنید. از «بالا به پایین» (بهسمت دور شدن از پورت تخلیه) پاک کنید تا میکروبها دور شوند.
- پورت تخلیه را خشک کنید.
- درپوش یا گیره را جایگزین کنید.
- دوباره دستهای خود را بشویید.
برای تعویض کیسه:
- دستهای خود را بشویید.
- کیسهٔ جمعآوری را خالی کنید. اگر ظرف اندازهگیری دارید، ابتدا مقدار ادرار را اندازهگیری کنید.
- محل اتصال بین کاتتر و کیسهٔ جمعآوری را با آب و صابون تمیز کنید. بهسمت دور شدن از محل اتصال پاک کنید تا میکروبها دور شوند.
- لولهٔ کاتتر را درست بالای محل اتصال با انگشتان خود نیشگون بگیرید.
- کیسه را از کاتتر جدا کنید.
- کیسهٔ جدید را وصل کنید و لوله را رها کنید.
اگر قرار است کاتتر فولی شما بیش از یک هفته در جای خود بماند یا اگر بوی بدی میدهد، بهتر است کیسهٔ استفادهشده را با آب و صابون بشویید. همچنین میتوانید کیسه را با محلولی شامل «یک و یکچهارم فنجان سرکهٔ سفید» در «دو کوارت آب» شستوشو دهید تا به کاهش بو و پیشگیری از عفونت کمک کند.
چه مدت لازم است از کاتتر فولی استفاده کنم؟
بستگی دارد. ممکن است فقط در حال بهبود از یک درمان یا وضعیت، به کاتتر فولی نیاز داشته باشید. وقتی بهبود یافتید، دیگر به آن نیاز نخواهید داشت. با این حال، اگر نتوانید بهطور طبیعی ادرار کنید، ممکن است لازم باشد برای هفتهها یا ماهها از کاتتر فولی استفاده کنید.
در برخی موارد، ممکن است لازم باشد بهطور دائمی از کاتتر فولی استفاده کنید. یک ارائهدهندهٔ خدمات سلامت به شما آموزش میدهد چگونه کاتتر را وارد کنید و از آن مراقبت کنید تا مانع از انجام فعالیتهای عادی شما نشود، از جمله رفتن به محل کار، حمامکردن، شناکردن، سفر کردن و داشتن رابطهٔ جنسی.
کاتتر فولی چه مدت میتواند در جای خود بماند؟
باید کاتتر فولی خود را حداقل هر سه ماه یکبار تعویض کنید.
آیا میتوان با کاتتر فولی خوابید؟
بله، میتوانید هنگام خواب از کاتتر فولی استفاده کنید. میتوانید در هر وضعیتی بخوابید مادامیکه کیسهٔ جمعآوری پایینتر از سطح مثانهٔ شما باشد.
پیش از خواب، لوله را طوری مرتب کنید که نپیچد. لولهٔ پیچخورده یا تاخورده اجازه نخواهد داد ادرار به کیسهٔ جمعآوری تخلیه شود. کیسهٔ جمعآوری خود را کنار تخت آویزان کنید یا قرار دهید.
خطرات / فواید
فواید بالقوهٔ کاتتر فولی چیست؟
فایدهٔ اصلی کاتتر فولی این است که به شما اجازه میدهد بهطور مداوم مثانهٔ خود را تخلیه کنید. ناتوانی در تخلیهٔ کامل مثانه میتواند باعث موارد زیر شود:
- تورم در مثانهٔ شما (مثانهٔ متسع).
- عفونت دستگاه ادراری (Urinary tract infection یا UTI).
- آسیب دائمی به مثانه یا کلیههای شما.
خطرات کاتتر فولی چیست؟
خطر اصلیِ استفاده از کاتتر فولی عفونت دستگاه ادراری است. هرچه مدت استفادهٔ شما از کاتتر فولی طولانیتر باشد، خطر ابتلا به UTI بالاتر میرود. نباید بیش از سه ماه از کاتتر فولی استفاده کنید.
سایر عوارض کاتتر فولی شامل:
- درد سوزشی یا کرامپی در ناحیهٔ اطراف مثانهٔ شما (اسپاسم مثانه).
- آسیب به مجرای ادرار شما.
- نشت ادرار.
- خونریزی.
آیا کاتتر فولی دردناک است؟
وارد کردن کاتتر فولی میتواند ناراحتکننده یا دردناک باشد. استفاده از ژل بیحسی میتواند به کاهش درد هنگام ورود کاتتر کمک کند.
آیا خارجکردن کاتتر فولی درد دارد؟
خارجکردن کاتتر فولی ممکن است ناراحتکننده یا دردناک باشد. ممکن است احساس سوزش داشته باشد یا حس کنید چیزی در طول مجرای ادرار شما «سر میخورد».
بهبودی و چشمانداز
چه کارهایی میتوانم انجام دهم تا استفاده از کاتتر فولی برایم آسانتر شود؟
نکات زیر میتوانند هنگام استفاده از کاتتر فولی به کاهش ناراحتی یا درد کمک کنند:
- کاتتر فولی را با یک روانکننده بپوشانید تا اصطکاک کاهش یابد.
- به اندازه، جنس یا برند دیگری از کاتتر فولی تغییر دهید.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرم؟
اگر هرگونه مشکل یا سؤالی در مورد کاتتر فولی خود دارید با یک ارائهدهندهٔ خدمات سلامت تماس بگیرید.
فوراً با یک ارائهدهندهٔ خدمات سلامت تماس بگیرید اگر:
- تب بالای ۳۸°سانتیگراد (۱۰۰٫۵°فارنهایت) دارید.
- ادرار شما کدر میشود.
- ادرار شما بوی شدید یا بد دارد.
- ادرار از اطراف کاتتر فولی شما نشت میکند.
- در شکم خود درد یا احساس پری دارید.
- لختههای خون یا خون در ادرار خود (هماچوری (Hematuria)) میبینید.
- جریان ادرار به درون کیسهٔ جمعآوری کم یا قطع میشود.
- کاتتر فولی شما خارج میشود.
پرسشهای رایج
تفاوت «کاتتر» و «کاتتر فولی» چیست؟
«کاتتر ادراری» لولهای است که ارائهدهندگان خدمات سلامت برای تخلیهٔ سریع مثانهٔ شما استفاده میکنند، معمولاً اگر چیزی در مسیر دستگاه ادراری شما مانع ایجاد کرده باشد. نباید برای مدت طولانی از «کاتتر ادراری» استفاده کنید.
«کاتتر فولی» در یک انتها بالون کوچکی دارد تا آن را در مثانهٔ شما در جای خود نگه دارد. میتوانید برای مدت طولانی از کاتترهای فولی استفاده کنید.
References
- Agency for Healthcare Research and Quality (U.S.). Catheter Care and Maintenance. Accessed 9/20/2023.
- Drugs.com. Foley Catheter Placement and Care. Accessed 9/20/2023.
- Herter R, Kazer MW. Best Practices in Urinary Catheter Care. Home Healthc Nurse. 2010 Jun;28(6):342-349. Accessed 9/20/2023.
- Lubbers W. Emergency Procedures. In: Stone C, Humphries RL. eds. CURRENT Diagnosis & Treatment: Emergency Medicine. 8th ed. McGraw Hill; 2017.
- National Institute of Health (U.S.). Urinary Catheters. Accessed 9/20/2023.
- MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
