پادکست آموزش همگانی
فیلم آموزش همگانی
خلاصه
پیشگیری و درمان آسیبهای ناشی از سقوط
این مقاله یک مرور جامع بر موضوع حوادث و آسیبهای ناشی از سقوط ارائه میدهد. این منبع به تشریح اهمیت پیشگیری از سقوط پرداخته و خاطرنشان میسازد که این حوادث از علل شایع مراجعه به مراکز درمانی هستند. این متن انواع آسیبهای ناشی از سقوط را از خفیف تا شدید (مانند شکستگیها و آسیبهای مغزی) طبقهبندی کرده و علل اصلی سقوط در گروههای مختلف سنی، بهویژه کودکان نوپا و بزرگسالان بالای ۶۵ سال، را بررسی میکند. همچنین، عواملی چون بیماریهای زمینهای، داروها، اختلالات حسی-حرکتی، و عوامل محیطی که خطر سقوط در سالمندان را افزایش میدهند، ذکر شدهاند. در نهایت، این منبع به تشریح تشخیص، درمان و روشهای حیاتی پیشگیری در محیط خانه و توصیههایی برای مراجعه به پزشک میپردازد.
حوادث و آسیبهای ناشی از سقوط
سقوط ممکن است برای هرکسی اتفاق بیفتد، اما برخی افراد بیشتر در معرض سقوط و آسیبهای ناشی از آن قرار دارند. به همین دلیل، پیشگیری از سقوط بسیار مهم است. درک اینکه چگونه سقوط اتفاق میافتد و چگونه میتوان از آن پیشگیری کرد، میتواند به شما کمک کند ــ صرفنظر از سن یا شرایطتان.
حوادث و آسیبهای ناشی از سقوط تا چه اندازه جدی هستند؟
سقوط و آسیبهای ناشی از آن از شایعترین دلایل مراجعهٔ افراد به مراکز درمانی است. اگر در اثر سقوط دچار آسیب نشوید، ممکن است فقط غرورتان خدشهدار شود. اما سقوط میتواند منجر به آسیبهای خطرناک یا تغییردهندهٔ زندگی شود.
سقوطهای غیرعمدی از علل اصلی آسیبدیدگی در تقریباً همهٔ گروههای سنی در ایالات متحده هستند. بااینحال، خطر سقوط در دو گروه سنی بیشتر است: کودکان حدود ۱ تا ۲ سال و بزرگسالان بالای ۶۵ سال.
علائم و علل
علائم و نشانههای شایع آسیبهای ناشی از سقوط
- بدون آسیب: زمانیکه سقوط میکنید اما صدمهای نمیبینید. نیازی به درمان ندارید.
- آسیب خفیف: شامل جراحات سطحی کوچک مانند کبودی، بریدگی (Laceration) یا کشیدگی خفیف رباطها (Sprain) است. معمولاً میتوانید در منزل آنها را درمان کنید.
- آسیب متوسط: شرایط اورژانسی نیست، اما نیاز به مراقبت حرفهای (مانند کلینیک فوریتهای پزشکی) دارد. شامل کشیدگی مچ دست یا پا که مانع استفاده از اندام میشود، بریدگیهای بزرگتر (بهویژه در بازو، پا یا سر)، شکستگی دنده یا ستون فقرات یا ضربهٔ مغزی خفیف (Concussion) است.
- آسیب شدید: این نوع آسیبها اورژانس پزشکی محسوب میشوند. شامل شکستگی استخوانهای لگن، ران، بازو، ساق یا دستها است. همچنین آسیبهای تروماتیک مغز (Traumatic brain injury) و خونریزی مغزی (Brain bleed) در این دسته قرار دارند.
علل سقوط
آسیبهای ناشی از سقوط میتوانند دلایل متعددی داشته باشند. برخی از علل شایع عبارتاند از:
- سقوطهای ناشی از ورزش یا فعالیتهای تفریحی
- سقوط در محل کار
- سطوح لغزنده، مانند کف مرطوب که دیده نمیشود
- سطوح ناپایدار یا ناهموار مانند آسفالت ترکخورده یا لق
- اشتباه انسانی ساده، مثل لغزیدن روی چیزی که دیده نشده
اما در برخی گروهها، سقوطها بیشتر به دلایل خاصی رخ میدهند.
علل سقوط در کودکان
کودکان نوپا در هنگام یادگیری راه رفتن در معرض خطر بسیار بالای سقوط هستند. همچنین ممکن است تجربهٔ کافی برای پرهیز از سقوط در مکانهای خاص را نداشته باشند. نمونهها:
- پلهها
- پنجرههای باز
- مبلمان
- تختها (بهویژه برای نوزادان و کودکان نوپا) و تختهای دوطبقه
- استفاده از تجهیزات زمینبازی
- بازی در اطراف خانههای درختی (Treehouse)
علل سقوط در بزرگسالان مسن
در افراد مسن، معمولاً سقوط بهدلیل تجمع چندین عامل رخ میدهد و با افزایش این عوامل، خطر سقوط بیشتر میشود. کارشناسان این عوامل را در پنج گروه طبقهبندی میکنند:
- بیماریهای زمینهای
- داروها
- اختلالات حسی، حرکتی و تعادلی
- عوامل محیطی
- عوامل روانی، اجتماعی و جمعیتشناختی
بیماریهای زمینهای
تغییرات یا عوارض طولانیمدت برخی بیماریها میتواند منجر به سقوط شود. برای مثال:
- سکتههای مغزی (Stroke)
- اختلالات حرکتی مانند بیماری پارکینسون (Parkinson’s disease)
- زوال عقل (Dementia)
- کاهش بینایی (Vision loss)
- ضعف عضلانی (Asthenia) یا کاهش تودهٔ عضلانی (Sarcopenia)
- ناتوانی فیزیکی و شکنندگی (Frailty)
داروها
بسیاری از داروهای رایج دارای عوارضی هستند که خطر سقوط را افزایش میدهند. نمونهها:
- داروهای فشار خون
- داروهای ضد اضطراب با اثرات خوابآور
- مسکنهای مخدر (Opioids)
همچنین، مصرف پنج دارو یا بیشتر در روز خطر سقوط را افزایش میدهد، زیرا داروها ممکن است اثرات جانبی یکدیگر را تشدید کنند.
اختلالات حسی، حرکتی و تعادلی
وقتی حسها درست کار نکنند، احتمال سقوط بیشتر میشود. چند حس ــ بهویژه بینایی، لامسه و تعادل ــ برای حرکت ایمن ضروریاند.
برای مثال:
- کاهش بینایی میتواند باعث سقوط شود.
- نوروپاتی دیابتی (Diabetic neuropathy) نیز از علل مهم است. در دیابت نوع ۲ (Type 2 diabetes) اعصاب پاها و ساقها آسیب میبینند؛ بنابراین اگر حس در پاها کم شود، فرد سطوح ناهموار را حس نمیکند و نمیتواند تعادلش را حفظ کند.
عوامل محیطی
عواملی خارج از بدن که باعث سقوط میشوند، عبارتاند از:
- وسایل منزل: قالیچهها یا وسایل دیگر ممکن است باعث لغزش شوند. سطوح لغزنده (بهویژه در حمامها) نیز شایعاند.
- نبود میله یا نردههای نگهدارنده: نبود وسایل تکیهگاه در حمام، پلهها و راهروها احتمال سقوط را افزایش میدهد.
- کفش: انتخاب کفش نامناسب میتواند احتمال سقوط را بالا ببرد.
- شرایط آبوهوا: وجود برف یا یخ در مسیرهای پیادهروی اطراف خانه نیز از عوامل مهم است.
عوامل روانی، اجتماعی و جمعیتشناختی
برخی ویژگیهای فردی یا محیطی نیز خطر سقوط را افزایش میدهند، مانند:
- سابقهٔ سقوط: اگر قبلاً سقوط کرده باشید، احتمال تکرار آن بیشتر است.
- سن: حدود یکچهارم بزرگسالان بالای ۶۵ سال هر سال حداقل یک بار سقوط میکنند؛ در افراد بالای ۸۵ سال، این میزان به یکسوم میرسد.
- وضعیت زندگی: افرادی که تنها زندگی میکنند، بیشتر در معرض سقوطاند، چون معمولاً سعی میکنند کارهایی را بدون کمک انجام دهند.
- نیاز به کمک در فعالیتهای روزمره (ADL): افرادی که برای حمام، لباسپوشیدن یا غذا خوردن نیاز به کمک دارند، بیشتر میافتند.
- ترس از سقوط: افرادی که از سقوط میترسند، احتمال بیشتری دارد واقعاً بیفتند.
عوارض سقوط
عوارض سقوط بسته به نوع آسیب، درمان و سابقهٔ سلامت فرد متفاوت است.
در بزرگسالان بالای ۶۵ سال، عوارض سقوط معمولاً شدیدتر و طولانیمدتتر است. از جمله:
- بستری طولانیمدت: ممکن است نیاز به اقامت طولانیتر در بیمارستان باشد.
- ناتوانی ماندگار یا دائمی: گاهی به استفاده از وسایل کمکی حرکتی مانند عصا، واکر یا ویلچر نیاز پیدا میشود.
- از دست دادن استقلال: ممکن است فرد مجبور شود با خانواده یا در مراکز مراقبتی زندگی کند.
- مرگ: بررسی سال ۲۰۲۳ نشان داده است که بیش از ۸۵٪ مرگهای ناشی از سقوط در آمریکا در افراد بالای ۶۵ سال رخ میدهد. مطالعهٔ ۲۰۱۶ نیز نشان داده که حدود ۱۵٪ از سالمندان پس از سقوط در عرض یک سال فوت میکنند. به همین دلیل، پیشگیری از سقوط اهمیت حیاتی دارد.
تشخیص و آزمایشها
چگونه پزشکان آسیبهای ناشی از سقوط را تشخیص میدهند؟
پزشکان از معاینهٔ فیزیکی و عصبی (Neurological exam) و تصویربرداری برای تشخیص آسیبهای سقوط استفاده میکنند. روشهای تصویربرداری رایج عبارتاند از:
- اشعهٔ ایکس (X-ray)
- سیتیاسکن (CT scan) و آنژیوگرافی سیتی (CT angiogram)
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)
- سونوگرافی (Ultrasound)
همچنین ممکن است از آزمایشهای آزمایشگاهی و تشخیصی برای بررسی بیماریهای زمینهای یا عوامل مؤثر بر سقوط استفاده شود.
مدیریت و درمان
چگونه آسیبهای ناشی از سقوط درمان میشوند؟
درمان بستگی به عوامل مختلف دارد، از جمله نوع و شدت آسیب، سابقهٔ سلامت فرد و شرایط عمومی بدن. پزشک بهترین گزینههای درمانی را بر اساس وضعیت شما پیشنهاد میدهد.
پیشگیری
آیا سقوط قابل پیشگیری است؟
اگرچه برخی سقوطها خارج از کنترل شما هستند، اما بیشتر آنها قابل پیشگیری هستند. چون اغلب سقوطها در منزل اتفاق میافتند، بسیاری از روشهای پیشگیری مربوط به خانه است.
پیشگیری از سقوط در سالمندان
- فعال بمانید: فعالیت بدنی یا برنامههای فیزیوتراپی باعث تقویت قدرت عضلات و تعادل میشود.
- ویزیتهای منظم پزشکی: چکاپهای دورهای به پزشک کمک میکند تا وضعیت سلامت و داروهای شما را برای کاهش خطر سقوط بررسی کند.
- مراقبت از پاها: در صورت ابتلا به بیماریهایی مانند دیابت، از پاهای خود بهخوبی مراقبت کنید و کفش مناسب و اندازه بپوشید.
- مراقبت از چشمها: نسخهٔ عینک خود را هر یک تا دو سال یکبار (یا در صورت نیاز زودتر) بهروزرسانی کنید.
- ارزیابی ایمنی منزل: کاردرمانگران (Occupational therapists) میتوانند خطرات احتمالی منزل را شناسایی کنند.
- استفاده از چراغ خواب: برای پیشگیری از زمینخوردن هنگام شب مؤثر است.
پیشگیری از سقوط در کودکان
- محدودسازی دسترسی: با دروازههای ایمنی، قفل و محافظ پلهها از دسترسی کودکان نوپا به مکانهای خطرناک جلوگیری کنید.
- جلوگیری از بالا رفتن: مبلمان قابلصعود را از پنجرهها و نقاط مرتفع دور کنید.
- نظارت: همواره در مکانهایی که احتمال سقوط وجود دارد، مراقب کودک باشید.
- آموزش: از سنین پایین به کودکان بیاموزید که از بالا رفتن در مکانهای خطرناک خودداری کنند.
سؤالات متداول
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
علاوه بر چکاپهای معمول، اگر چند بار در حال سقوط بودهاید اما خود را گرفتهاید، حتماً به پزشک مراجعه کنید؛ زیرا این موارد میتواند هشدار اولیهٔ خطر سقوط جدیتر در آینده باشد.
اگر داروهایی مصرف میکنید که باعث سرگیجه، خوابآلودگی یا اختلال در هماهنگی حرکتی میشوند، حتماً پزشک را در جریان بگذارید.
چه زمانی باید به بیمارستان بروم؟
در شرایط زیر همیشه باید به بیمارستان مراجعه کنید:
- مصرف داروهای رقیقکنندهٔ خون (Anticoagulants): این داروها لخته شدن خون را دشوار میکنند و ممکن است باعث خونریزی داخلی خطرناک شوند ــ حتی اگر آسیب ظاهری وجود نداشته باشد.
- احساس آسیب جدی مانند شکستگی: اگر نتوانستید از اندام خود بهطور طبیعی استفاده کنید.
- آسیب به سر: برخورد شدید سر یا ازدستدادن هوشیاری، یا علائم دیررس مانند سردرگمی، خوابآلودگی یا تغییر رفتار.
- همچنین اگر سقوط در اثر علائم سکتهٔ مغزی، حملهٔ قلبی یا دیگر اورژانسهای پزشکی رخ داده است، فوراً به اورژانس مراجعه کنید.
چه سؤالاتی باید از پزشک بپرسم؟
- چگونه میتوانم خطر سقوط خود را کاهش دهم؟
- چه برنامهها یا سازمانهایی در منطقهٔ من میتوانند به من در پیشگیری از سقوط در خانه کمک کنند؟
- چه فعالیتهایی برای بهبود تعادل و پیشگیری از سقوط مناسباند؟
Resources/منابع
Bergen G, Stevens MR, Burns ER. Falls and Fall Injuries Among Adults Aged ≥65 Years – United States, 2014. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2016 Sep 23;65(37):993-998.
Carpenter CR, Hwang U. Emergency Department Care. In: Halter JB, Ouslander JG, Studenski S, et al., eds. Hazzard’s Geriatric Medicine and Gerontology. 8th ed. McGraw-Hill Education; 2022.
Falls. In: Kane RL, Ouslander JG, Resnick B, Malone ML, eds. Essentials of Clinical Geriatrics. 8th ed. McGraw-Hill Education; 2017.
Lee R, Moreland B. Fall Burden and Prevention Across the Lifespan. In: Boulton ML, Wallace RB, eds. Maxcy-Rosenau-Last Public Health & Preventive Medicine. 16th ed. McGraw Hill; 2022.
Liu SW, Obermeyer Z, Chang Y, Shankar KN. Frequency of ED revisits and death among older adults after a fall. Am J Emerg Med. 2015 Apr;33(8):1012-1018.
Lord SR, Menant JC. Falls. In: Halter JB, Ouslander JG, Studenski S, High KP, et al., eds. Hazzard’s Geriatric Medicine and Gerontology. 8th ed. McGraw-Hill Education; 2022.
National Institute for Health and Care Excellence (UK). Falls: assessment and prevention in older people and in people 50 and over at higher risk. Published 4/29/2025.
National Institute on Aging (U.S.). Falls and fall prevention.
Reducing Defects with Six Sigma. In: Arthur J, ed. Lean Six Sigma for Hospitals: Improving Patient Safety, Patient Flow and the Bottom Line. 2nd ed. McGraw-Hill Education; 2018.
Santos-Lozada AR. Trends in Deaths From Falls Among Adults Aged 65 Years or Older in the US, 1999-2020. JAMA. 2023 May 9;329(18):1605-1607.
Wright R, Palmer RM. Falls. In: McKean SC, Ross JJ, Dressler DD, Scheurer DB, eds. Principles and Practice of Hospital Medicine. 2nd ed. McGraw-Hill Education; 2017.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژهٔ خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
