کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی
در کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی (Endoscopic retrograde cholangiopancreatography, ERCP)، ارائهدهندگان خدمات سلامت از آندوسکوپ (Endoscope) و پرتوهای ایکس (X-rays) برای مشاهدهٔ حرکتِ مادهٔ حاجب (Contrast dye) تزریقی درونِ مجاری پانکراس (Pancreatic ducts) و مجاری صفراوی (Bile ducts) شما استفاده میکنند. کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی به ارائهدهندگان کمک میکند وضعیتهای مرتبط با مجاری شما مانند سنگهای صفراوی، تومورها و تنگیها را شناسایی و تشخیص دهند. آنها همچنین میتوانند از طریق آندوسکوپ در حینِ انجام فرایند، این مشکلات را درمان کنند.
کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی چیست؟
اگر ارائهدهندهٔ خدمات سلامتتان مشکوک باشد که ممکن است مشکلی در دستگاه صفراوی (Biliary system) شما وجود داشته باشد، ممکن است برای یافتن آن، آزمایشِ کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی را درخواست کند. کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی نوعی آزمونِ تصویربرداری است که به ارائهدهندگان اجازه میدهد داخلِ مجاری صفراوی و مجاری پانکراس شما را ببینند.
نامِ طولانیِ این روش، انواعِ فناوریهای بهکاررفته در فرایند را بازگو میکند. «آندوسکوپیک» به آندوسکوپی (Endoscopy) اشاره دارد، بهاینمعنا که یک دوربینِ بسیار کوچک روی یک لوله از گلو به درونِ رودهٔ باریکِ شما فرستاده میشود (در حالیکه تحتِ بیهوشی (Anesthesia) هستید). آنها یک لولهٔ کوچکتر را از میانِ آندوسکوپ عبور میدهند تا به مجاری صفراوی شما برسند.
از طریقِ این لولهٔ کوچکتر، مادهٔ حاجب را بهصورت برگشترو به داخلِ مجاری صفراوی و مجرای پانکراتیک تزریق میکنند. به این حالت «رتروگراد» گفته میشود. «کلانژیوپانکراتوگرافی» به تصاویری اشاره دارد که از آنها گرفته میشود. «کلانژیو» یعنی «مرتبط با مجاری صفراوی» و «پانکراتو» یعنی «مرتبط با پانکراس».
مادهٔ حاجب کمک میکند تا سطوحِ داخلیِ مجاریِ بسیار باریکِ صفراوی و پانکراس در تصاویر پرتو ایکس واضحتر دیده شوند. این امر به ارائهدهندگان خدمات سلامت اجازه میدهد تا انسدادهای احتمالیِ مجاری ــ مانند سنگهای صفراوی، تومورها یا بافتِ اسکار که موجبِ تنگیِ مجاری میشود ــ را ببینند. از طریق آندوسکوپ، ارائهدهندگان همچنین میتوانند این مشکلات را همانجا درمان کنند.
چرا به کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی نیاز داشته باشم؟
ارائهدهندهٔ شما ممکن است اگر علائمی داشته باشید که به وجودِ مشکل در دستگاه صفراوی اشاره میکنند، کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی را پیشنهاد کند، مانندِ:
- دردِ بالای شکمِ بدونِ علت یا قولنج صفراوی.
- نشانههای توقفِ جریانِ صفرا یا نشتِ صفرا، مانندِ یرقان.
فرایندِ کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی میتواند به تشخیص و درمانِ مشکلاتِ شایعِ اثرگذار بر مجاری صفراوی شما کمک کند، مانندِ:
- التهاب (کلانژیت (Cholangitis)) و احتمالِ عفونت.
- تنگیِ ناشی از بافتِ اسکار (تنگیِ صفراوی (Biliary stricture)).
- سنگهای صفراوی در مجرای صفراویِ مشترک.
- پانکراتیتِ ناشی از سنگ صفرا (Gallstone pancreatitis).
- تومورها یا سرطان در مجاری صفراوی.
- نشتهای مجرای صفراوی یا سایرِ آسیبها.
جزئیاتِ آزمون
کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی چگونه کار میکند؟
کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی، آندوسکوپی را با فلوروسکوپی (Fluoroscopy)، نوعی پرتو ایکسِ متحرک، ترکیب میکند. فلوروسکوپی میتواند نشان دهد مایعات با چه کیفیتی از میانِ مجاری صفراوی شما جریان دارند. اگر مایعات در حالِ نشتکردن باشند یا در دستگاه صفراوی شما متوقف و عقبگرد کنند، ارائهدهندهٔ شما میتواند این را ببیند و بهدنبالِ منبعِ مشکل بگردد.
آندوسکوپ به تکنسین شما (آندوسکوپیست (Endoscopist)) اجازه میدهد بهصورتِ فیزیکی به محل دسترسی یابد. به این ترتیب آنها مادهٔ حاجب را که به مؤثرشدنِ فلوروسکوپی کمک میکند تزریق میکنند. این ابزار همچنین به آنها اجازه میدهد هنگامِ یافتنِ مشکل، آن را درمان کنند. آندوسکوپیستها میتوانند از ابزارهای بلند و باریک برای انجامِ اقداماتِ جزئی از طریقِ آندوسکوپ استفاده کنند.
چه کسی کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی را انجام میدهد؟
معمولاً یک متخصص گوارش و کبد (Gastroenterologist) این کار را انجام میدهد. متخصصان گوارش و کبد در وضعیتهای مرتبط با دستگاه گوارش شما که دستگاه صفراوی را نیز شامل میشود تخصص دارند. آنها همچنین در انجامِ آندوسکوپیها متخصصاند. آنها برای انجامِ اقداماتِ آندوسکوپیک که میتواند جایگزینِ برخی جراحیهای جزئی شود، آموزش میبینند.
چگونه باید برای آزمونِ کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی آماده شوم؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامتتان دستورالعملهای شخصیسازیشدهای را برای پیروی پیش از فرایند در اختیارتان میگذارد. بهطورِ کلی از شما خواهند خواست که:
- هشت ساعتِ پیش از آزمون سیگار نکشید و چیزی نخورید، آدامس نجوید و چیزی جز آب ننوشید.
- پیشاپیش دربارهٔ وضعیتهای پزشکی و داروهای فعلیتان با ارائهدهنده صحبت کنید. ممکن است از شما بخواهند برخی داروها، مانندِ رقیقکنندههای خون، را پیش از آزمون قطع کنید.
- هرگونه واکنشِ قبلی یا آلرژی به مادهٔ حاجبِ مورد استفاده در آزمون یا به بیهوشی را مطرح کنید.
- برای بازگشت به خانه پس از آزمون هماهنگ کنید. اثرِ بیهوشی طی ۲۴ ساعت برطرف میشود.
در طولِ فرایندِ کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی چه اتفاقی میافتد؟
این فرایند بهصورتِ سرپایی انجام میشود، یعنی همان روز به خانه بازمیگردید. فرایند ممکن است یک تا دو ساعت طول بکشد. بیهوشی را از طریقِ ورید دریافت میکنید تا شما را آرام/بیهوش کند. ممکن است بیدار باشید یا نباشید، اما در هر صورت احتمالاً چیزی را به خاطر نخواهید آورد. لازم است کسی شما را پس از پایان به خانه برساند.
در بخشِ تشخیصیِ فرایندِ کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی، ارائهدهندهٔ شما:
- در صورتِ تمایل، برای کاهشِ ناراحتی، گلوی شما را با داروی بیحسکنندهٔ مایع بیحس میکند.
- آندوسکوپ را از راهِ دهان وارد میکند و آن را با دقت از مری (Esophagus) و معده به سوی بخشِ ابتداییِ رودهٔ باریک (دوازدهه (Duodenum)) هدایت میکند. این دستگاه تصاویر را روی یک صفحه نمایش میدهد.
- با استفاده از ویدئو، دهانهٔ ورودیِ مجاری صفراوی و پانکراس را درونِ دوازدهه پیدا میکند.
- یک لولهٔ کوچکتر را از درونِ کاتترِ آندوسکوپ تا رسیدن به این دهانه پیش میبرد، سپس آن را داخل میکند. مادهٔ حاجب را از طریقِ این کاتترِ کوچکتر به داخلِ مجاری تزریق میکند.
- بههنگامِ حرکتِ مادهٔ حاجب درونِ مجاری، با فلوروسکوپی از پرتو ایکسِ ویدئوییِ زمانواقعی استفاده میکند. فلوروسکوپی با پالسهای کوتاهِ پرتو ایکس کار میکند. این مقدارِ پرتودهی بیخطر تلقی میشود.
- این تصاویر را از نظرِ مشکلاتِ اثرگذار بر مجاری شما مانندِ انسداد، تورم یا نشت بررسی میکند.
اگر ارائهدهندهٔ شما حینِ فرایند مشکلی بیابد، تا حدِ امکان از طریقِ آندوسکوپ و با استفاده از ابزارهای بسیار کوچک آن را برطرف میکند. آندوسکوپیست شما ممکن است:
- سنگهای صفراوی را خرد کرده و بردارد.
- تومورها یا نمونههای بافتی را برای بیوپسی (Biopsy) بردارد.
- مجاریِ تنگشده را برای گشادشدن، متسع یا کشیده کند.
- برای باز نگهداشتنِ مجرا، یک استنت (Stent) درونِ آن قرار دهد.
- یک نشت یا آسیب در مجاری را ترمیم کند.
- برشی کوچک در عضلهٔ پیرامونِ دهانهٔ ورود به مجاری ایجاد کرده و آن را باز کند. به این کار اسفنکتروتومی (Sphincterotomy) گفته میشود.
پس از فرایندِ کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی چه انتظاری داشته باشم؟
پس از فرایند، یک تا دو ساعت در مرکز درمانی میمانید تا اثرِ بیهوشی برطرف شود. سپس همراهتان میتواند شما را به خانه ببرد. تا پایانِ روز کمی منگ یا بیحواس خواهید بود. ممکن است یک یا دو روز پس از فرایند کمی ناراحتی داشته باشید. علائم ممکن است شاملِ مواردِ زیر باشند:
- گلودرد و دشواری در بلع. آندوسکوپ ممکن است گلوی شما را تحریک کرده باشد. ممکن است کمک کند تا زمانیکه احساسِ طبیعیبودن بازگردد، به خوراکیهای نرم یا مایعات بسنده کنید.
- نفخِ شکم یا دردِ گازی. آندوسکوپ برای دیدِ بهتر، گاز را به دستگاه گوارش (Gastrointestinal, GI) شما میدمد. ممکن است این حس را برای مدتِ کوتاهی داشته باشید (تا زمانیکه عبور کند).
- تهوع. این یک عارضهٔ بالقوهٔ بیهوشی است که طیِ روزِ بعد برطرف خواهد شد.
خطرات یا عوارضِ بالقوهٔ کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی چیست؟
عوارض در حدودِ ۵٪ تا ۱۰٪ از فرایندهای کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی رخ میدهد. خطرات تا حدی به وضعیتهای زمینهایِ شما و نوعِ اقدامِ درمانیای که حینِ فرایند دارید بستگی دارد. متخصص گوارش و کبدِ شما پیشاپیش دربارهٔ خطراتِ بالقوه با شما گفتوگو خواهد کرد. عوارضِ احتمالی شاملِ مواردِ زیر است:
- واکنشِ نامطلوب به داروی آرامبخش/بیهوشی. این امر میتواند در افرادِ مبتلا به بیماریِ زمینهایِ ریه یا قلب عوارضِ قلبیریوی ایجاد کند.
- واکنشِ آلرژیک به مادهٔ حاجب. اگر این اتفاق بیفتد، پزشکِ شما بهسرعت دارویی برای متوقفکردنِ واکنش تزریق خواهد کرد.
- آسیب به دستگاه گوارش شما ناشی از آندوسکوپ. این میتواند خونریزیِ داخلی یا در موارد شدید، سوراخشدن ایجاد کند.
- آسیب به مجاری صفراوی بهعلتِ ابزارهای آندوسکوپیک که موجبِ نشتِ صفرا میشود.
- عفونت در دستگاه صفراوی. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ممکن است برای پیشگیری از این مشکل، از قبل آنتیبیوتیک بدهد.
- تحریک و التهابِ پانکراس بهعلتِ فرایند.
اگر در حینِ فرایند باردار باشید، خطرِ اندکی برای آسیب به جنین بهعلتِ پرتوگیری حینِ فلوروسکوپی وجود دارد. پزشکِ شما پیشاپیش میپرسد که آیا احتمالِ بارداری وجود دارد یا نه. اگر چنین باشد، تلاش میکند در صورتِ لزوم فرایند را به زمانِ دیگری موکول کند یا میزانِ پرتوگیری شما را به حداقل برساند.
نتایج و پیگیری
چه زمانی باید از نتایجِ آزمون آگاه شوم؟
آندوسکوپیست شما باید بتواند بلافاصله پس از کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی دربارهٔ فرایند با شما گفتوگو کند؛ مگر آنکه هنوز اثرِ بیهوشی دارید. آنها به شما خواهند گفت چه یافتههایی داشتهاند و برای رفعِ آنها چه کارهایی توانستهاند انجام دهند. اگر نمونهٔ بافتی برای بیوپسی گرفته باشند، نتایجِ آن ممکن است چند هفته زمان ببرد.
اگر کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی چیزی نشان نداد، ممکن است به نوعِ دیگری از آزمون نیاز داشته باشید. اگر فرایند در رفعِ مشکلِ شما موفق نبود، یا اگر نتایجِ بیوپسی مشکلِ جدیدی را نشان داد، ممکن است به پیگیری با نوعِ دیگری از اقدام نیاز داشته باشید. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت، گامهای بعدی را با شما در میان خواهد گذاشت.
چه زمانی باید با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود تماس بگیرم؟
اگر پس از کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی علائمِ شدید یا غیرمعمولی را تجربه کردید، مانندِ مواردِ زیر، با ارائهدهندهٔ خود تماس بگیرید:
- دردِ شدیدِ شکم یا تورم.
- دردِ قفسهٔ سینه یا تنگیِ نفس.
- تب، استفراغ یا سایرِ نشانههای عفونت.
- خونریزیِ مقعدی یا مدفوعِ سیاه و قیری.
سؤالاتِ شایعِ بیشتر
تفاوتِ میانِ کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی و آندوسکوپی چیست؟
کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی یک تکنیکِ پیشرفته در آندوسکوپی است. یک فرایندِ استانداردِ آندوسکوپیِ فوقانی (اِزوفاگوگاسترودئودنوسکوپی (Esophagogastroduodenoscopy)) فقط تا دستگاه گوارشِ فوقانیِ شما پیش میرود. کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی از یک افزوده با آندوسکوپِ استاندارد ــ یک کاتترِ دوم که درونِ اولی میلغزد ــ برای رسیدن به مجاری صفراویِ شما استفاده میکند.
این افزونهٔ آندوسکوپیِ بسیار باریک به آندوسکوپیست اجازه میدهد مستقیماً روی مجاری شما عمل کند. کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی تنها فرایندِ آندوسکوپیکی است که چنین امکانی میدهد. در حالیکه سایرِ فرایندهای آندوسکوپیک، مانندِ کلانژیوپانکراتوگرافی با تشدید مغناطیسی (Magnetic resonance cholangiopancreatography, MRCP) و سونوگرافیِ آندوسکوپیک (Endoscopic ultrasound, EUS)، میتوانند مجاری صفراوی و مجاری پانکراس شما را به تصویر بکشند، اما همان دسترسی برای درمانِ آنها را فراهم نمیکنند.
آیا کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی یک جراحیِ بزرگ است؟
این فرایند به معنای سنتیِ جراحی ــ یعنی ایجادِ برش در پوست برای دسترسی به اندامها ــ جراحی محسوب نمیشود. این یک اقدامِ آندوسکوپیک است؛ یعنی از راهِ یک دهانهٔ طبیعی واردِ بدن میشود ــ در این مورد، گلو. اما ممکن است آندوسکوپیست در طولِ این فرایند از طریقِ آندوسکوپ اقداماتی انجام دهد.
ارائهدهندگانِ خدمات سلامت گاهی به اقداماتی که از راهِ آندوسکوپ انجام میشوند «جراحیِ آندوسکوپیک» میگویند. این اقدامات از این جهت «جراحی» محسوب میشوند که ممکن است شاملِ برشدادن یا بخیهزدن درونِ بدنِ شما باشند. اما معمولاً اقداماتِ جزئیاند و نسبت به جراحیِ کلاسیک، خطراتِ کمتری دارند و بهبودیِ کوتاهتری میطلبند.
آیا ممکن است برای پانکراتیت، کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی داشته باشم؟
ممکن است اگر ارائهدهندهٔ خدمات سلامتتان معتقد باشد چیزی در مجاری صفراوی یا مجاری پانکراس شما علتِ پانکراتیت است، این فرایند را انجام دهید. گیرکردنِ سنگهای صفراوی در مجاری از شایعترین عللِ پانکراتیتِ حاد است. اگر این اتفاق برای شما بیفتد، ممکن است برای برداشتنِ انسداد به کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی نیاز داشته باشید.
اگر پانکراتیتِ مزمن دارید، التهاب ممکن است موجبِ ایجادِ اسکار و تنگی در مجاری پانکراس شما شده باشد. در این صورت، ممکن است برای بازکشیدنِ آنها یا گذاشتنِ یک استنت برای باز نگهداشتنشان به کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد از راه آندوسکوپی نیاز داشته باشید. این کار کمک میکند تا شیرههای پانکراس بتوانند همچنان از میانِ مجاری جریان داشته باشند.
References/منابع
- American Society for Gastrointestinal Endoscopy. Understanding ERCP. Accessed 11/1/2023.
- American Society for Gastrointestinal Endoscopy. Understanding Therapeutic ERCP. Accessed 11/1/2023.
- National Library of Medicine (U.S.) ERCP. Accessed 11/1/2023.
- Society of American Gastrointestinal and Endoscopic Surgeons. Patient Information for ERCP (Endoscopic Retrograde Cholangiopancreatography). Accessed 11/1/2023.
- National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (U.S.). Endoscopic Retrograde Cholangiopancreatography (ERCP). Accessed 11/1/2023.
- MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
