روش EGD (آندوسکوپی فوقانی)
در طی روش EGD (آندوسکوپی فوقانی/Upper endoscopy)، متخصص دستگاه گوارش (Gastroenterologist) با استفاده از ابزاری بهنام اسکوپ (Scope) درون مری (Esophagus)، معده (Stomach) و دوازدهه (Duodenum) — بخش بالایی رودهٔ باریک — را مشاهده میکند. از این روش برای تشخیص و درمان مشکلاتی مانند ریفلاکس اسید (Acid reflux)، زخم معده (Stomach ulcer)، بیماری سلیاک (Celiac disease) و سایر اختلالات دستگاه گوارش استفاده میشود.
EGD چیست؟
EGD یا آندوسکوپی فوقانی، روشی است برای بررسی بخش بالایی دستگاه گوارش. EGD مخفف Esophagogastroduodenoscopy است. بیایید آن را جزءبهجزء بررسی کنیم.
در انتهای واژه، -scopy به معنای بررسی با ابزار بینایی است. اسکوپ (Scope) همان ابزار است (مانند «تلسکوپ» یا «میکروسکوپ»). در طول روش EGD، پزشک گوارش (Gastrointestinal doctor) با استفاده از ابزاری بهنام آندوسکوپ (Endoscope) درون بدن شما را بررسی میکند. آندوسکوپ دوربینی کوچک و مجهز به نور است که در انتهای یک لولهٔ باریک و انعطافپذیر قرار دارد.
پس از آنکه ارائهدهندهٔ مراقبت سلامت (Healthcare provider) برای راحتی شما دارو تجویز میکند، متخصص گوارش آندوسکوپ را از طریق دهان و سپس گلو، وارد مری (لولهٔ بلع)، معده و در نهایت دوازدهه میکند. دوربین تصاویر را به صفحهنمایش منتقل میکند تا نمای واضحی از مری، معده و دوازدهه بهدست آید و پزشک بتواند آنها را مستقیماً مشاهده کند.
ریشهٔ واژه نیز از همین اندامها گرفته شده است:
«Duodeno-» بهمعنای دوازدهه، «Gastro-» بهمعنای معده، و «Esophago-» بهمعنای مری است.
چه کسانی ممکن است به آندوسکوپی فوقانی نیاز داشته باشند؟
ممکن است در صورت داشتن علائم غیرقابل توضیح زیر، به آندوسکوپی فوقانی نیاز باشد:
- درد شکمی
- تهوع و استفراغ
- مشکلات بلع
- کاهش وزن
- سوزش سردل
- درد قفسهٔ سینهٔ غیرقلبی
- استفراغ خون
- کمخونی
- سوءهاضمهٔ عملکردی
EGD چه بیماریهایی را تشخیص میدهد؟
آندوسکوپی فوقانی امکان مشاهدهٔ مستقیم دستگاه گوارش فوقانی را فراهم میکند و گاه نسبت به عکسبرداری با اشعهٔ ایکس، دقت بالاتری دارد. این روش میتواند بیماریهای زیر را تشخیص دهد:
- ریفلاکس اسید (بیماری بازگشت اسید معده به مری یا GERD)
- التهابها مانند ازوفاژیت (Esophagitis)، گاستریت (Gastritis) و دئودنیت (Duodenitis)
- اختلالات گوارشی مانند بیماری سلیاک و بیماری کرون (Crohn’s disease)
- زخمهای معده و دوازدهه (Peptic ulcers)
- اختلالات بلع
- متاپلازی رودهای (Intestinal metaplasia)
- مری بارت (Barrett’s esophagus)
- فتق هیاتال (Hiatal hernia)
- سیروز کبدی (Cirrhosis)
- پرفشاری ورید باب (Portal hypertension)
- تومورهای سرطانی و غیرسرطانی
آندوسکوپی فوقانی چه درمانهایی انجام میدهد؟
ارائهدهندگان مراقبت سلامت میتوانند از آندوسکوپ برای انجام درمان نیز استفاده کنند. ممکن است برای بررسی بافت در آزمایشگاه نمونهبرداری (Biopsy) انجام شود. همچنین با اتصال ابزارهای کوچک به آندوسکوپ، میتوان برخی مشکلات را در همان زمان رفع کرد، مانند:
- ترمیم سوراخها
- تخلیهٔ آبسهها
- باز کردن مجاری تنگشده
- قرار دادن وسایل درمانی
- کنترل خونریزی دستگاه گوارش فوقانی
- برداشتن پولیپها (Polyps)، تومورها یا اجسام بلعیدهشده
جزئیات روش
چگونه باید برای EGD آماده شوم؟
EGD روشی ساده و سرپایی است که معمولاً کمتر از یک ساعت طول میکشد. اما باید از پیش برای آن آماده شوید:
- غربالگری: از آنجا که این آزمایش معمولاً با آرامبخشی یا بیهوشی انجام میشود، پزشک پیش از عمل وضعیت سلامت شما را برای اطمینان از ایمنی بررسی میکند.
- ناشتایی: باید تا ۸ ساعت قبل از انجام عمل چیزی نخورید تا خطر استفراغ یا عوارض کاهش یابد. نوشیدن مایعات شفاف تا ۲ ساعت قبل از عمل مجاز است.
- داروها: ممکن است لازم باشد مصرف داروهای رقیقکنندهٔ خون را متوقف کنید و داروهای دیابت خود را تنظیم نمایید. پزشک دستور دقیق را میدهد.
- همراه: چون بیشتر بیماران داروی آرامبخش دریافت میکنند، لازم است یک همراه مسئول شما را تا منزل همراهی کند. پس از عمل نباید رانندگی یا کار با ماشینآلات سنگین انجام دهید.
پیش از آندوسکوپی فوقانی چه انتظاری باید داشته باشم؟
در بدو ورود به بخش آندوسکوپی، پرستار علائم حیاتی (Vital signs) شما را بررسی میکند و سرم وریدی (IV catheter) در بازوی شما قرار میدهد.
در صورت بیهوشی عمومی، در خواب کامل خواهید بود و هیچ احساسی نخواهید داشت. در بیشتر موارد اما از آرامبخشی هوشیار (Conscious sedation) استفاده میشود. متخصص بیهوشی (Anesthesiologist) دارویی برای احساس آرامش به شما میدهد. همچنین اسپری بیحسی موضعی (Local anesthetic spray) در دهان و گلو زده میشود تا بیحسی ایجاد کند.
پرستار محافظ دندانی (Mouthguard) در دهان شما قرار میدهد و شما را روی پهلوی چپ روی تخت میخواباند.
آندوسکوپی فوقانی چگونه انجام میشود؟
در طول عمل، پزشک:
- آندوسکوپ را از دهان به مری، معده و دوازدهه هدایت میکند.
- هوا را از طریق آندوسکوپ به معده و دوازدهه میفرستد تا دید واضحتری از اندامها داشته باشد.
- تصاویر را روی مانیتور ویدئویی مشاهده کرده و در صورت نیاز درمان را انجام میدهد.
- در صورت لزوم، نمونهبرداری (Biopsy) انجام میدهد.
- درمانهای لازم را اعمال میکند.
این روش معمولاً سرپایی است و همان روز مرخص میشوید. ممکن است اندکی ناراحتی احساس کنید، اما نباید دردناک باشد.
مدتزمان انجام EGD چقدر است؟
این روش معمولاً ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول میکشد.
پس از EGD چه اتفاقی میافتد؟
پس از خارج کردن آندوسکوپ، پزشک هوا را از معده خارج میکند، اما ممکن است مقداری گاز باقی بماند که طی یک یا دو روز دفع میشود. نفخ و آروغ یا دفع گاز طبیعی است.
ممکن است تا چند روز گلودرد خفیفی داشته باشید. خوراکیها و نوشیدنیهای سرد میتوانند تسکیندهنده باشند. پزشک ممکن است دربارهٔ نوع خوراک پس از عمل نیز دستورهایی بدهد.
ممکن است به دلیل داروهای آرامبخش، چیزی از عمل به یاد نیاورید. باید تا زمان هوشیاری کامل در مرکز بمانید. در برخی موارد، پزشک همان روز نتایج را توضیح میدهد و در برخی موارد ممکن است جلسهٔ جداگانهای نیاز باشد.
فواید و خطرات
فواید این روش چیست؟
EGD روشی حداقل تهاجمی (Minimally invasive) است که امکان مشاهده، نمونهبرداری یا درمان را بدون نیاز به جراحی باز فراهم میکند. این روش بدون درد است و همان روز میتوانید به خانه بازگردید.
خطرات یا عوارض احتمالی چیست؟
آندوسکوپی فوقانی روشی کمخطر است، اما ممکن است بهندرت عوارض زیر رخ دهد:
- واکنش آلرژیک به داروی آرامبخش (افت فشار خون یا کاهش اکسیژن خون)
- خونریزی یا عفونت در دستگاه گوارش
- پارگی (Perforation) در دیوارهٔ دستگاه گوارش
بهبودی و نتایج
چه زمانی نتایج آزمایش را دریافت میکنم؟
اگر نتیجه بلافاصله اعلام نشد، ممکن است پزشک منتظر پاسخ نمونهبرداری باشد که تا دو هفته طول میکشد. پس از آمادهشدن نتایج، پزشک توضیح میدهد یافتهها چه معنا دارد و مرحلهٔ بعدی چیست.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرم؟
در صورت بروز موارد زیر فوراً با پزشک خود تماس بگیرید:
- سرفهٔ مداوم یا خون در استفراغ یا خلط
- دشواری بلع
- تب یا لرز
- مدفوع سیاه یا قیریشکل (خونریزی مقعدی)
- درد شدید گلو، قفسهٔ سینه یا شکم
پرسشهای متداول
تفاوت بین EGD و آندوسکوپی چیست؟
روشهای متنوعی از آندوسکوپی وجود دارد. Esophagogastroduodenoscopy (EGD) فقط یکی از آنهاست. همهٔ آندوسکوپیها از ابزار مشترکی بهنام آندوسکوپ (Endoscope) استفاده میکنند، اما برای بخشهای مختلف بدن انجام میشوند.
EGD برای بررسی بخش بالایی دستگاه گوارش — مری، معده و دوازدهه — بهکار میرود. بههمین دلیل گاهی به آن آندوسکوپی فوقانی (Upper endoscopy) نیز گفته میشود.
منابع
Ahlawat R, Hoilat GJ, Ross AB. Esophagogastroduodenoscopy. 2023 Aug 8. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan.
American College of Gastroenterology. Upper GI endoscopy (EGD). Published 9/2018.
National Library of Medicine (U.S.). EGD – esophagogastroduodenoscopy. Last reviewed 8/7/2023.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
