آﻣﻮزش خودمراقبتی بیماران تحت درمان با دیالیز
بیمار/ همراه گرامی خواهشمندیم در جهت ارائه خدمات بهتر، خودمراقبتی زیر را مطالعه فرموده و به این توصیه‌ها پس از ترخیص از بیمارستان توجه فرمائید.
دیالیز چیست؟
دیالیز دستگاهی است كه برای برداشت مواد زائد و خروج مایع اضافی از بدن ساخته شده است. برای بسیاری از بیماران دارای نارسایی غیرقابل برگشت كلیه، دیالیز شانس زندگی طولانی‌مدت بعد از توقف عملكرد كلیه را فراهم میآورد. انواع مختلف دیالیز در ادامه توضیح داده میشوند:
همودیالیز (دیالیز خونی)
همودیالیز شایعترین فرم دیالیز است. در این روش از یك دستگاه برای خارج ساختن مایع اضافی، مواد شیمیایی و زائد از بدن شما استفاده می‌شود. وقتی شما به‌دستگاه دیالیز متصل هستید، خون شما از نقطه دسترسی به درون ماشین پمپ می‌شود و در آنجا از میان غشاها عبور می‌کند و مواد زائد خود را از دست میدهد. یك محلول در ماشین وجود دارد كه به برداشتن حجم زیادی مایعات كمك می‌کند و موادی كه به خون برده می‌شود را تنظیم می‌کند. بعد از آن خون به درون بدن شما باز می‌شود.
دیالیز صفاقی
وقتی شما تحت دیالیز صفاقی قرار میگیرید، به جای ماشین دیالیز، از شبكه گسترده‌ای از عروق کوچک كه در شكمتان قرار دارد (فضای پریتوئن) و به آن شبکه مویرگی گفته می‌شود برای تصفیه خونتان استفاده میكنید.
دیالیز صفاقی سرپایی و پیوسته
شما میتوانید دیالیز صفاقی سرپایی و پیوسته را به‌وسیله یك كاتتر كه به‌طور دائم در شكمتان جاگذاری شده در خانه انجام دهید. از طریق كاتتر محلول دیالیز چهار بار در روز و در تمامی 7 روز هفته تعویض می‌شود. با این روش محلول دیالیز به‌صورت پیوسته در بدن شماست. مابین جلسات تعویض، شما به هیچ چیزی متصل نیستید بنابراین میتوانید آزادانه حركت کنید درحالی‌كه مایع دیالیز در محوطه صفاقی شماست.
دیالیز صفاقی دورهای و پیوسته
دیالیز صفاقی دورهای و پیوسته، با عنوان دیالیز صفاقی دورهای شبانه نیز نامیده می‌شود. در این روش از دستگاهی استفاده می‌شود كه محلول دیالیز را به‌صورت اتوماتیك از طریق كاتتر كاشته شده به محیط صفاق تزریق میكند و این محلول را چندین بار طی شب كه خواب هستید، تخلیه می‌کند. این روش اجازه میدهد كه روزهای شما آزاد باشد ولی احتیاج دارید كه در طول شب به‌دستگاه متصل باشید.
آموزش بدو ورود
- تمامی سوالات خود در مورد مراقبت از بیمارتان در منزل در طول بستری در بخش را از پرستار بپرسید.
- دستبند مشخصات جهت شناسایی شما می‌باشد، لذا خواهشمند است تا زمان ترخیص آن را در مچ دست خود نگه دارید و هنگام ترخیص توسط پرستار بخش از دست شما خارج خواهد شد در غیر این صورت به پرستار اطلاع دهید.
- بهداشت فردی خود را در طول بستری رعایت نموده و دست‌های خود را مرتب بشویید.
- زباله‌های عادی خود را در سطل زباله آبی رنگ رها کنید.
- در صورت نیاز به پرستار از زنگ احضار که بالای سر شما نصب گردیده است استفاده نمایید.
- نرده‌های کنار تخت را جهت جلوگیری از سقوط بالا نگه دارید.
- در صورت داشتن سابقه بیماری و سابقه حساسیت (دارویی، غذایی) پرستار و پزشک معالج را در جریان قرار دهید.
- در صورتی که بیماری خاصی دارید و تحت درمان هستید به پزشک و پرستار خود اطلاع دهید.
آموزش حین بستری
رژیم غذایی و تغذیه:
- رژیم غذایی شما در بیمارستان توسط متخصص تغذیه تنظیم می‌گردد.
- رژیم غذایی کم پروتئین و کم نمک توصیه می‌گردد.
فعالیت:
- در مراحل اولیه این بیماری برای حفظ انرژی بدن در بستر استراحت نمایید و پس از بهبود علائم، با اجازه پزشک معالج فعالیت‌های طبیعی خود را از سر بگیرید.
- به منظور پیشگیری از لخته شدن خون در سیاهرگ‌های اندام تحتانی، ساق پا را به طور مکرر خم و راست کنید.
- برای خروج از بستر، ابتدا مدتی در لبه تخت نشسته و پاها را آویزان نمائید، در صورت نداشتن سرگیجه، تاری دید و… با کمک تیم مراقبتی راه بروید.
مراقبت:
- در صورت مشاهده علائمی مثل تهوع، استفراغ، دلشوره، بی‌قراری، سرگیجه، گرفتگی عضلانی و رنگ‌پریدگی بلافاصله به پرستار اطلاع دهید.
- از ایجاد کشش و یا وارد آمدن ضربه به خصوص به هنگام دیالیز خودداری کنید.
- از دستکاری اتصالات بپرهیزید.
دارو:
داروها طبق دستور پزشک در فواصل و زمان معین توسط پرستار به شما داده می‌شود.
آموزش پس از ترخیص
رژیم غذایی و تغذیه:
- به دلیل اینکه طی هر بار همودیالیز حدود 20 الی 23 گرم پروتئین دفع می‌گردد، نیاز به پروتئین در بیماران همودیالیزی بیشتر از بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه می‌باشد.
- از غذاهای حاوی سدیم زیاد مانند غذای نمک سود، خیار شور و… پرهیز شود.
- میوه‌ها و سبزی‌های موجود در رژیم غذایی به صورت سرد مصرف شود.
- نمک مصرفی خود را محدود کنید.
- میزان دریافت خود از میوه‌ها و سبزی‌ها را به خاطر محتوای پتاسیم فقط در حد توصیه شده مصرف کنید.
- از مصرف مغزها (از قبیل مغز بادام، پسته، فندق، گردو، تخمه و…)، حبوبات، سویا، نان‌های سبوس‌دار (از جمله نان جو)، بیسکوئیت‌های سبوس‌دار (از جمله ساقه طلایی)، لبنیات، بستنی (به استثنای بستنی یخی)، دل، قلوه، جگر، مغز، سوسیس، کالباس، نوشابه (به ویژه نوشابه‌های سیاه) جداً پرهیز نمائید.
- از مصرف آب خورش‌ها، آب گوشت‌ها، آب غذاها و آب کمپوت‌ها خودداری کنید.
- از سرخ کردن غذاها در روغن و مصرف غذاهای سرخ شده تا حد امکان خودداری کنید.
- حجم مایعات دریافتی بیمار معادل حجم ادرار دفعی به‌علاوه 4 لیوان مایعات مجاز می‌باشد.
فعالیت:
- از فعالیت‌های سخت و کار کردن در محیط‌های گرم تا حد امکان بپرهیزید.
- در صورت داشتن فيستول از فعاليت‌های سنگين و ورزش‌های كششی و ناگهانی كه باعث فشار بر روی دست فيستول‌دار می‌شود، اجتناب نمائید.
- فعالیت و استراحت متناوب داشته باشید.
مراقبت:
- در صورت بروز گرفتگی عضلانی، از کمپرس گرم و ماساژ عضلانی اندام مبتلا استفاده شود.
- توصیه می‌شود برای رعایت بهداشت دندان‌ها از مسواک نرم و برای تراشیدن موهای زائد بدن از ریش‌تراش برقی استفاده شود.
- از وارد کردن هر گونه صدمه به پوست جلوگیری شود و از مصرف آسپرین بدون مجوز پزشک خودداری شود.
- داروهای تجويزی پزشك را به طور مرتب مصرف نماييد.
- به منظور کاهش خستگی توصیه می‌شود فعالیت‌ها و برنامه‌های ورزشی در اول صبح صورت گیرد و دوره‌های استراحت در طی روز برنامه‌ریزی شود.
- برای رفع بی‌خوابی کارهایی مانند حمام با آب ولرم، مصرف نوشیدنی‌های گرم، انجام فعالیت‌های سبک در یک یا دو ساعت قبل از خواب، ماساژ پشت و اندام‌ها سودمند است.
- در صورت بروز خونریزی در ناحیه دسترسی به عروق با یک گاز استریل فشار داده و در صورت ادامه خونریزی فوراً به واحد دیالیز یا اورژانس بیمارستان مراجعه نمائید.
- به منظور رعایت بهداشت دهان و دندان توصیه می‌شود بعد از مصرف مواد غذایی دندان‌ها مسواک زده شوند. شستشوی دهان با محلول سرکه رقیق به کاهش بوی آمونیاک دهان و رفع حالت بی‌اشتهایی و تهوع و استفراغ کمک می‌کند.
- جهت مرطوب نگه داشتن لب‌ها توصیه می‌شود از قطعات یخ و یا پماد نرم‌کننده استفاده شود.
زمان مراجعه بعدی:
پیگیری درمان ضروری است مثل: برنامه‌های دیالیز، آزمایشات و ویزیت پزشک و…
علائم هشدار
در صورت بروز علائمی مانند کاهش یا فقدان برون‌ده ادراری (نداشتن ادرار)، افزایش ناگهانی وزن، تورم پاها و زانوها، تب و مشکلات تنفسی، فوراً به پزشک اطلاع دهید.
فهرست منابع
- Sabiston Text book of Surgery/Saunders
- Schwartz Principles of Surgery
- کتاب پرستاری برونر – سودارث
- مجموعه کامل دروس پرستاری – انتشارات بشری
تاریخ آخرین ویرایش: 19 تیر 1402