سیستوسکوپی (Cystoscopy)
مرور کلی
سیستوسکوپی (Cystoscopy) روشی است که به پزشک اجازه میدهد پوشش داخلی مثانه (Bladder) و لولهای که ادرار را از بدن خارج میکند (مجرای ادرار/Urethra) بررسی کند. در این روش، لولهای توخالی به نام سیستوسکوپ (Cystoscope) که به یک عدسی مجهز است، از طریق مجرای ادرار وارد بدن شده و بهآرامی به سمت مثانه هدایت میشود.
سیستوسکوپی ممکن است در اتاق معاینه با استفاده از ژل بیحسی موضعی برای بیحس کردن مجرای ادرار انجام شود، یا بهصورت سرپایی (Outpatient procedure) همراه با تسکین (Sedation). گزینهٔ دیگر، انجام سیستوسکوپی در بیمارستان و تحت بیهوشی عمومی (General anesthesia) است.
نوع سیستوسکوپی بستگی به دلیل انجام آن دارد.
چرا انجام میشود
سیستوسکوپی برای تشخیص، پایش و درمان بیماریهای مثانه و مجرای ادرار بهکار میرود. پزشک ممکن است سیستوسکوپی را برای موارد زیر توصیه کند:
- بررسی علت علائم و نشانهها: مانند وجود خون در ادرار (Hematuria)، بیاختیاری (Incontinence)، مثانهٔ بیشفعال (Overactive bladder) و درد هنگام ادرار (Dysuria). همچنین ممکن است برای تعیین علت عفونتهای مکرر دستگاه ادراری (Recurrent urinary tract infections) استفاده شود، اما در هنگام وجود عفونت فعال ادراری معمولاً انجام نمیشود.
- تشخیص بیماریها و اختلالات مثانه: مانند سرطان مثانه (Bladder cancer)، سنگ مثانه (Bladder stones) یا التهاب مثانه (سیستیت/Cystitis).
- درمان بیماریهای مثانه: ابزارهای خاصی میتوانند از طریق سیستوسکوپ وارد شوند تا برخی مشکلات درمان شوند؛ مثلاً تومورهای بسیار کوچک مثانه ممکن است در حین سیستوسکوپی برداشته شوند.
- تشخیص بزرگی پروستات (Prostate enlargement): سیستوسکوپی میتواند تنگی مجرای ادرار را در ناحیه عبور از غدهٔ پروستات نشان دهد که ممکن است نشانهای از بزرگی خوشخیم پروستات (Benign prostatic hyperplasia – BPH) باشد.
پزشک ممکن است همزمان با سیستوسکوپی، اورتروسکوپی (Ureteroscopy) نیز انجام دهد. در این روش از لولهای باریکتر برای بررسی لولههای حالب (Ureters) که ادرار را از کلیهها به مثانه میبرند، استفاده میشود.
خطرات
عوارض احتمالی سیستوسکوپی عبارتاند از:
- عفونت: بهندرت ممکن است سیستوسکوپی باعث ورود باکتریها به دستگاه ادراری و ایجاد عفونت شود. عواملی مانند سن بالا، سیگار کشیدن و ناهنجاریهای ساختاری در دستگاه ادراری میتوانند خطر ابتلا به عفونت ادراری (UTI) پس از سیستوسکوپی را افزایش دهند.
- خونریزی: ممکن است مقدار کمی خون در ادرار دیده شود، اما خونریزی شدید نادر است.
- درد: پس از عمل، ممکن است درد شکمی یا سوزش هنگام ادرار تجربه کنید. این علائم معمولاً خفیف بوده و بهتدریج برطرف میشوند.
علائم و نشانههای عوارض جدی
در صورت بروز هر یک از موارد زیر، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید یا به نزدیکترین اورژانس مراجعه کنید:
- ناتوانی در ادرار کردن پس از سیستوسکوپی
- وجود خون قرمز روشن یا لختههای بزرگ در ادرار
- درد شکمی همراه با تهوع
- لرز
- تب بالاتر از °۳۸٫۵ سانتیگراد (°۱۰۱٫۴ فارنهایت)
- سوزش یا درد هنگام ادرار که بیش از دو روز ادامه یابد
آمادگی پیش از سیستوسکوپی
ممکن است پزشک از شما بخواهد که:
- آنتیبیوتیک مصرف کنید: پیش و پس از سیستوسکوپی، بهویژه اگر مستعد عفونت هستید.
- قبل از مراجعه ادرار نکنید: ممکن است نیاز به نمونهٔ ادرار برای آزمایش داشته باشید، بنابراین تا زمان مراجعه به مطب، از تخلیهٔ مثانه خودداری کنید.
- برای بیهوشی یا آرامبخشی آماده شوید: اگر قرار است تسکین وریدی (IV sedation) یا بیهوشی عمومی دریافت کنید، باید کسی را همراه خود بیاورید تا پس از عمل شما را به منزل برساند.
آنچه باید انتظار داشته باشید
در حین سیستوسکوپی
سیستوسکوپی سرپایی ساده ممکن است ۵ تا ۱۵ دقیقه طول بکشد. اگر تحت بیهوشی عمومی یا آرامبخشی باشید، معمولاً ۱۵ تا ۳۰ دقیقه به طول میانجامد.
مراحل معمول سیستوسکوپی عبارتاند از:
- از شما خواسته میشود مثانه را تخلیه کنید. سپس روی تخت به پشت دراز میکشید، معمولاً در حالتی که پاها در رکاب و زانوها خم شده هستند.
- ممکن است داروی آرامبخش یا بیهوشی دریافت کنید. در صورت دریافت آرامبخش، در طول عمل بیدار هستید اما احساس آرامش و خوابآلودگی خواهید داشت. در صورت بیهوشی عمومی، کاملاً بیهوش خواهید بود. دارو از طریق ورید بازو تزریق میشود.
- پزشک سیستوسکوپ را وارد میکند. پیش از آن ژل بیحسی موضعی به مجرای ادرار مالیده میشود تا از درد جلوگیری کند. پس از چند دقیقه، سیستوسکوپ با دقت از مجرای ادرار وارد مثانه میشود. در صورت نیاز به ابزار جراحی یا نمونهبرداری، از سیستوسکوپ بزرگتر استفاده میشود.
- پزشک مجرای ادرار و مثانه را بررسی میکند. عدسی سیستوسکوپ مانند تلسکوپ عمل کرده و تصویر درون مثانه را بزرگنمایی میکند. گاهی یک دوربین ویدئویی روی عدسی نصب میشود تا تصاویر روی نمایشگر دیده شوند.
- مثانه با محلول استریل پر میشود تا منبسط شود و دید بهتری فراهم گردد. هنگام پر شدن مثانه، ممکن است احساس نیاز به ادرار کردن داشته باشید. پس از پایان عمل، اجازه خواهید داشت مثانه را تخلیه کنید.
- نمونهبرداری (بیوپسی/Biopsy) ممکن است انجام شود. پزشک ممکن است در حین سیستوسکوپی از بافت مثانه نمونه بگیرد یا سایر روشهای درمانی را انجام دهد.
پس از سیستوسکوپی
اگر سیستوسکوپی با بیحسی موضعی انجام شده باشد، معمولاً میتوانید به فعالیتهای روزمره بازگردید. در صورت دریافت آرامبخشی یا بیهوشی عمومی، ممکن است نیاز باشد مدتی در بخش ریکاوری بمانید تا اثر دارو برطرف شود.
عوارض خفیف پس از عمل میتواند شامل موارد زیر باشد:
- خونریزی خفیف از مجرای ادرار (ادرار صورتی یا لکههای خونی روی دستمال)
- سوزش هنگام ادرار کردن
- تکرر ادرار برای یک یا دو روز پس از عمل
برای کاهش ناراحتی میتوانید:
- آب فراوان بنوشید تا مثانه شسته شود. توصیه میشود طی دو ساعت اول پس از عمل، هر ساعت حدود ۴۷۰ میلیلیتر (۱۶ اونس) آب بنوشید.
- از مسکنهای بدون نسخه (Over-the-counter pain relievers) استفاده کنید.
- دستمال گرم و مرطوب روی دهانهٔ مجرای ادرار بگذارید تا درد کاهش یابد.
- در صورت مجاز بودن از سوی پزشک، حمام گرم بگیرید.
در صورت بروز هرگونه نگرانی پس از سیستوسکوپی، با پزشک تماس بگیرید.
نتایج
پزشک ممکن است نتایج اولیه را بلافاصله پس از عمل با شما در میان بگذارد. در برخی موارد، لازم است تا جلسهٔ پیگیری برای بررسی نهایی نتایج برگزار شود. اگر در طی سیستوسکوپی نمونهبرداری از بافت (Biopsy) برای بررسی سرطان مثانه انجام شده باشد، نمونه به آزمایشگاه آسیبشناسی (Pathology lab) ارسال میشود. پس از آماده شدن نتایج، پزشک شما را در جریان قرار خواهد داد.
منابع
Feldman AS, et al. Etiology and evaluation of hematuria in adults. https://www.uptodate.com/contents/search. Accessed Nov. 2, 2020.
Partin AW, et al., eds. Principles of urologic endoscopy. In: Campbell-Walsh-Wein Urology. 12th ed. Elsevier; 2021. https://www.clinicalkey.com. Accessed Nov. 2, 2020.
Fok CS, et al. Diagnostic cystourethroscopy for gynecologic conditions. https://www.uptodate.com/contents/search. Accessed Nov. 2, 2020.
Cystoscopy & ureteroscopy. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. https://www.niddk.nih.gov/health-information/diagnostic-tests/cystoscopy-ureteroscopy. Accessed Nov. 2, 2020.
AskMayoExpert. Cystoscopy. Mayo Clinic; 2019.
Gleason JL. Cystoscopy and other urogynecologic procedures. Obstetrics & Gynecology Clinics of North America. 2013; doi:10.1016/j.ogc.2013.09.003.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
