سیستوسل (افتادگی مثانه)
سیستوسل زمانی رخ میدهد که رباطها و عضلات نگهدارندهٔ مثانه کشیده یا ضعیف میشوند. در این حالت ممکن است بافت از دهانهٔ واژن بیرون بزند یا هنگام ادرار کردن یا استفاده از محصولات قاعدگی با مشکل مواجه شوید. رابطهٔ جنسی نیز ممکن است دردناک باشد. درمان میتواند شامل تقویت عضلات کف لگن یا جراحی باشد.
سیستوسل چیست؟
سیستوسل (Cystocele) حالتی است که در آن رباطها و عضلات پشتیبان اطراف مثانه و دیوارهٔ واژن که مثانه را نگه میدارند، کشیده یا ضعیف میشوند. در نتیجه، مثانه به سمت داخل واژن افتادگی پیدا میکند. این وضعیت نوعی از افتادگی اندامهای لگنی (Pelvic organ prolapse) است.
دیگر نامهای سیستوسل (تلفظ: سیستُسیل) عبارتاند از:
- افتادگی مثانه (Prolapsed bladder)
- فتق مثانه (Herniated bladder)
- مثانهٔ پایینافتاده (Dropped bladder)
- مثانهٔ افتاده (Fallen bladder)
انواع سیستوسل کداماند؟
سیستوسل به سه درجه تقسیم میشود:
- درجه ۱ (خفیف): مثانه فقط اندکی وارد واژن میشود.
- درجه ۲ (متوسط): مثانه تا دهانهٔ واژن یا کمی بیرون از آن میافتد.
- درجه ۳ (شدید): مثانه بهطور قابلتوجهی از دهانهٔ واژن بیرونزدگی دارد.
شدت سیستوسل چقدر است؟
شدت علائم بستگی به میزان افتادگی مثانه دارد.
سیستوسل خفیف ممکن است فقط موجب احساس ناراحتی یا نشت غیرارادی ادرار (بیاختیاری ادرار) شود.
اما در سیستوسل شدید، ممکن است فرد نتواند ادرار کند که این امر میتواند موجب عفونت یا آسیب کلیهها شود.
شیوع سیستوسل چقدر است؟
سیستوسل نسبتاً شایع است. متخصصان تخمین میزنند که حدود ۵۰٪ از زنان درجاتی از سیستوسل دارند.
علائم و علل
علائم سیستوسل چیست؟
علائم سیستوسل ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- احساس یا مشاهدهٔ برآمدگی در دهانهٔ واژن.
- احساس پرشدگی، سنگینی یا درد در ناحیهٔ لگن که ممکن است هنگام ایستادن، بلند کردن اجسام سنگین، سرفه یا در پایان روز تشدید شود.
- ادرار کردن بیش از حد معمول.
- احساس تخلیهنشدن کامل مثانه هنگام ادرار.
- عفونتهای مکرر ادراری (UTI).
- مشکل در استفاده از تامپون یا کاپ قاعدگی.
علت سیستوسل چیست؟
سیستوسل بر اثر کشیدگی یا ضعف در رباطهای لگنی ایجاد میشود. عوامل مختلفی ممکن است باعث این آسیب شوند، از جمله:
- زایمان طبیعی (Vaginal birth) که ممکن است به عضلات کف لگن فشار آورد.
- سابقهٔ خانوادگی (ژنتیکی) ابتلا به سیستوسل.
- چاقی (Obesity) یا شاخص تودهٔ بدنی (BMI) بیش از ۳۰.
- هیسترکتومی (برداشتن رحم).
- کاهش تولید استروژن معمولاً در نتیجهٔ افزایش سن.
استروژن هورمونی است که به حفظ قدرت عضلات اطراف واژن کمک میکند. با افزایش سن و ورود به یائسگی (Menopause)، تولید استروژن کاهش مییابد.
چه کسانی به سیستوسل مبتلا میشوند؟
سیستوسل میتواند در هر فرد دارای واژن در هر سنی ایجاد شود، اما با افزایش سن و ضعف عضلات کف لگن، احتمال بروز آن بیشتر میشود.
عوامل افزایشدهندهٔ خطر ابتلا شامل موارد زیر است:
- زایمان طبیعی.
- جراحی در ناحیهٔ لگن یا رحم مانند هیسترکتومی.
- چاقی.
- سابقهٔ خانوادگی سیستوسل.
عوارض سیستوسل چیست؟
سیستوسل ممکن است با فشار آوردن بر مجرای ادرار (Urethra)، مانع تخلیهٔ کامل مثانه هنگام ادرار شود (احتباس ادرار/Urinary retention).
همچنین ممکن است موجب پیچخوردگی حالبها (Ureters) شود؛ حالبها دو لولهاند که ادرار را از کلیهها به مثانه منتقل میکنند.
در نتیجه، تجمع ادرار در کلیهها ممکن است منجر به آسیب کلیوی شود.
تشخیص و آزمایشها
سیستوسل چگونه تشخیص داده میشود؟
پزشک متخصص در زمینهٔ دستگاه ادراری و تولیدمثل زنان (مانند اورولوژیست یا متخصص زنان) میتواند سیستوسل را تشخیص دهد.
او سابقهٔ پزشکی و علائم شما را بررسی کرده و معاینهٔ فیزیکی انجام میدهد.
همچنین ممکن است آزمایشهای زیر درخواست شوند:
- آزمایش عملکرد مثانه (Urodynamic testing): بررسی توانایی مثانه در نگهداری و تخلیهٔ ادرار.
- سیستوسکوپی (Cystoscopy): عبور دادن لولهای باریک و دارای دوربین (سیستوسکوپ) از طریق مجرای ادرار تا مثانه برای مشاهدهٔ ناهنجاریها، انسدادها، تومورها یا سنگهای دستگاه ادراری.
آیا میتوان خودم سیستوسل را تشخیص دهم؟
فقط پزشک میتواند سیستوسل را بهطور قطعی تشخیص دهد.
بااینحال، برخی افراد ممکن است برآمدگی واژن را احساس کنند و حتی بتوانند آن را با دست به داخل فشار دهند.
در صورت مشاهدهٔ چنین علائمی، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
مدیریت و درمان
درمان سیستوسل چگونه است؟
شدت بیماری تعیینکنندهٔ نوع درمان است.
اگر سیستوسل خفیف دارید و برایتان ناراحتی ایجاد نمیکند، ممکن است نیازی به درمان خاصی نداشته باشید جز اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین یا زور زدن که ممکن است وضعیت را بدتر کند.
درمانهای سیستوسل خفیف شامل موارد زیر است:
- حفظ وزن سالم.
- درمان جایگزینی استروژن (Estrogen replacement therapy) در صورت تجویز پزشک.
- تمرینات کگل (Kegel exercises) برای تقویت عضلات اطراف مجرا، واژن و راستروده.
- استفاده از پساری (Pessary): وسیلهای برای نگهداشتن مثانه در جای خود.
در موارد متوسط تا شدید، اگر درمانهای بالا مؤثر نباشند، ممکن است جراحی لازم شود.
جراحی سیستوسل چگونه انجام میشود؟
در موارد متوسط یا شدید، ممکن است نیاز به کولوپورافی قدامی (Anterior colporrhaphy) باشد.
در این نوع جراحی ترمیمی، جراح مثانه را به محل طبیعی خود بازمیگرداند و عضلات دیوارهٔ جلویی واژن را که وظیفهٔ نگهداشتن مثانه دارند، سفتتر میکند.
جراحی سیستوسل معمولاً بهصورت سرپایی انجام میشود و بیمار همان روز مرخص میشود.
بیشتر بیماران طی چند ماه بهبودی کامل مییابند.
اگر فرد دیگر قصد برقراری رابطهٔ جنسی ندارد، گزینههای جراحی وجود دارند که واژن را میدوزند و کوتاه میکنند تا برآمدگی از بین برود.
اگر علاوه بر مثانه، رحم، بخش بالایی واژن (پس از هیسترکتومی، آپکس/Apex) یا راستروده نیز دچار افتادگی شده باشند، پزشک ممکن است انواع دیگر جراحی را پیشنهاد کند.
چه مدت پس از درمان احساس بهبودی خواهم داشت؟
در سیستوسلهای شدید که نیاز به جراحی دارند، بهبود علائم بلافاصله پس از عمل آغاز میشود، اما بهبودی کامل ممکن است چند هفته طول بکشد.
چشمانداز (پیشآگهی)
چشمانداز بیماران سیستوسل چگونه است؟
سیستوسل تهدیدکنندهٔ زندگی نیست، اما میتواند کیفیت زندگی را کاهش دهد.
بدون درمان، ممکن است بهتدریج بدتر شود و در موارد شدید باعث عدم توانایی در ادرار کردن، عفونت و آسیب کلیهها گردد.
پیشگیری
آیا میتوان از سیستوسل پیشگیری کرد؟
بستگی دارد، اما میتوان برخی عوامل خطر را کنترل کرد:
- حفظ وزن سالم.
دربارهٔ وزن مناسب خود با پزشک مشورت کنید. - پیشگیری از یبوست:
رژیم غذایی پر فیبر، نوشیدن آب کافی و ورزش منظم کمککنندهاند. - محافظت از عضلات کف لگن هنگام فعالیتهای سنگین:
هرگز اجسام سنگین را بهتنهایی بلند نکنید.
هنگام بلند کردن، زانوها را خم و پشت را صاف نگه دارید و از چرخاندن تنه هنگام بلند کردن خودداری کنید.
اما نمیتوان عواملی مانند سن یا سابقهٔ خانوادگی را تغییر داد.
زندگی با سیستوسل
اگر سیستوسل دارم از چه کارهایی باید پرهیز کنم؟
در صورت ابتلا به سیستوسل باید از بلند کردن اجسام سنگین یا فعالیتهایی که به کف لگن فشار میآورند پرهیز کنید.
همچنین باید از سرفههای مزمن جلوگیری کنید.
برای این منظور:
- سیگار نکشید یا اگر مصرف میکنید، ترک کنید.
- درمان مناسب برای بیماریهای ایجادکنندهٔ سرفهٔ مزمن (مثل برونشیت) دریافت کنید.
سرفههای طولانیمدت فشار زیادی به قفسهٔ سینه و شکم وارد کرده و موجب ضعف عضلات کف لگن میشوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
در صورت مشاهدهٔ هرگونه علائم سیستوسل، بهویژه اگر بر کیفیت زندگیتان تأثیر گذاشته است، باید به پزشک مراجعه کنید.
چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کنم؟
در صورتی که علائم سیستوسل دارید و قادر به ادرار کردن نیستید، فوراً به اورژانس مراجعه کنید.
چه پرسشهایی باید از پزشک بپرسم؟
- از کجا میدانید من سیستوسل دارم؟
- اگر سیستوسل ندارم، بیماری من چیست؟
- چه درمانی توصیه میکنید؟
- آیا میتوانم بدون جراحی آن را کنترل کنم؟
- آیا پس از درمان ممکن است دوباره بازگردد؟
- چه فعالیتهایی را نباید انجام دهم؟
- آیا میتوانم با وجود سیستوسل رابطهٔ جنسی داشته باشم؟
- بهتر است به متخصص زنان مراجعه کنم یا اورولوژیست؟
پرسشهای متداول
تفاوت بین مثانهٔ افتاده و سیستوسل چیست؟
هیچ تفاوتی وجود ندارد.
«مثانهٔ افتاده (Prolapsed bladder)» درواقع نام دیگر سیستوسل است.
Resources/منابع
National Association for Continence. What Is Pelvic Organ Prolapse. Accessed 5/3/2023.
National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (U.S.). Cystocele. Accessed 5/3/2023.
The American College of Obstetricians and Gynecologists. Pelvic Support Problems. Accessed 5/3/2023.
The Female Genitalia and Reproductive System. In: Suneja M, Szot JF, LeBlond RF, et al., eds. DeGowin’s Diagnostic Examination. 11th ed. McGraw Hill; 2020.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
