آﻣﻮزش خودمراقبتی بیماران در ضربه مغزی
فهرست مطالب
Toggleبیمار/ همراه گرامی خواهشمندیم در جهت ارائه خدمات بهتر، خودمراقبتی زیر را مطالعه فرموده و به این توصیهها پس از ترخیص از بیمارستان توجه فرمائید.
ضربه مغزی چیست؟
وقتی ضربه محکمی در اثر اصابت به جایی یا چیزی یا زمین خوردن، به سر وارد میشود، ممکن است ضربه مغزی را بهدنبال داشته باشد. ضربه اصابت کرده به سر باعث تکان خوردن مغز و برخورد آن به سطح داخلی جمجمه میشود.
ضربه مغزی ممکن است خفیف یا جدی باشد اما تمام آنها در یک نکته مشترک هستند که عبارت است از اینکه همگی بهصورت موقت در عملکرد مغزی اختلال ایجاد میکنند و میتوانند بر روی حافظه، عضلات، رفلکسها، تکلم، تعادل و حس موقعیت شناسایی اثر بگذارند.
ضربه مغزی خفیف، ممکن است باعث بیهوشی فرد شود، همچنین باعث گیجی، سردرد، از دست دادن حافظه، سرگیجه یا استفراغ میشود. انواع جدیتر ضربه مغزی ممکن است باعث بیهوشی طولانی، فلج ناقص، شوک یا علائم پایداری از ضربه مغزی مانند گیجی و منگی یا سردرد شود. ضربه مغزی، به ارزیابی اورژانسی نیاز دارد.
غلظت بافت مغز مانند ژلاتین است و در برابر ضربات روزانه تأثیر نمیگیرد و همچنین مایع مغزی نخاعی اطراف آن، باعث حفاظت آن در برابر ضربت میشود. ضربه شدید به سر ممکن است باعث برخورد مغز به دیواره داخلی جمجمه شود. در هنگام ترمز شدید در یک تصادف رانندگی ممکن است جمجمه داخل مغز مانند یک توپ حرکت کند که منجر به خونریزی اطراف مغز و پارگی رشتههای عصبی میشود.
ضربه به سر معمولاً باعث از دست دادن هوشیاری نمیشود. در واقع اکثر مردمی که ضربه مغزی میشوند هیچگاه بیهوش نمیشوند. حتی ممکن است بعضی دچار ضربه مغزی شده و خود متوجه آن نشوند.

آموزش بدو ورود
- هنگام خواب سر بايد 30 درجه بالاتر از بدن باشد.
- ناحيهای از موی سر شما يا همه آن تراشيده میشود. بهداشت مو و پوست سر بايد با دقت رعايت شود.
- اغلب بعد از جراحی، شما به واحد مراقبتهای ويژه منتقل میشويد.
- دستبند مشخصات جهت شناسایی شما میباشد، لذا خواهشمند است تا زمان ترخیص آن را در مچ دست خود نگه دارید و هنگام ترخیص توسط پرستار بخش از دست شما خارج خواهد شد.
- بهداشت فردی خود را در طول بستری رعایت نموده و دستهای خود را مرتب بشویید.
- زبالههای عادی خود را در سطل زباله آبی رنگ رها کنید.
- وسایل مربوط به پانسمان و سرم شما زباله عفونی محسوب میشود و باید در سطل زباله زرد رها شود.
- در صورت نیاز به پرستار از زنگ احضار که بالای سر شما نصب گردیده است استفاده نمایید.
- نردههای کنار تخت را جهت جلوگیری از سقوط بالا نگه دارید.
- شب قبل از عمل شام سوپ (غذای سبک) میل کرده و از نیمه شب ناشتا باشید.
- موهای محل عمل، قبل از رفتن به اتاق عمل تراشیده خواهند شد.
- قبل از رفتن به اتاق عمل زیورآلات، اجسام فلزی، گیره سر، دندان مصنوعی و غیره را خارج کنید و در صورت داشتن پروتز دائم به پرستار بخش اطلاع دهید.
- قبل از انتقال به اتاق عمل، مثانه (ادرار) را تخلیه نمایید.
- قبل از انتقال به اتاق عمل، کلیه لباسها (لباس زیر، جوراب و…) را در آورید و لباس مخصوص اتاق عمل بپوشید.
- در صورت داشتن سابقه بیماری و سابقه حساسیت (دارویی، غذایی) پرستار و پزشک معالج را در جریان قرار دهید.

آموزش حین بستری
بعد از جراحی، در آی سی يو:
- بیمار با باندی که دور سر پيچيده شده و توری سفيدی که روی سر است، در حالت نيمه هوشيار وارد اتاق آی سی يو يا بخش مراقبتهای ويژه میشود. توری و باند نبايد خيلی سفت باشد.
- ناحيه جراحی شده به يک يا چند لوله به نام درن متصل است و ترشحات خونی را تخليه میکند. نوع ديگر که خلاء ندارد، مسئول خالی کردن مايع مغزی – نخاعی است. اين لوله بايد حتماً همسطح سر شما يا بالاتر قرار بگيرد.
- سر بايد زاويه 30 درجه بالاتر از سطح قلب قرار گرفته شود، مگر اينکه جراح توصيه ديگری در اين مورد داشته باشد. قرار گرفتن سر در اين وضعيت باعث میشود تخليه وريدی مغز بهتر انجام شود و فشار مغز پايين آيد.
- ممکن است لولهای از داخل بينی به داخل معده برای تغذيه يا تخليه فرستاده شود يا لولهای داخل نای بیمار وجود داشته باشد که برای تنفس و تخليه ترشحات وارد ريه میشود. پس از کشيدن آنها خودداری نماييد.
- سطح هوشياری و مردمکهای بیمار مرتب بررسی میشود.
- بیمار شما پس از تثبیت وضعیت و به صلاحدید پزشک به بخش منتقل خواهد شد اصرار برای خروج زودتر از بخش ویژه نداشته باشید.
بعد از جراحی، در بخش:
- در صورت ثابت ماندن وضعيت و نبود خطر برای بيمار، حرکت دادن و تغذيه دهانی با صلاحديد پزشک آغاز میشود.
- نکته مهم در مورد اين گروه از بيماران، مشکلات بلعی است و تغذيه سريع، میتواند باعث ورود غذا به مجاری تنفسی و ايجاد حالت خفگی يا ذاتالريه شود. غذا خوردن بايد کاملا با احتياط باشد و از غذاهای مايع و رقيق شروع و به تدريج به مقدار آن افزوده شود.
- هرگز بدون اطلاع و کمک گرفتن از پرستار به تنهایی از بستر بلند نشوید.
- ممکن است مدتی قادر به حرکت نباشيد و نتوانيد موقع راه رفتن تعادل خود را حفظ کنيد و زمين بخوريد. پس نظارت و کمک اطرافيان و کارکنان پزشکی هنگام راه رفتن شما ضروری است. به تنهايی اقدام به راه رفتن نکنيد.
- از چرخاندن بيش از حد سر خودداری کنيد.
- در صورت داشتن مزه شور در دهان يا ترشح از محل عمل بايد پزشک يا پرستار در جريان قرار گيرد.
- از سرفه، عطسه و باد انداختن در بينی خودداری کنيد، زيرا باعث فشار آمدن به ناحيه عمل خواهد شد.

آموزش پس از ترخیص
رژیم غذایی و تغذیه:
- غذا را به مقدار کم و وعدههای بیشتری مصرف کنید.
- جهت پيشگيری از يبوست از رژيم پرفيبر (ميوهها و سبزيجات) حاوی سبوس و مايعات فراوان استفاده کنيد.
- در صورت مصرف الکل يا نوشيدنیهای کافئيندار، آن را از رژيم غذايی خود حذف نماييد.
فعالیت:
- از استرس، عصبانيت، فعاليت بدنی بيش از اندازه و انجام فعاليتهای سنگين به خصوص در گرما اجتناب کنيد.
- پيادهروی منظم و انجام ساير انواع ورزشها زير نظر پزشک، در تسریع زمان بهبودی موثر است.
- از انجام هرگونه ورزشهای برخوردی حداقل به مدت 12 ماه بعد از عمل خودداری کنيد تا مانع از ايجاد تورم در سر شود.

مراقبت:
- زمانی که هوشياری کامل، کنترل ادراری و اجابت مزاج و بلع غذا را دوباره به دست آوريد، ترخيص میشويد.
- ممکن است بعد از عمل جراحی نقايص عصبی پيدا کنيد. اختلال تکلم، انحراف در صورت، ضعف در دست و پا و مشکلات بينايی، از عوارض احتمالی جراحی هستند که در صورت ايجاد اين عوارض نياز به توانبخشی شامل فيزيوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و ديگر اقدامهای حمايتی به وسيله روانپزشک، مددکار اجتماعی و… میباشد.
- ممکن است احساس خستگی بيشتری کنيد. اين حالت عادی است و معمولا در اواسط روز نياز به استراحت کردن و خوابيدن داريد. اين خستگی به تدريج و به مرور زمان از بين میرود.
- بخيهها يا گيرههای زخم به طور کامل در مدت 14-7 روز بعد از جراحی برداشته میشوند.
- برای مدتی طولانی قادر به تمرکز بر يک موضوع نخواهيد بود. اگر شما در گذشته زياد مطالعه میکرديد، ممکن است در اين وضعيت اين کار برايتان دشوار باشد. اين وضعيت به تدريج بهبود میيابد.
- تا 2 هفته بعد از عمل، سردردها، شروع به فروکش کردن مینمايند. در برخی شرايط، ممکن است تا چندين ماه ادامه يابند.
- اگر بعد از دراز کشيدن که میخواهيد از جا برخيزيد یا به سرعت سرتان را بالا بياوريد، نه تنها ممکن است مبتلا به سردرد شويد، بلکه دچار سرگيجه هم میشويد. با قرار دادن سر خود بين زانوهايتان، فشار در سر افزايش يافته و همين امر موجب افزايش درد میشود.
- در مورد زمان شستشوی موها از پزشکتان سوال نمایید.
- تا زمانی که جراح اعصاب به شما اجازه نداده است نبايد رانندگی کنید.
- معمولا لازم است که حداقل 6 هفته به طور کامل از کار خود دور بمانيد. بعد از اين مدت، میتوانيد در ساعات کاری محدود و با انجام وظايف سبک به محل کار خود بازگرديد. کودکان دچار ضربه مغزی در مقايسه با
- کودکان همسال خود، مشکلات بيشتری در يادگيری مطالب دارند. آنها ممکن است مشکلات رفتاری و احساسی نيز داشته باشند.
- بعد از ضربه مغزی، از دست دادن حافظه طبيعی است، اما اين مشکل دائمی نيست و برطرف میگردد.
- از زور زدن اجتناب کرده و از توالت فرنگی استفاده نمایید.

علائم هشدار
در صورت داشتن هر یک از علائم زیر به پزشک معالج یا اورژانس بیمارستان مراجعه نمایید.
- افزايش قرمزی، ترشح، افزايش مايع و تورم، نشت مايع در محل عمل
- افزايش شدت سردرد
- خوابآلودگی و کسالت
- ضعف و ناتوانی
- گيجی، افتادن
- مشکل در تکلم
- درد در ناحيه قفسه سينه يا مشکل در تنفس
- اختلال در ديد
- حمله صرع يا تشنج
- حالت تهوع و استفراغ
- حساسيت پوستی
- احساس درد يا تورم در پا و ماهيچه ساق پا
- تب بالا و تعرق و گرفتگی عضلات گردن / بيقراری
فهرست منابع
- Sabiston Text book of Surgery/Saunders
- Schwartz Principles of Surgery
- کتاب پرستاری برونر – سودارث
- مجموعه کامل دروس پرستاری- انتشارات بشری
تاریخ آخرین ویرایش: 1 مرداد 1402