پانل متابولیک جامع
پانل متابولیک جامع (Comprehensive metabolic panel؛ CMP) یک آزمایش خون است که پروتئینها، آنزیمها، الکترولیتها، مواد معدنی و سایر مواد موجود در بدن شما را اندازهگیری میکند. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت میتواند از نتایج آن برای تشخیص، غربالگری یا پایشِ وضعیتهای سلامت یا عوارض داروها استفاده کند. ارائهدهندگان اغلب پانل متابولیک جامع را بهعنوان بخشی از مراقبتهای سلامت روتین درخواست میکنند.
آزمایش خون پانل متابولیک جامع چیست؟
آزمایش خون پانل متابولیک جامع آزمایشی است که ۱۴ مادهٔ گوناگون ــ مانند پروتئینها و الکترولیتها ــ را در خون شما اندازهگیری میکند. این یک آزمون روتین است که میتواند تصویری از سلامت کلی جسمانی شما در اختیار ارائهدهندهٔ خدمات سلامتتان بگذارد. این آزمون میتواند به تشخیص، غربالگری یا پایشِ برخی وضعیتهای سلامت کمک کند.
آزمونهای پانل متابولیک جامع میتوانند موارد زیر را اندازهگیری یا پایش کنند:
- اینکه کبد و کلیههای شما چقدر خوب کار میکنند.
- سطح قند خون شما.
- تعادل مایعات و الکترولیتهای بدن شما.
- پاسخ بدن شما به درمانها.
آزمونهای موجود در پانل متابولیک جامع کداماند؟
۱۴ مادهای که در پانل متابولیک جامع اندازهگیری میشوند عبارتاند از:
- آلانین ترانسآمیناز (Alanine transaminase؛ ALT).
- آلبومین (Albumin).
- فسفاتاز قلیایی (Alkaline phosphatase؛ ALP).
- آسپارتات آمینوترانسفراز (Aspartate aminotransferase؛ AST).
- بیلیروبین (Bilirubin).
- نیتروژن اورهٔ خون (Blood urea nitrogen؛ BUN).
- کلسیم (Calcium).
- دیاکسید کربن (بیکربنات) (Carbon dioxide (bicarbonate)).
- کلرید (Chloride).
- کراتینین (Creatinine).
- گلوکز (Glucose).
- پتاسیم (Potassium).
- سدیم (Sodium).
این مواد شامل آنزیمها و فرآوردههای زایدی هستند که نشان میدهند کبد و کلیههای شما چقدر خوب کار میکنند، و همچنین مواد معدنی، قندها و سایر موادی که بدن شما برای حفظ توازن و سالمماندن به آنها نیاز دارد.
آزمونهای کارکرد کبد در پانل متابولیک جامع
این آزمونهای پانل متابولیک جامع نشان میدهند کبد شما چقدر خوب کار میکند:
- بیلیروبین. این یک فرآوردهٔ زاید است که از تجزیهٔ گلبولهای قرمز خون ساخته میشود.
- آلبومین. این پروتئینی است که کبد شما آن را میسازد. آلبومین مواد مهم را از راه جریان خون جابهجا میکند و اجازه نمیدهد مایع از رگهای خونی شما نشت کند.
- آنزیمهای کبدی. ALP، ALT و AST آنزیمهای کبدی هستند، یعنی پروتئینهایی که به وقوع برخی فرایندها در بدن شما کمک میکنند.
- پروتئینِ تام. این، اندازهگیریِ مجموعِ آلبومین و گلوبولینها، یعنی پروتئینهای موجود در خون شماست.
آزمونهای کارکرد کلیه در پانل متابولیک جامع
این آزمونهای پانل متابولیک جامع نشان میدهند کلیههای شما چقدر خوب کار میکنند:
- نیتروژن اورهٔ خون (BUN). این اندازهگیریِ نیتروژنِ اوره است؛ فرآوردهٔ زایدی که کلیههای شما به دفع آن از خون کمک میکنند.
- کراتینین. این محصول فرعیِ فعالیتِ عضلانی است. کراتینین یک فرآوردهٔ زاید است که کلیههای شما آن را از خون تصفیه و دفع میکنند.
آزمونهای الکترولیت در پانل متابولیک جامع
الکترولیتهای موجود در خون شما کارکرد عصبها و عضلهها را کنترل میکنند. آنها همچنین تعادل اسید ـ باز (تعادل pH) خون شما را حفظ میکنند، تعادل مایعات بدن را نگه میدارند و کارهای دیگری هم انجام میدهند. الکترولیتهایی که در قالب پانل متابولیک جامع اندازهگیری میشوند شامل موارد زیرند:
- سدیم. بیشترِ سدیمی که دریافت میکنید از غذایی است که میخورید. کلیههای شما به تنظیم سطح سدیمِ بدن کمک میکنند.
- پتاسیم. پتاسیم از غذایی که میخورید تأمین میشود و در همهٔ بافتهای بدن شما وجود دارد.
- بیکربنات. بیکربنات نشاندهندهٔ میزان دیاکسید کربن (CO₂) در خون شماست. CO₂ یک فرآوردهٔ زاید است که از بافتهای شما بهسمت خون و سپس به ریهها حمل میشود تا از بدن خارج شود.
- کلرید. کلرید همراه با سدیم، پتاسیم و بیکربنات کار میکند تا بسیاری از فرایندهای بدن شما را کنترل کند.
سایر آزمونهای پانل متابولیک جامع
پانل متابولیک جامع همچنین سطح گلوکز و کلسیم شما را اندازهگیری میکند:
- گلوکز. گلوکز نوعی قند است که برای بدن و مغز شما انرژی فراهم میکند. به گلوکز، قند خون هم گفته میشود.
- کلسیم. کلسیم یکی از مهمترین و شایعترین مواد معدنی در بدن شماست. اگرچه بیشترِ کلسیم بدن در استخوانها ذخیره شده است، شما به کلسیم داخل خون هم نیاز دارید. کلسیمِ خون برای کارکرد درست عصبها، عضلهها و قلب ضروری است.
پانل متابولیک جامع برای چه مواردی استفاده میشود؟
ارائهدهندهٔ شما ممکن است پانل متابولیک جامع را برای موارد زیر درخواست کند:
- تشخیص. پانل متابولیک جامع میتواند به ارائهدهندهٔ شما کمک کند برخی بیماریها یا وضعیتهای پزشکی را تشخیص بدهد.
- غربالگری. «غربالگری» یعنی تلاش برای یافتن مشکلهای سلامت در مراحل ابتدایی، پیش از آنکه شما علامتی داشته باشید. ارائهدهندگان اغلب از پانل متابولیک جامع بهعنوان بخشی از معاینههای سلامت روتین استفاده میکنند.
- پایش. اگر دچار بعضی وضعیتهای پزشکی باشید، پانل متابولیک جامع میتواند به ارائهدهندهٔ شما کمک کند بفهمد درمانِ شما مؤثر است یا نه. پانل متابولیک جامع همچنین میتواند عوارض جانبی بعضی داروها ــ بهویژه داروهایی که بر کبد یا کلیه اثر میگذارند ــ را بررسی کند.
چرا به پانل متابولیک جامع نیاز دارم؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ممکن است در موقعیتهای زیر پانل متابولیک جامع را برای شما درخواست کند:
- دچار علائمی هستید که به مشکلات کلیه، کبد و/یا سوختوساز مربوط میشوند.
- دچار یک علامت عمومی، مانند خستگی، هستید. پانل متابولیک جامع میتواند به شناسایی یا ردّ برخی عللِ یک علامت شایع کمک کند.
- قبلاً نتیجهٔ آزمایش شما غیرطبیعی بوده است. ارائهدهنده ممکن است بخواهد دوباره آزمایش را تکرار کند تا ببیند تغییری رخ داده است یا نه.
- در حال دریافت درمان برای یک وضعیت پزشکی هستید. ارائهدهنده ممکن است آزمایش را انجام دهد تا ببیند درمان کار میکند یا نه.
- در حال شروع داروی جدیدی هستید که میتواند بر کارکرد کلیه یا کبد شما اثر بگذارد.
جزئیات آزمون
پانل متابولیک جامع چگونه انجام میشود؟
برای انجام پانل متابولیک جامع، ارائهدهندهٔ خدمات سلامت یک نمونهٔ خون از شما میگیرد و آن را برای آزمایش به آزمایشگاه آسیبشناسی (Pathology lab) میفرستد. آزمایشگاه سطح پروتئینها، آنزیمها، الکترولیتها، مواد معدنی و سایر مواد موجود در خون شما را اندازهگیری میکند.
آیا برای پانل متابولیک جامع باید ناشتا باشم؟
ممکن است. گاهی ارائهدهندگان از شما میخواهند ۱۰ تا ۱۲ ساعت پیش از پانل متابولیک جامع چیزی نخورید و نیاشامید (ناشتا بمانید). مفید است که آزمایش را برای اوّلِ صبح برنامهریزی کنید تا بتوانید بلافاصله بعد از آن غذا بخورید. وقتی ارائهدهندهٔ شما آزمایش را درخواست میکند، دستورهای دقیق را به شما میدهد.
در طول آزمایش خون پانل متابولیک جامع چه انتظاری داشته باشم؟
برای گرفتن نمونهٔ خونِ پانل متابولیک جامع، خونگیری در مطبِ ارائهدهنده یا در آزمایشگاه انجام میشود. شما روی صندلی مینشینید و فلبوتومیست (Phlebotomist) کارهای زیر را انجام میدهد:
- بازوهای شما را برای پیدا کردن یک وریدِ در دسترس بررسی میکند. این ورید معمولاً در بخش داخلی بازو، در سمت دیگر آرنج، قرار دارد.
- آن ناحیه را تمیز و ضدعفونی میکند.
- یک سوزن کوچک را در ورید شما وارد میکند تا نمونهٔ خون بگیرد. ممکن است احساس نیشزدن یا فشار خفیف داشته باشید.
- یک نمونهٔ خون در لولهٔ آزمایش جمعآوری میکند.
- سوزن را خارج میکند و برای بندآمدن خون، یک تکه پنبه یا گاز استریل روی بازوی شما نگه میدارد.
- روی محل، پانسمان یا چسب میزند.
کل این فرایند معمولاً حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه طول میکشد.
خطرهای آزمایش خون پانل متابولیک جامع چیست؟
معمولاً گرفتن آزمایش خون خطر بسیار کمی دارد و بههمین دلیل هم آزمایشی شایع است. هرگاه چیزی پوست شما را سوراخ کند، همیشه یک خطر خفیفِ عفونت وجود دارد. ممکن است در محل خونگیری کمی حساسیت یا کبودی داشته باشید. این حالت معمولاً ظرف چند روز تا یک هفته برطرف میشود.
نتایج و پیگیری
نتایج پانل متابولیک جامع را چگونه بخوانم؟
وقتی نتایج پانل متابولیک جامع آماده شد، ارائهدهنده آن را با شما در میان میگذارد یا ممکن است در پروندهٔ سلامت الکترونیک شما ظاهر شود. نتایج ممکن است بهصورت یک فهرست یا جدول نمایش داده شوند.
این فهرست از عددها و مخففها ممکن است در نگاه اول گیجکننده بهنظر برسد. اما اگر بدانید دارید به چه چیزی نگاه میکنید، خواندنش آسانتر میشود. بهطور کلی، نتایج پانل متابولیک جامع معمولاً موارد زیر را نشان میدهند:
- نامِ آزمایش خون یا چیزی که در خون شما اندازهگیری شده است (مثل BUN، کلسیم یا ALT).
- عدد یا اندازهگیریِ نتیجهٔ آزمایش خون شما.
- واحد اندازهگیری برای آن آزمایش؛ برای مثال، mg/dL (میلیگرم بر دسیلیتر). این نشان میدهد چه مقدار از آن ماده در حجم معینی از خون وجود دارد.
- دامنهٔ طبیعی برای آن آزمایش. این دامنهها ممکن است از یک آزمایشگاه تا آزمایشگاه دیگر اندکی فرق داشته باشند؛ بنابراین حتماً عدد خودتان را فقط با دامنهای مقایسه کنید که در برگهٔ همان آزمایشگاه نوشته شده است.
- یک علامت یا یادداشت اگر نتیجهٔ شما بالاتر یا پایینتر از دامنهٔ مورد انتظار باشد. گاهی اگر نتیجه خارج از دامنه باشد با رنگ قرمز نشان داده میشود. ممکن است نوشته شود که نتیجه در دامنهٔ طبیعی است.
نتایج پانل متابولیک جامع را چه زمانی دریافت میکنم؟
در بیشتر موارد، شما باید ظرف یک تا دو روزِ کاری نتایج پانل متابولیک جامع خود را داشته باشید، هرچند ممکن است بیشتر هم طول بکشد.
اگر نتایج پانل متابولیک جامع غیرطبیعی باشد چه میشود؟
اگر هر یک از نتایج پانل متابولیک جامع خارج از دامنهای باشد که آزمایشگاه اعلام کرده است، میتواند نشاندهندهٔ یکی از موارد زیر باشد:
- بیماری کبد.
- بیماری کلیه.
- دیابت. بالا بودن قند خونِ ناشتا اغلب نشانهٔ دیابت نوع ۲ (Type 2 diabetes) است. بالا بودن بسیار زیاد قند خون، چه ناشتا و چه غیرناشتا، معمولاً نشاندهندهٔ دیابت نوع ۱ (Type 1 diabetes) است.
- فشار خون بالا (Hypertension).
بهخاطر داشته باشید که اگر یکی از نتایج پانل متابولیک جامع شما غیرطبیعی باشد، الزاماً به این معنا نیست که حتماً دچار یک مشکل پزشکی شدهاید. عوامل دیگری مانند رژیم غذایی، بعضی داروها و برخی وضعیتهای سلامت میتوانند روی نتایج آزمایش شما اثر بگذارند.
اگر نتیجهٔ غیرطبیعی داشته باشید، ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ممکن است آزمایشهای بیشتری درخواست کند تا یک تشخیص مشخص را تأیید یا رد کند. اگر دربارهٔ نتایجتان پرسشی دارید، حتماً با ارائهدهندهٔ خود صحبت کنید.
چه زمانی با پزشکم تماس بگیرم؟
اگر دربارهٔ انجام پانل متابولیک جامع یا نتایج آن پرسشی دارید، با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود تماس بگیرید.
References/منابع
National Library of Medicine (U.S). Comprehensive Metabolic Panel (CMP). Last updated 12/4/2023. Accessed 7/3/2024.
Lab Tests Online. Comprehensive Metabolic Panel (CMP). Last modified 7/29/2022. Accessed 7/3/2024.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
