شکستگی مرکب استخوان(Compound Fracture)
یک حادثهٔ تروماتیک مانند سقوط یا تصادف رانندگی میتواند باعث شکستگی در پا یا سایر استخوانهای بدن شما شود. اگر استخوان شکستهشده پوست شما را سوراخ کند، به آن شکستگی مرکب (Compound fracture) گفته میشود. برای درمان آن، لازم است جراحی انجام شود تا استخوانها در موقعیت صحیح خود بازتنظیم (Realign) شوند و سپس با گچ یا وسیلهٔ ثابتکننده بیحرکت نگه داشته شوند.
اگر تصور میکنید استخوانتان شکسته است، حتماً به بخش اورژانس مراجعه کنید.
مرور کلی
شکستگی مرکب چیست؟
شکستگی مرکب (Compound fracture) به شکستگی یا ترک در استخوان گفته میشود که از طریق پوست قابل مشاهده است. معمولاً استخوانها بر اثر وارد شدن نیرو یا تروما مانند تصادف رانندگی میشکنند. البته گاهی شکستگی بر اثر نیروهای تکرارشونده ولی کمتر تروماتیک نیز رخ میدهد.
برای مثال، اگر یک سرباز مکرراً با کولهپشتی سنگین در حال رژه باشد، فشار تکراری روی پای او میتواند باعث ترک در استخوان نازکنی (Fibula) شود.
عامل تمایز شکستگی مرکب (Compound/Open) از شکستگی ساده (Simple/Closed) این است که در شکستگی مرکب، استخوان از پوست بیرون میزند.
برای نمونه، اگر از نردبان سقوط کنید و بازویتان بشکند، در صورتی که بتوانید استخوان را از پوست ببینید، این یعنی دچار شکستگی مرکب شدهاید.
در مقابل، شکستگیهای ساده یا بسته از پوست عبور نمیکنند.
شکستگیهای مرکب بسیار دردناک هستند و ممکن است دیدن استخوان بیرونزده ترسناک و شوکآور باشد. این نوع شکستگی یک آسیب جدی است و باید فوراً برای درمان به اورژانس مراجعه کنید.
کدام استخوانها ممکن است دچار شکستگی شوند؟
هر استخوانی در بدن شما ممکن است بشکند، اما شکستگی مرکب بیشتر در اندامها (بازوها، دستها، پاها و پاها) دیده میشود. استخوانهایی که کمتر دچار شکستگی مرکب میشوند عبارتاند از:
- دندهها
- ترقوه (Clavicle)
- استخوانهای چشم
- لگن (Pelvis)
- استخوانهای جمجمه
- استخوانهای صورت
- ستون فقرات یا مهرهها
علائم و علل
چه عواملی باعث شکستگی مرکب میشوند؟
تروماهای شدید (Severe trauma) علت اصلی شکستگیهای مرکب هستند. نمونههایی از وقایع میتوانند موجب این نوع آسیب شدید شوند شامل موارد زیر است:
- تصادف رانندگی
- سقوط از ارتفاع زیاد
- ورزشهای برخوردی مانند فوتبال
علائم شکستگی مرکب چیست؟
اگر استخوان شکسته از پوست عبور کند، آن شکستگی مرکب است و میتوانید استخوان را ببینید. سایر علائم شامل موارد زیر هستند:
- درد شدید و تیز
- حساسیت به لمس
- تورم
- کبودی
- خونریزی
- آسیب عصبی که ممکن است باعث افزایش یا کاهش احساس درد نسبت به حد انتظار شود
تشخیص و آزمایشها
شکستگی مرکب چگونه تشخیص داده میشود؟
شکستگی باز یا مرکب معمولاً برای پزشک بسیار آشکارتر از شکستگی بسته است، زیرا استخوان از پوست بیرون آمده است.
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ابتدا معاینهٔ فیزیکی انجام میدهد و سپس برای تعیین وضعیت دقیق استخوانها عکسبرداری با اشعهٔ ایکس (X-ray) درخواست میکند تا مشخص شود استخوانها چگونه شکسته و باید چگونه تنظیم شوند.
در برخی موارد، ممکن است پزشک برای ارزیابی دقیقتر آسیب از تصویربرداری امآرآی (MRI) یا سیتیاسکن (CT scan) استفاده کند.
پزشک علاوه بر تشخیص شکستگی مرکب، بررسی عوارض احتمالی را نیز انجام میدهد، از جمله:
- بررسی رنگ و دمای پوست
- بررسی نبض و فشار خون برای اطمینان از عدم وجود خونریزی شدید
- بررسی آسیب عصبی با معاینهٔ ناحیهٔ اطراف و پایینتر از محل آسیب
چه کسانی شکستگی مرکب را تشخیص میدهند؟
شکستگی مرکب از نظر ظاهری واضح و مشخص است.
اگر پس از حادثه با آمبولانس به بیمارستان منتقل شوید، تیم اورژانس میتواند این نوع شکستگی را تشخیص دهد.
چه با آمبولانس بروید یا خودتان، باید فوراً به بخش اورژانس نزدیکترین بیمارستان مراجعه کنید تا تیم درمانی وضعیت را بررسی و طرح درمان مناسب را تنظیم کند.
مدیریت و درمان
درمان شکستگی مرکب چیست؟
هنگامیکه به بخش اورژانس مراجعه میکنید، برای کاهش درد ممکن است یکی یا چند مورد از گزینههای تسکین درد زیر برای شما انجام شود:
- داروهای مختلف ضد درد که میتوانند خوراکی یا تزریقی (درون وریدی) باشند تا تسکین سریعتری ایجاد کنند.
- بلوک عصبی (Nerve block)؛ تزریق داروی بیحسی مستقیم به اطراف اعصاب ناحیهٔ آسیبدیده.
همچنین بسته به علت و محل آسیب و میزان شدت آن، ممکن است به شما واکسن کزاز (Tetanus vaccine) و آنتیبیوتیکها تزریق شود.
درمان شکستگی مرکب معمولاً با سرواژهٔ P.R.I.C.E. خلاصه میشود:
Protection (محافظت):
پیش از رسیدن به بیمارستان، زخم باز را با حولهای تمیز و مرطوب بپوشانید تا از ورود آلودگی جلوگیری شود. همچنین از حرکت دادن مفاصل نزدیک ناحیهٔ شکستگی تا حد ممکن خودداری کنید مگر در حد ضروری برای دریافت کمک.
Rest (استراحت):
استراحت باعث تسریع روند بهبود و کاهش خطر آسیب بیشتر میشود.
Ice (یخ):
بلافاصله پس از آسیب، نواحی بالا و اطراف شکستگی را کمپرس سرد کنید؛ اما مراقب باشید زخم باز آلوده نشود.
Compression (فشار ملایم):
اندام یا ناحیهٔ آسیبدیده با گچ یا وسیلهٔ ثابتکننده بیحرکت نگه داشته میشود.
Elevation (بالا نگه داشتن):
اندام آسیبدیده را بالای سطح قلب قرار دهید تا تورم کاهش یابد. بسته به محل شکستگی، ممکن است لازم باشد این کار پس از ارزیابی اولیه در اورژانس انجام شود. در این مورد با پزشک خود مشورت کنید.
پس از اقدامات اولیه، لازم است جراح استخوانهای شکسته را در وضعیت طبیعی خود بازتنظیم کند؛ این کار را جااندازی (Reduction) مینامند.
پیش از انجام آن، برای شما مسکن، آرامبخش و/یا بیهوشی تجویز میشود.
در حین جراحی، ممکن است استخوانها با وسایل فلزی مخصوص در جای خود تثبیت شوند که شامل موارد زیر است:
- پینها (Pins)
- میلهها (Rods)
- صفحات فلزی (Plates)
- پیچها (Screws)
پس از جراحی، استخوانها با گچ یا وسیلهٔ ثابتکنندهٔ دیگر بیحرکت نگه داشته میشوند تا بهبود آغاز گردد.
روند بهبودی شکستگی مرکب چگونه است؟
استخوانهای شما با تولید بافت استخوانی جدید ترمیم میشوند. این بافت جدید را کالوس خارجی (External callus) مینامند.
تشکیل کالوس کمی پس از شکستگی آغاز میشود. در ابتدا این بافت نرم و شکننده است و مانند استخوان طبیعی استحکام محافظتی ندارد، اما طی هفتهها تا ماهها با کلسیفیکه شدن (Calcification) به استخوان طبیعی تبدیل میشود.
فرآیند ترمیم استخوان در سه مرحله رخ میدهد:
- مرحلهٔ التهاب (Inflammation stage)
- مرحلهٔ ترمیم (Repair stage)
- مرحلهٔ بازسازی (Remodeling stage)
مرحلهٔ التهاب
بلافاصله پس از شکستگی، بدن شما فرآیند ترمیم را آغاز میکند.
سلولهای سیستم ایمنی بهسرعت به محل آسیب میرسند و با افزایش جریان خون موضعی، باعث قرمزی و تورم پوست در اطراف زخم میشوند. این واکنش طبیعی بخشی از فرایند التیام است و ممکن است مدتی ادامه یابد.
مرحلهٔ ترمیم
این مرحله که ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد، دورهای است که استخوان در وضعیت بیحرکت (Immobilized) با گچ باقی میماند.
در این زمان، بدن شروع به تولید بافت استخوانی جدید میکند.
کالوس تازه تشکیلشده بسیار شکننده است و نیاز به محافظت کامل دارد تا بهدرستی استخوان را بازسازی کند.
مرحلهٔ بازسازی
در این مرحله که چندین ماه بهطول میانجامد، کالوس خارجی ضخیمتر و سختتر میشود و با کلسیفیکه شدن به تدریج به استخوان طبیعی تبدیل میگردد.
با پیشرفت این روند، شکل استخوان به حالت طبیعی نزدیکتر میشود و استحکام آن افزایش مییابد.
آیا شکستگی مرکب قابل درمان کامل است؟
بله. در بسیاری از موارد، شکستگی مرکب با جراحی و مراقبت مناسب بهطور کامل ترمیم میشود.
جراحی موجب اصلاح تغییر شکل استخوان و ترمیم زخمهای همراه میگردد.
عوارض احتمالی شکستگی مرکب چیست؟
اگرچه شکستگی مرکب آسیب پیچیدهای است، اما همهٔ آنها به عوارض بلندمدت منجر نمیشوند.
پزشکان در اورژانس، حین جراحی و در طول دوران نقاهت علائم عوارض را بررسی میکنند.
عوارض احتمالی شامل موارد زیر است:
آسیب پوستی:
هنگام سوراخ شدن پوست توسط استخوان، پوست آسیب میبیند. معمولاً پوست همزمان با استخوان ترمیم میشود.
پوست زیر گچ نیاز به مراقبت خاصی ندارد، ولی پس از برداشتن گچ باید از آن مراقبت شود.
آسیب مفصلی:
اگر شکستگی نزدیک مفصل باشد، ممکن است حرکت طبیعی مفصل مختل شود.
شکستگی میتواند به غضروف (Cartilage) انتهای استخوانها آسیب بزند یا مفصل در اثر بیحرکتی سفت شود.
برای بازیابی حرکت، معمولاً فیزیوتراپی لازم است و گاهی نیز جراحی ترمیمی نیاز میشود.
آسیب عصبی:
در شکستگی مرکب ممکن است اعصاب فشرده، کبود، پاره یا کشیده شوند.
آسیبهای خفیف عصبی معمولاً بهمرور زمان (ماهها تا گاهی سالها) بهطور کامل ترمیم میشوند.
آسیبهای شدیدتر کمتر شایعاند ولی ممکن است برگشتناپذیر باشند.
اختلال در ترمیم استخوان:
گاهی استخوانها بههم نمیچسبند (Nonunion)، یا کندتر از حد معمول ترمیم میشوند (Delayed union)، یا در وضعیت نادرست جوش میخورند (Malunion).
پزشک با انجام عکسبرداریهای دورهای روند ترمیم را بررسی و در صورت نیاز درمان اضافی تجویز میکند.
ناهماهنگی طول اندامها:
استخوانهای کودکان تا پایان دوران نوجوانی همچنان رشد میکنند.
رشد استخوان از ناحیهای به نام صفحهٔ رشد (Growth plate) صورت میگیرد.
اگر صفحهٔ رشد در اثر شکستگی آسیب ببیند، ممکن است استخوان کوتاهتر از سمت مقابل رشد کند.
پزشک در این موارد میزان آسیب به صفحهٔ رشد را بررسی میکند.
عوارض شدیدتر
شکستگیهای مرکب ممکن است در برخی موارد با عوارض خطرناکتری همراه شوند، از جمله:
عفونت:
اگر دچار تب شوید یا بوی بدی از گچ به مشام برسد، ممکن است نشانهٔ عفونت باشد.
عفونت پس از شکستگی مرکب باید بهعنوان اورژانس در نظر گرفته شود و فوراً درمان گردد.
آمبولی ریوی (Pulmonary embolism):
آمبولی ریوی زمانی رخ میدهد که لختهٔ خون در یکی از وریدهای نزدیک ناحیهٔ شکستگی تشکیل شود و سپس به شریانهای ریه برسد و مسیر جریان خون را مسدود کند.
این وضعیت بیشتر پس از شکستگی در لگن یا ران اتفاق میافتد.
اگر پس از شکستگی شدید، ناگهان دچار تنگی نفس شدید، فوراً به اورژانس مراجعه کنید، زیرا آمبولی ریوی میتواند مرگبار باشد.
استئونکروز (Osteonecrosis):
به حالتی گفته میشود که در آن بهدلیل قطع جریان خون، استخوان میمیرد.
در این حالت پزشک آن را در عکس رادیولوژی تشخیص میدهد و درمان مناسب را آغاز میکند.
سندروم کمپارتمان (Compartment syndrome):
هرگونه تورم شدید عضله یا بافت اطراف استخوان میتواند به رگهای خونی فشار وارد کند و جریان خون را کند یا متوقف نماید.
در نتیجه، بافتها ممکن است آسیب ببینند یا حتی از بین بروند که در موارد پیشرفته، نیاز به قطع بافت مرده (آمپوتاسیون) ایجاد میشود.
اگر این وضعیت منجر به عفونت شود، درمان فوری و مناسب ضروری است، زیرا عفونت میتواند بسیار خطرناک و حتی کشنده باشد.
همیشه اگر تورم غیرعادی، بیحسی یا ازدستدادن ناگهانی حس مشاهده کردید، فوراً به پزشک اطلاع دهید.
مدت زمان بهبودی
دورهٔ بهبودی شکستگی مرکب معمولاً چندین ماه طول میکشد.
در این دوران، صبر و مراقبت دقیق نقش مهمی دارد.
عوامل مؤثر بر سرعت بهبودی شامل موارد زیر است:
- شدت آسیب
- سن بیمار (کودکان معمولاً سریعتر از بزرگسالان بهبود مییابند)
- بروز عوارض پس از درمان
- بیماریهای زمینهای (مانند دیابت یا بیماری شریانهای محیطی) که بر جریان خون اثر میگذارند
اگر شکستگی مرکب درمان نشود چه میشود؟
شکستگی مرکب یک آسیب بسیار جدی است و هرگز نباید سعی کنید خودتان آن را درمان کنید.
برای بهترین نتیجه، باید فوراً به بخش اورژانس مراجعه کنید.
تأخیر در درمان میتواند احتمال عوارض خطرناک را بهشدت افزایش دهد.
پیشآگهی (Outlook / Prognosis)
پیشآگهی افراد مبتلا به شکستگی مرکب چگونه است؟
نتیجهٔ درمان به نوع و شدت آسیب بستگی دارد.
پس از ترمیم شکستگی، ممکن است در عکس رادیولوژی اثر شکستگی باقی بماند، اما از نظر ظاهری معمولاً قابلتشخیص نیست.
در اغلب بیماران، استخوانها بهخوبی بههم جوش میخورند و عملکرد آنها به وضعیت طبیعی قبل از آسیب بازمیگردد.
البته بسته به شدت شکستگی، ممکن است نیاز به دورهٔ طولانی فیزیوتراپی برای بازگشت به فعالیتهای معمول وجود داشته باشد.
پیشگیری
چگونه میتوان خطر شکستگی مرکب را کاهش داد؟
حادثه ممکن است برای هر کسی رخ دهد، اما میتوان با رعایت نکات ساده، احتمال آسیب را کاهش داد:
- از بالا رفتن از ارتفاع خودداری کنید.
- با انجام یوگا یا تمرینات مشابه، قدرت و تعادل بدن را تقویت کنید.
- در صورت ضعف تعادل، هنگام ورود یا خروج از وان از دستگیرههای ایمنی استفاده کنید.
- همیشه با احتیاط و تدافعی رانندگی کنید.
- از انجام ورزشهای برخوردی مانند فوتبال خودداری کنید.
- هنگام راه رفتن روی سطوح لغزنده، با دقت حرکت کنید و کفش مناسب سطح زمین بپوشید.
- در صورت توصیهٔ پزشک، از عصا یا واکر استفاده کنید.
زندگی با شکستگی مرکب
چگونه باید از گچ خود مراقبت کنم؟
مراقبت درست از گچ که استخوان شما را بیحرکت نگه میدارد، برای روند بهبود حیاتی است. نکات زیر را رعایت کنید:
- اجازه ندهید گچ شما خیس شود مگر پزشک اجازه دهد.
اگر گچ ضدآب نباشد، خشککردن آن دشوار است و رطوبت میتواند باعث زخم یا عفونت شود.
برای محافظت از گچ، از کیسهٔ پلاستیکی یا پوشش ضدآب مخصوص گچ استفاده کنید. اگر گچ شل یا خراب شد، باید فوراً تعویض شود. - پوست اطراف گچ را مرتب بررسی کنید.
اگر قرمزی، ترشح یا زخم مشاهده کردید، به پزشک اطلاع دهید. - در ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول (۱ تا ۲ روز)، گچ را تا حد ممکن بالاتر از سطح قلب نگه دارید.
میتوانید آن را روی بالش بگذارید. - اگر پوست زیر گچ میخارد، هرگز چیزی را برای خاراندن داخل گچ فرو نکنید. این کار میتواند باعث زخم و عفونت شود.
- در صورت امکان و با تأیید پزشک، انگشتان دست یا پا را کمی حرکت دهید تا از تورم جلوگیری شود.
- لبههای گچ را بررسی کنید؛ اگر تیز یا زبر هستند، با گاز یا نوار نرم بپوشانید تا پوست آسیب نبیند.
پرسشهای رایج از پزشک
پیش از ترک اورژانس، مطمئن شوید پاسخ پرسشهای زیر را دریافت کردهاید:
- چه مدت باید گچ داشته باشم؟
- آیا در طول دوران گچگیری باید فیزیوتراپی انجام دهم؟
- آیا پس از برداشتن گچ هم به فیزیوتراپی نیاز دارم؟
- آیا باید به متخصص دیگری مانند جراح ارتوپد یا نورولوژیست مراجعه کنم؟
- آیا نیاز به عکسهای کنترلی (X-ray) دارم؟
- زمان و محل ویزیت بعدی چیست؟
- آیا داروی خاصی برای من تجویز میشود؟
- در چه شرایطی باید فوراً به اورژانس مراجعه کنم؟
چه علائمی پس از گچگیری نیاز به مراجعهٔ فوری دارند؟
اگر هر یک از موارد زیر را تجربه کردید، فوراً به بخش اورژانس بروید:
- بیحسی در اندام
- ضعف یا فلج اندام
- درد مداوم یا تشدیدشونده
- احساس تنگی بیش از حد گچ
- بوی بد از داخل گچ
- تب
پرسشهای تکمیلی
آیا ممکن است گچ بیش از حد طولانی باقی بماند؟
بله. اگر بیحرکتی بیش از حد طولانی ادامه یابد، ممکن است پیامدهای زیر ایجاد شود:
- خشکی مفصل (Joint stiffness)
- کوتاهشدن عضلات (Muscle shortening)
- تشکیل لختهٔ خون (Blood clots)
بنابراین لازم است مدت گچگیری دقیقاً مطابق دستور پزشک باشد و تمام ویزیتهای پیگیری در زمان مقرر انجام شود.
آیا نیاز به فیزیوتراپی دارم؟
بله، پزشک ممکن است توصیه کند در طول یا پس از دورهٔ گچگیری فیزیوتراپی انجام دهید.
فیزیوتراپیست به شما کمک میکند تا با تمرینهای مناسب، موارد زیر را بازیابید:
- قدرت عضلانی
- عملکرد حرکتی طبیعی
- دامنهٔ حرکتی (Range of motion)
گچ چگونه گذاشته میشود؟
پس از جااندازی استخوانها، پزشک ابتدا محل آسیب را با لایهای از پارچه و پنبه نرم میپوشاند تا از پوست محافظت شود.
سپس روی آن را با نوارهای مرطوب گچ یا فایبرگلاس (Fiberglass) میپیچد که پس از خشک شدن سخت و ثابتکننده میشوند.
منابع
American Academy of Orthopaedic Surgeons. Open Fractures. Accessed 10/11/2021.
MedlinePlus. Fractures. Accessed 10/11/2021.
Merck Manual: Consumer Version. Overview of Fractures. Accessed 10/11/2021.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
