آزمون کوررنگی و دید رنگ
آزمونهای کوررنگی (color vision tests) نشان میدهند آیا دچار نقص دید رنگ (color vision deficiency) یا کوررنگی (color blindness) هستید یا نه. بیشترِ افراد برای اینکه نوع و شدتِ نقص دید رنگشان مشخص شود، به بیش از یک آزمون نیاز دارند. چشمپزشکها معمولاً از آزمونهای صفحهٔ رنگی استفاده میکنند؛ در این آزمونها شما به تصویرهای رنگی نگاه میکنید و عدد یا نمادی را که میبینید میگویید.
آزمون کوررنگی چیست؟
آزمون کوررنگی روشی است که بهکمکِ آن، یک ارائهدهندهٔ خدمات سلامت میتواند دید رنگ شما را بررسی کند. ممکن است چشمپزشک در معاینهٔ معمول چشم شما از این آزمون استفاده کند یا اگر فکر کند ممکن است دچار نقص دید رنگ (color vision deficiency؛ کوررنگی) باشید، آن را انجام دهد.
غربالگرهای آموزشدیدهٔ بینایی در مطبِ متخصص کودکانِ فرزندتان یا در مدرسه هم ممکن است برای کودکتان آزمون کوررنگی انجام دهند. غربالگر اگر در بیناییِ کودک شما چیزی غیرعادی پیدا کند به شما خبر میدهد و میگوید که آیا باید برای معاینهٔ تکمیلی به چشمپزشک مراجعه کنید یا نه.
اینکه به این معاینه بگوییم «آزمون کوررنگی» یک کوتاهسازیِ رایج است، اما دقیقترین نامش نیست. «آزمون دید رنگ» نامِ درستتری است. چون چشمپزشک درواقع دارد بررسی میکند شما رنگ را چگونه میبینید و تجربه میکنید، نه اینکه اصلاً رنگ میبینید یا نه. آن نوعِ نقصِ کاملِ دید رنگ بسیار نادر است.
انواع بسیار مختلفی از نقص دید رنگ وجود دارد. بههمین دلیل، آزمونهای دید رنگِ گوناگونی هم وجود دارد. ارائهدهندهٔ شما به شما میگوید کدام آزمونها را لازم دارید و او میخواهد کدام نوعِ نقص دید رنگ را غربال کند.
میتوانید آزمونهای دید رنگِ زیادی را بهصورت آنلاین پیدا کنید. اگر دربارهٔ دید رنگ خودتان نگران هستید، اینها میتوانند نقطهٔ شروعِ خوبی باشند. اما این آزمونها چیزی را تشخیص نمیدهند؛ فقط نمونههایی هستند تا نشان بدهند آزمونهای واقعی چگونهاند. تنها راهِ تشخیصِ قطعیِ نقص دید رنگ، معاینهٔ رسمی نزد چشمپزشک است.
همهٔ آزمونهای دید رنگ، سریع، بدوندرد و سادهاند. ارائهدهندهٔ شما مجموعهای از تصویرها را جلوی شما میگذارد و از شما میخواهد بگویید چه میبینید. این تصویرها میتوانند کارت، تصویرهایِ روی کاغذ یا تصویرهای روی رایانه یا صفحهٔ نمایش باشند.
آزمونهای صفحهٔ رنگی
در جریانِ یک آزمونِ صفحهٔ رنگی ــ که به آن pseudoisochromatic plate tests هم گفته میشود ــ باید یک نماد، شکل یا عدد را روی پسزمینهای تشخیص بدهید که از دایرهها یا نقطههای کوچک درست شده است. فقط اگر بتوانید تشخیص بدهید که آن نماد رنگش با پسزمینه فرق دارد، آن را میبینید. اینها شایعترین آزمونهای کوررنگی هستند. چند نوع آزمونِ صفحهٔ رنگی وجود دارد که متخصص مراقبت از چشم شما ممکن است بهکار ببرد.
آزمون ایشیهارا
این شایعترین آزمونِ دید رنگ برای بزرگسالان است. ارائهدهندهٔ شما مجموعهای شامل بینِ ۸ تا ۳۴ صفحه را به شما نشان میدهد که هرکدام عدد یا نمادِ متفاوتی دارند. شما به ارائهدهنده میگویید چه میبینید. آزمونهای ایشیهارا (Ishihara test) فقط میتوانند نقص دید رنگِ قرمزـسبز را تشخیص دهند.
آزمون ریچموند هاردی–رند–ریتلر
در این آزمون شما به ۲۴ صفحه نگاه میکنید که روی هرکدام یک یا دو نماد (معمولاً ضربدر، دایره یا مثلث) قرار دارد. شما به ارائهدهنده میگویید کدام نمادها را میبینید و آنها در کجای صفحه هستند. این آزمون که به آن Richmond HRR test هم میگویند، میتواند هم نقص دید رنگِ قرمزـسبز و هم نقص دید رنگِ آبیـزرد را تشخیص دهد. همچنین میتواند شدت آن را ــ از خفیف تا شدید ــ مشخص کند.
آزمون دید رنگ کمبریج
این یک آزمونِ رایانهمبناست که نقص دید رنگِ قرمزـسبز و آبیـزرد را بررسی میکند. شما به صفحههایی نگاه میکنید که در هرکدام حرف «C» وجود دارد. به ارائهدهنده میگویید دهانهٔ حرف «C» به کدام سمت است (بالا، پایین، چپ یا راست). این آزمون، همان Cambridge Color Vision Test است.
آزمون آسانِ سنجش دید رنگ
این آزمون بهطورِ ویژه برای کودکانی ساخته شده است که شاید هنوز نتوانند حروف را بخوانند یا نام ببرند. کودک شما به ۱۲ صفحه نگاه میکند و تصویرهایی را که میبیند میگوید. ۹ صفحهٔ اول شامل شکلهای سادهای مثل دایره، مربع و ستارهاند. ۳ صفحهٔ آخر تصویرهای پیچیدهتری مثل خانه، قایق یا حیوان دارند. این آزمون که نامش Color Vision Testing Made Easy (CVTME) است میتواند کوررنگیِ قرمزـسبز را در کودکانِ ۳ تا ۶ سال تشخیص دهد.
آزمون دید رنگ نیتس
این هم یک آزمون دیگر برای کودکان است. کودک شما به مجموعهای از ۹ مربع نگاه میکند. در هر مربع یک لوزی، مربع، مثلث، دایره یا هیچ نمادی وجود دارد. کودک شما میگوید در هر مربع چه چیزی میبیند. بیشترِ کودکان باید این آزمون را دو بار پشتِ سرِ هم انجام دهند. این آزمون که Neitz Test of Color Vision نام دارد، هم کوررنگیِ قرمزـسبز و هم کوررنگیِ آبیـزرد را بررسی میکند.
آزمونهای مرتبسازی
این آزمونها نامِ خود را از شیوهٔ انجامشان گرفتهاند. شما به مجموعهای از کارتها نگاه میکنید و چیزهایی را که میبینید بر پایهٔ رنگ یا شکلشان در ترتیبِ مشخصی میچینید. هر کارت رنگِ متفاوتی دارد.
آزمون فارنسورث–مانسل ۱۰۰ فام
این آزمون میتواند هم نقص دید رنگِ قرمزـسبز و هم آبیـزرد را تشخیص دهد. همچنین نشان میدهد شما تا چه اندازه میتوانید بینِ رنگها تمایز بگذارید. شما به ۸۵ کارت نگاه میکنید که به چهار گروه تقسیم شدهاند و آنها را بر اساس رنگ و سایهشان در ترتیب درست میچینید (مثلاً از روشنترین تا تیرهترین). این همان Farnsworth-Munsell 100-Hue test است.
آزمون فارنسورث–مانسل دی-۱۵
این نسخهٔ کوتاهترِ آزمونِ ۱۰۰ فام است و فقط از ۱۵ کارت استفاده میکند. همچنان میتواند هم نقص دید رنگِ قرمزـسبز و هم آبیـزرد را تشخیص دهد، اما ممکن است مواردِ بسیار خفیف را پیدا نکند. این همان Farnsworth-Munsell D-15 است.
آزمون دیسچورهٔ لانتونی دی-۱۵
این آزمون شبیهِ آزمون فارنسورث–مانسل دی-۱۵ است، اما از کارتهایی با سایههای رنگیِ کمرنگتر استفاده میکند و تفاوتِ رنگها در آن ظریفتر است. چشمپزشک شما ممکن است پس از اینکه آزمون Farnsworth-Munsell D-15 را انجام دادید، از این آزمون بهعنوان آزمونِ پیگیری استفاده کند. این همان Lanthony desaturated D-15 است.
آزمونهای مقایسهای
آزمونهای مقایسهای از دستگاهی به نام آنومالوسکوپ (anomaloscope) استفاده میکنند. این دقیقترین روش برای تشخیصِ نقص دید رنگِ قرمزـسبز است، اما بهطورِ معمول در مطبها وجود ندارد. بیشترِ وقتها فقط اگر در یک مطالعهٔ پژوهشی شرکت کنید این آزمون را انجام میدهید.
آنومالوسکوپ از نظر ظاهر تا حدی شبیه میکروسکوپ است. شما از درونِ چشمیِ آن به یک دایره نگاه میکنید که به دو نیم تقسیم شده است. هر نیمه رنگِ متفاوتی دارد. نیمهٔ بالایی ثابت میماند. شما با دکمههای روی آنومالوسکوپ رنگِ نیمهٔ پایینی را آنقدر تغییر میدهید تا با نیمهٔ بالایی یکی شود. این فرایندِ تطبیق را چند بار روی دایرههای مختلف تکرار میکنید. اگر دچار نقص دید رنگِ قرمزـسبز باشید، بعضی از رنگها را «همرنگ» میبینید در حالی که درواقع همرنگ نیستند.
نتایج و پیگیری
نتیجهٔ آزمون کوررنگی چیست؟
هر نوع آزمون دید رنگ، نتیجهٔ متفاوتی میدهد. چشمپزشک شما به شما کمک میکند نتیجه را بفهمید و توضیح میدهد معنای آن چیست.
ارائهدهندهٔ شما باید بلافاصله و در همان لحظهای که آزمونتان تمام شد، نتیجه را بهدست بیاورد. او به شما میگوید چه نوعِ نقص دید رنگی دارید و شدت آن چقدر است. ممکن است برای تشخیصِ دقیقِ یک نوعِ خاص، به بیش از یک آزمون نیاز داشته باشید.
References/منابع
Carroll J, Conway BR. Color vision. Handb Clin Neurol. 2021;178:131-153. Accessed 9/11/2025.
Colour Blind Awareness. Multiple pages reviewed for this article. Accessed 9/11/2025.
Fanlo Zarazaga A, Gutiérrez Vásquez J, Pueyo Royo V. Review of the main colour vision clinical assessment tests. Arch Soc Esp Oftalmol (Engl Ed). 2019;94(1):25-32. Accessed 9/11/2025.
Foote KG, Neitz M, Neitz J. Comparison of the Richmond HRR 4th edition and Farnsworth-Munsell 100 Hue Test for quantitative assessment of tritan color deficiencies. J Opt Soc Am A Opt Image Sci Vis. 2014;31(4):A186-A188. Accessed 9/11/2025.
National Eye Institute (U.S.). Testing for Color Deficiency. Accessed 9/11/2025.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژهٔ خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
