پادکست آموزش همگانی
فیلم آموزش همگانی
خلاصه
کولهسیستواستومی: دهانهٔ جراحی کیسه صفرا
این مقاله ، جراحی کولهسیستواستومی را توضیح میدهد، که یک روش کمتهاجمی برای ایجاد یک دهانه در کیسه صفرا جهت قراردادن کاتتر تخلیه است. این روش اغلب برای درمان التهاب حاد کیسه صفرا (کولهسیستیت) در بیمارانی به کار میرود که کاندیدای مناسبی برای جراحی اصلیتر، یعنی کولهسیستکتومی (برداشتن کیسه صفرا)، نیستند. در این فرآیند که غالباً توسط یک رادیولوژیست مداخلهای و با هدایت تصویربرداری انجام میشود، یک لوله (درن) از طریق پوست وارد کیسه صفرا شده تا مایعات و صفرا را تخلیه کرده و علائم بیمار را تسکین دهد. منبع همچنین مراقبتهای لازم از درن در منزل و تفاوتهای کولهسیستواستومی با کولهسیستکتومی را شرح داده و اشاره میکند که این روش معمولاً یک تسکین موقت است اما نرخ موفقیت بالایی دارد.
کولهسیستواستومی
کولهسیستواستومی (Cholecystostomy) یک اقدام کوچک است که طی آن یک دهانهٔ جراحی در کیسهٔ صفرای شما ایجاد میشود؛ معمولاً برای اینکه یک کاتتر (Catheter) ــ لوله ــ در آن قرار داده شود. این لوله میتواند زمانیکه کیسهٔ صفرای شما متورم، مسدود و/یا عفونی است، صفرا و مایعات اضافی را تخلیه کند.
کولهسیستواستومی چیست؟
کولهسیستواستومی یک اقدام کوچک است که دهانهای به داخل کیسهٔ صفرای شما ایجاد میکند. «کولهسیستـ» بهمعنای کیسهٔ صفرا و «ـاُستومی» بهمعنای دهانهٔ جراحیِ ایجادشده است. کیسهٔ صفرا (Gallbladder) عضو کوچکی است که صفرا (Bile) را برای دستگاه گوارش شما ذخیره میکند. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ممکن است برای درمان یک بیماریِ کیسهٔ صفرا مانند عفونت، التهاب یا سنگهای صفراوی، نیاز داشته باشد دهانهای در کیسهٔ صفرای شما ایجاد کند.
کولهسیستواستومی از راه پوست چیست؟
شایعترین نوع کولهسیستواستومی روشی است برای قراردادن یک کاتتر (Catheter) در کیسهٔ صفرای شما. کاتتر لولهای بلند است که از داخل بدن شما به بیرون راه دارد. گاهی کاتتر باید برای خروج از بدن از پوست شما عبور کند؛ «از راه پوست» (Percutaneous) به همین معناست. کولهسیستواستومی از راه پوست (Percutaneous cholecystostomy) دهانهای در کیسهٔ صفرا و در پوست شما ایجاد میکند تا کاتتر از آن عبور کند.
چرا ممکن است به کولهسیستواستومی نیاز داشته باشم؟
بیشترِ اوقات، کولهسیستواستومی یک اقدام تخلیهای است. ارائهدهندگان خدمات سلامت از طریق کولهسیستواستومی از راه پوست یک کاتتر (لوله) قرار میدهند تا مایع را از کیسهٔ صفرای شما تخلیه و فشار، درد و ــ در بسیاری موارد ــ عفونت را کاهش دهند. این درمانِ جایگزینی است برای افرادی که دچار بیماریهای کیسهٔ صفرا هستند اما برای جراحیِ خارجکردن کیسهٔ صفرا کاندیدای مناسبی نیستند یا حال عمومیشان خیلی بد است.
کولهسیستواستومی چه وضعیتهای پزشکیای را درمان میکند؟
کولهسیستواستومی از راه پوست درمانِ التهاب حادِ کیسهٔ صفرا (کولهسیستیت، Cholecystitis) است. التهاب واکنشی از سوی دستگاه ایمنی شماست که با تجمع مایعاتِ بدن باعث تورم میشود و اغلب پاسخی به عفونت باکتریایی است. ممکن است اگر جریان صفرا کند یا متوقف شده باشد و باکتریها تجمع پیدا کنند، در کیسهٔ صفرای شما عفونت رخ دهد. این حالت غالباً بهدلیل سنگ صفراست که یکی از مجاری صفراوی (Bile ducts) را مسدود کرده است.
تفاوت کولهسیستواستومی با کولهسیستکتومی چیست؟
کولهسیستکتومی (Cholecystectomy) ــ که تلفظ و نگارشش مشابه است ــ عمل جراحی برای برداشتن کیسهٔ صفراست («ـِکتومی» بهمعنای برداشت/حذف است). این نیز یکی از درمانهای احتمالی برای کولهسیستیت حاد است. در واقع، کولهسیستکتومی درمان شایعتری برای بیماریهای کیسهٔ صفراست، چون درمانِ قاطع محسوب میشود؛ یعنی مشکل کیسهٔ صفرا را برای همیشه حل میکند. کولهسیستواستومی درمانِ جایگزینی است که تسکینِ موقت فراهم میکند.
چرا کولهسیستواستومی را بهجای کولهسیستکتومی انجام میدهند؟
ارائهدهندگان خدمات سلامت برای اغلب افرادِ مبتلا به مشکلات کیسهٔ صفرا کولهسیستکتومی را توصیه میکنند، زیرا این مشکلات تمایل به عود دارند و شما میتوانید بدون کیسهٔ صفرا بهخوبی زندگی کنید. اما برخی افراد وقتی برای درمان مراجعه میکنند، در وضعیت مناسبی برای این عمل نیستند. کولهسیستواستومی از راه پوست اقدام بسیار کمتهاجمیتری است که میتواند هنگام بهبودی از بیماری، علائم شما را تسکین دهد.
جزئیات اقدام
کِی کولهسیستواستومی انجام میشود؟
کولهسیستواستومی اغلب در شرایط فوری انجام میشود. کولهسیستیت بدون درمان میتواند به بدترشدن ادامه دهد و در موارد شدید تهدیدکنندهٔ حیات باشد. اگر بهجای کولهسیستکتومی کولهسیستواستومی انجام میدهید، احتمالاً مشکلات یا عوارض دیگری دارید که انجام عمل بزرگتر را برای شما ناامن میکرده است. این عوامل ممکن است بر فوریتِ درمان شما بیفزایند.
چه کسی کولهسیستواستومی را انجام میدهد؟
در بیشتر موارد، یک رادیولوژیست مداخلهای (Interventional radiologist) کولهسیستواستومی از راه پوست را انجام میدهد. رادیولوژیست مداخلهای از فناوریهای تصویربرداری ــ مانند سونوگرافی (Ultrasound)، پرتو ایکس (X-ray)، سیتیاسکن (CT; computed tomography) یا امآرآی (MRI; magnetic resonance imaging) ــ برای راهنماییِ اقدامات کوچک استفاده میکند. آنها میتوانند برشهای کوچک لازم برای برداشتن نمونهٔ بافتی یا قراردادن ابزارهای پزشکی مانند کاتتر را در بدن شما ایجاد کنند. آنها اغلب در مرحلهٔ برنامهریزیِ عمل با یک جراح عمومی نیز مشورت میکنند.
آمادگی برای کولهسیستواستومی چیست؟
پیش از کولهسیستواستومی، تیم درمان شما:
- مطمئن میشود که شما مزایا و خطرها و دلیلِ توصیهٔ این روش را درک میکنید. از شما میخواهد رضایتنامهٔ آگاهانه را امضا کنید.
- توصیه میکند چند ساعت پیش از اقدام چیزی نخورید و ننوشید.
- توانایی لختهشدن خونتان را میآزماید و در صورت لزوم برای کاهش خطر خونریزی آن را اصلاح میکند. درمانهای احتمالی برای بهبودِ لختهشدن شامل تزریق خون و ویتامین K است.
- یک لولهٔ باریک در ورید شما قرار میدهد تا مایعات وریدی، آنتیبیوتیکها و در صورت تمایل شما داروی آرامبخشی (Sedation) تزریق کند.
حینِ کولهسیستواستومی چه اتفاقی میافتد؟
حین اقدام، تیم درمان شما:
- علایم حیاتی شما را پایش میکند و در صورت نیاز اکسیژن تکمیلی از طریق ماسکِ صورت میدهد.
- پوست شکم شما را تمیز و استریل میکند و برای بیدردکردن محل، بیحسی موضعی (Local anesthesia) تزریق میکند. هنگام ورود سوزن ممکن است کمی سوزش احساس کنید.
- برای تعیین بهترین مسیرِ عبورِ لولهٔ کولهسیستواستومی از سونوگرافی یا سیتیاسکن استفاده میکند. این انتخاب به آرایش اعضای داخلی و عوامل مرتبطِ سلامت شما بستگی دارد.
- با راهنماییِ تصویربرداریِ پرتو ایکس، لولهٔ کولهسیستواستومی را با یک سوزن و گایدوایر به داخل کیسهٔ صفرا هدایت میکند. پس از قرارگیریِ لوله، سوزن و گایدوایر را خارج میکنند.
- کاتتر را با یک بخیه به پوست شما ثابت میکند و انتهای آن را به کیسهٔ تخلیه متصل مینماید.
- در صورت نیاز، کیسهٔ صفرا را دِکمپرِس (کاهشِ فشار) میکند و/یا سنگهای صفراوی را خارج میکند.
مسیرهای متفاوتِ قراردادن لولهٔ کولهسیستواستومی کداماند؟
دو راه وجود دارد که کاتتر از طریق شکم شما به کیسهٔ صفرا برسد: میتواند از صفاق (Peritoneum) ــ پردهای که روی کیسهٔ صفرا را میپوشاند ــ عبور کند، یا از کبد (Liver) که روی کیسهٔ صفرا قرار گرفته است. این مسیرها بر حسب آناتومی و وضعیتهای همراه شما مزایا و معایب متفاوتی دارند. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت با سنجیدن این عوامل بهترین مسیر را انتخاب میکند.
دو نوع اقدام نام دارند:
- کولهسیستواستومی از راه پوستِ ترانسپریتونئال (Percutaneous transperitoneal cholecystostomy).
- کولهسیستواستومی از راه پوستِ ترانسهپاتیک (Percutaneous transhepatic cholecystostomy).
کولهسیستواستومی چه مدتی طول میکشد؟
فرایندِ قراردادن لولهٔ کولهسیستواستومی بسته به وضعیت شما و دشواریهای درگیر ممکن است بین ۳۰ دقیقه تا یک ساعت طول بکشد. پس از آن، لولهٔ کولهسیستواستومی برای چند هفته در جای خود باقی میماند ــ معمولاً چهار تا شش هفته. این لوله بهطور پیوسته مایعات را از کیسهٔ صفرای شما به کیسهٔ تخلیه میریزد. تیم درمانی به شما آموزش خواهد داد که چگونه در خانه از درنِ کولهسیستواستومی مراقبت کنید.
مراقبتهای مربوط به لولهٔ کولهسیستواستومی شامل چه چیزهایی است؟
مراقبت از درنِ کولهسیستواستومی شامل مراقبت از زخم، شستوشوی لوله و تخلیهٔ روزانهٔ کیسه است.
- مراقبت از زخم: باید پانسمان زخم خود را تمیز و خشک نگه دارید. آن را در وان غوطهور نکنید و هنگام دوشگرفتن از پوشش پلاستیکی استفاده کنید. پانسمان را روزانه تعویض کنید و هرگونه ترشح اطراف لوله را پاک نمایید. اگر لوله از پوست شما شُل شد، آن را با چسب ثابت کنید و با ارائهدهندهٔ خود تماس بگیرید.
- شستوشوی لوله: تیم درمانی به شما آموزش میدهد که چگونه هر روز لولهٔ خود را شستوشو دهید. این کار به پیشگیری از گرفتگی و عفونت باکتریایی کمک میکند. شما لوله را از کیسهٔ تخلیه جدا میکنید و با سرنگ، محلول شستوشو را به داخل لوله تزریق میکنید. حجم شستوشو حدود ۵ تا ۱۰ سیسی سرم نرمالسالینِ استریل است.
- تخلیهٔ کیسه: وقتی لوله از کیسه جداست، میتوانید با برداشتن درپوش و وارونهکردنِ کیسه، محتویات را در توالت خالی کنید. ممکن است ارائهدهنده از شما بخواهد پیش از دورریختن، میزان خروج صفرا را ثبت کنید. آنها میخواهند بدانند اگر خروجی شما ناگهان زیاد یا کم شد.
پیش از خارجکردنِ درنِ کولهسیستواستومی چه اتفاقی میافتد؟
پیش از خارجکردنِ درن، ارائهدهندهٔ خدمات سلامت میخواهد مطمئن شود که تخلیهٔ کیسهٔ صفرا کامل شده و علائم شما برطرف شده است. یکی از راهها بستنِ لوله بهمدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت است تا ببینند آیا علائمی ایجاد میشود یا نه. روش رایج دیگر گرفتنِ کلانژیوگرام (Cholangiogram) ــ تصویربرداری از دستگاه صفراوی (Biliary tract) ــ است تا پیش از خارجکردنِ لوله، از جریانِ بدونِ انسدادِ صفرا اطمینان حاصل شود.
خطرها / مزایا
مزایای کولهسیستواستومی برای کولهسیستیت حاد چیست؟
کولهسیستواستومی یک جایگزینِ حداقلتهاجمی برای کولهسیستکتومی است که در کوتاهمدت میتواند به همان اندازه مؤثر باشد. این روش حتی در بیماران بحرانی و سالمندان نیز ایمنیِ بسیار خوبی دارد و در برطرفکردن کولهسیستیت حاد، نرخ موفقیت ۹۵٪ دارد. میتواند پلی بهسوی کولهسیستکتومیِ بعدی باشد یا بهعنوان درمانِ نهایی بهکار رود. در صورت لزوم، درن میتواند در درازمدت در جای خود باقی بماند تا از بروز مشکلات بعدی پیشگیری کند.
خطرها یا عوارض احتمالیِ کولهسیستواستومی کداماند؟
عوارض ناشی از این اقدام نادر و عمدتاً خفیفاند. عوارض احتمالی عبارتاند از:
- خونریزیِ بیشازحد.
- نشتِ صفرا.
- سپتیسمی (Septicemia).
عوارض احتمالیِ مرتبط با لوله پس از اقدام شامل موارد زیر است:
- گرفتگیِ لوله.
- جابهجاییِ لوله.
- عفونتِ لوله.
دورهٔ نقاهت و چشمانداز
چه زمانی پس از درمان احساس بهبودی میکنم؟
با تخلیه، فشار و عفونت در کیسهٔ صفرای شما کاهش مییابد و باید خیلی زود احساس بهتری داشته باشید. ممکن است هنوز لازم باشد کمی بیشتر در بیمارستان بمانید تا وضعیت کلیِ شما بهبود یابد. بیشترِ افراد طی سه تا چهار روز بهبودِ قابل اندازهگیری نشان میدهند. وقتی بهتر شدید، ارائهدهندهٔ شما دربارهٔ اینکه آیا درمانهای دیگری مانند کولهسیستکتومی را توصیه میکند یا نه، با شما گفتوگو خواهد کرد.
چه زمانی با پزشک تماس بگیرم
در دوران نقاهت، چه زمانی باید با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود تماس بگیرم؟
اگر هر یک از موارد زیر را داشتید یا متوجه آن شدید، با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود تماس بگیرید:
- تب بالای ۳۸٫۳°سانتیگراد (۱۰۱°فارنهایت).
- درد شکمیِ توضیحناپذیر یا درد در محلِ لوله.
- قرمزی، تحریک یا ترشحِ بدبو در محلِ لوله.
- لولهٔ شما شستوشو نمیشود.
- لوله از پوست شما جدا میشود.
- از لولهٔ شما صفرا نشت میکند.
- خروج صفرا ناگهان افزایش مییابد.
- خروج صفرا ناگهان متوقف میشود.
References/منابع
Gulaya K, Desai SS, Sato K. Percutaneous Cholecystostomy: Evidence-Based Current Clinical Practice. Semin Intervent Radiol. 2016 Dec;33(4):291-296. Accessed 11/15/2023.
Hung YL, Sung CM, Fu CY, Liao CH, Wang SY, Hsu JT, Yeh TS, Yeh CN, Jan YY. Management of Patients With Acute Cholecystitis After Percutaneous Cholecystostomy: From the Acute Stage to Definitive Surgical Treatment. Front Surg. 2021 Apr 15;8:616320. Accessed 11/15/2023.
National Health Service (U.K). General Surgery: Insertion of a cholecystostomy tube. Accessed 11/15/2023.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
