آﻣﻮزش خودمراقبتی بیماران در شیمی درمانی
بیمار/ همراه گرامی خواهشمندیم در جهت ارائه خدمات بهتر، خودمراقبتی زیر را مطالعه فرموده و به این توصیه‌ها پس از ترخیص از بیمارستان توجه فرمائید.
اقدامات لازم جهت تطابق با عارضه ریزش مو
- ریزش مو 10 تا 21 روز بعد از شیمی‌درمانی اتفاق می‌افتد و موقتی است. هنگامی كه دارو قطع شود مجدداً رویش می‌یابد. (عموماً 2 تا 6 ماه بعد از درمان)
- وقتی موی سر می‌ريزد پوست سر بسيار حساس است و بايد از آسيب‌های احتمالی مراقبت شود.
- بهتر است قبل از شروع شيمی‌درمانی موهای سر را تراشيده يا کاملاً کوتاه کنيد.
- اگر از کلاه‌گيس استفاده می‌کنيد در مواردی که تنها هستيد يا در محيط دلخواه قرار داريد آن را از سر بردارد تا با توجه به مدت زمان طولانی مصرف، پوست سر آسيب نبيند.
- خارج از منزل در هوای سرد برای کاهش از دست دادن حرارت بدن کلاه بپوشد.
- برای محافظت از پوست سر خود از نور خورشيد، از کرم‌های ضد آفتاب يا کلاه استفاده کنيد.
- موهای خود را به آرامی بشويد و شانه بزنيد.
- زمانی که موهای جديد شروع به رشد می‌کنند، آنها ممکن است در ابتدا شکننده باشند. از فر کردن و رنگ کردن آنها برای چند ماه اول اجتناب کنيد.
اقدامات لازم جهت کاهش تهوع و استفراغ و مقابله با بی‌اشتهایی
- تهوع پس از هر دوره شيمی‌درمانی بسته به نوع دارو و شرايط بيمار ممکن است به صورت خفيف يا شديد بروز کند.
- هنگامی که حالت تهوع داريد سعی کنيد از راه دهان نفس‌های عميق بکشيد.
- در صورتی که از دندان‌های مصنوعی استفاده می‌کنيد، در روز شيمی‌درمانی آنها را خارج کنيد.
- یک الی 2 ساعت قبل از شیمی‌درمانی یک غذای سبک میل نمایید. تا دو ساعت بعد از شیمی‌درمانی غذا نخورید و بعد از آن ابتدا مایعات از قبیل آب میوه، شیر، چای و عسل بخورید.
- غذاها را در حجم کم و به دفعات زیاد مصرف کنید.
- غذای سرد، شور، نان خشک در صورتی كه زخم دهان ندارید ممكن است بهتر تحمل شوند.
- از غذای چرب و خیلی شیرین، غذای خیلی گرم و خیلی سرد، ترش و پر ادویه كمتر استفاده شود.
- غذا را آهسته صرف كنید و كاملا آن را بجویید.
- از دیدن مناظر ناخوشایند، بوها، مزه‌های تند و نامطبوع و خوردن غذا در محیط پر سر و صدا اجتناب كنید. با افرادخانواده یا دوستان خود در فضایی مناسب همراه با موسیقی ملایم غذا بخورید و غذایی كه دوست دارید مصرف كنید.
- حین غذا و تا یک ساعت بعد از غذا آب و مایعات ننوشید.
- 20 دقیقه قبل از غذا قرص ضد تهوع (با تجویز پزشک) بخورید.
- تا مدتی بعد از خوردن غذا از خوابیدن پرهیز كنید (در حالت نشسته یا نیمه نشسته قرار گیرید) و بعد از خوردن غذا فعالیت سنگین انجام ندهید.
- برای تغییر در حس چشایی از ادویه‌های گیاهی مانند ریحان، آویشن و نعناع استفاده كنید.
- قبل از غذا دهان خود را با آب نمک رقیق شستشو دهید. برای رفع حالت تهوع از زنجبیل هم می‌توانید استفاده كنید.
- صبحانه وعده‌ای است كه بهتر تحمل می‌شود، سعی كنید بیشتر كالری روزانه خود را در این زمان بگنجانید.
- مواد غذایی سرشار از پروتئین مثل تخم‌مرغ، حبوبات و سویا، آجیل، محصولات لبنی ، كره بادام‌زمینی و ماهی بیشتر بخورید.
- آبنبات‌هايی با اسانس نعناع يا ليمو در دهان خود نگاه داريد.
- از غذاهای مقوی و مايعات شيرين استفاده کنيد تا انرژی کافی برای بدن تأمين شود.
- سعی کنيد که مايعات سرد مانند آب خنک را به صورت جرعه جرعه و يا با استفاده از نی به طور تدريجی بنوشيد.
- از نوشيدن قهوه که طعم تندی دارد و ممکن است شما را تشنه‌تر کند، اجتناب کنيد.
- اگر احساس می‌کنيد حال خوبی نداريد، قبل از مصرف غذا پياده‌روی کوتاهی انجام دهيد.
- اگر قادر به هضم هيچ غذايی نيستيد، اين مسئله را با پزشک خود در ميان بگذاريد، زيرا ممکن است نياز به برخی داروهای تقويتی داشته باشد.
- به جای قطعات بزرگ از تکه‌های کوچک غذا استفاده کنيد، زيرا بلع آنها آسان‌تر است و احساس پُری شکم و سيری ايجاد نمی‌کنند.
- غذاهای آماده مانند کره، پنير، فرنی و… را در دسترس داشته باشيد تا هر موقع ميل داشتيد، مصرف کنيد.
- زمانی که از منزل خارج می‌شويد يک خوراکی ساده مانند نان و پنير، کلوچه، نخودچی و کشمش و… همراه خود برداريد.
- در صورت امکان قبل از خواب خوراکی سبکی ميل کنيد.
- زمانی که حالتان بهتر است از فرصت استفاده کنيد و غذای بيشتری بخوريد.
اقدامات لازم در زمان ایجاد اسهال
- اگر اسهال بيش از 24 ساعت و همراه با درد و انقباض در شکم داشتيد، حتماً با پزشکتان مشورت کنيد.
- مايعات فراوان بخوريد، مايعاتی مانند آب سيب و چای کمرنگ.
- از خوردن مواد غذايی که باعث دردهای انقباضی می‌شود مانند قهوه، سوپ، کلم، گل‌کلم، ادويه‌جات و شيرينی جات خودداری کنيد.
- وقتی حس کرديد بهتر شديد می‌توانيد غذاهای سبک مانند برنج و سيب‌زمينی و نان برشته بخوريد.
- معمولا موقع اسهال پتاسيم زيادی از بدن دفع می‌شود. اگر دستور خاصی از پزشکتان نداريد می‌توانيد از مواد غذايی حاوی پتاسيم زياد مانند موز، پرتقال و سيب‌زمينی استفاده کنيد.
- اگر مصرف شير و لبنبات اسهال را تشديد می‌کند از مصرف آن پرهيز کنيد.
اقدامات لازم جهت پیشگیری از عفونت و عوارض ناشی از کاهش سلول‌های خونی
- هر روز استحمام کنيد، دست‌های خود را در طی روز مرتب بشويد، خصوصاً بعد از اجابت مزاج و قبل از صرف غذا.
- از تماس با افراد بيمار مانند سرماخوردگی يا آنفلوآنزا و آبله‌مرغان و… پرهيز کنيد.
- ناخن‌ها را از ته نگيريد.
- از کودکان يا افرادی که به تازگی واکسن زده‌اند، دوری کنيد.
- مواظب باشيد که قسمتی از بدن بريده يا زخمی نشود.
- از مسواك‌های نرم استفاده کنيد تا لثه‌ها خراشيده نشود.
- هنگام شستن ظروف يا وسايل ديگر از دستکش استفاده کنيد.
- از رفتن به اماکن عمومی و شلوغ و پر رفت و آمد پرهيز کنيد.
- تغذيه سالم و بهداشتی داشته باشيد و به اندازه کافی استراحت کنيد.
- اگر پوستتان خشک شده است از روغن و لوسيون‌های مخصوص استفاده کنيد.
- بهتر است در طول شيمی‌درمانی اعمال دندانپزشکی صورت نگيرد، بنابراين قبل از شروع درمان اعمال دندانپزشکی خود را تکميل کنيد.
اقدامات لازم در زمان ایجاد مشکلات قاعدگی
- در سنين قبل از يائسگی، شيمی‌درمانی موجب توقف عادت ماهيانه به طور موقت يا دائم می‌گردد، البته قطع دائمی عادت ماهيانه يا يائسگی زودرس به ندرت ايجاد می‌شود. بايد توجه داشت که علی رغم قطع عادت ماهيانه امکان بارداری وجود دارد که اين موضوع می‌تواند منجر به تولد جنين ناقص‌الخلقه شود. در حين شيمی‌درمانی احتياطات لازم جهت جلوگيری از بارداری انجام شود.
- اگر در زمان تشخيص سرطان باردار هستيد، پزشک معالج خود را از اين امر آگاه سازد تا نوعی از الگوهای درمانی را انتخاب کند که کمترين احتمال آسيب به جنين را داشته باشد. بسياری از داروهای شيمی‌درمانی بسته به مرحله رشد جنين می‌توانند عارضه‌ای برای جنين ايجاد کنند.
اقدامات لازم در زمان ایجاد یبوست
- از مايعات فراوان استفاده نماييد.
- از خوراکی‌های پُر فيبر مانند ميوه و سبزی خام و نان سبوس‌دار استفاده کنيد.
- بيشتر فعاليت و حرکت کنيد.
- اگر يبوست بيشتر از 48 ساعت طول کشيد با پزشک خود مشورت نماييد و خودسرانه داروهای مُلين مصرف نکنيد.
اقدامات لازم در زمان ایجاد خشکی و یا زخم شدن دهان
- از مايعات فراوان استفاده نماييد و تکه‌های يخ بمکيد.
- مواد غذايی آب‌دار مانند ميوه يا بستنی بخوريد.
- بهتر است غذاهای پخته را به صورت مايع يا پوره در آوريد تا مصرف آنها آسان‌تر باشد.
- هر چند دقيقه يک بار، کمی آب بنوشيد تا به بلع شما کمک کند و صحبت کردنتان راحت‌تر شود.
- در خارج از منزل همواره يک بطری آب به همراه خود داشته باشيد.
- به طور مرتب قبل و بعد از هر غذا، دهان و دندان را با مسواك نرم بشویید.
- در صورت زخم هر 2 الی 4 ساعت، دهان را با آب نمک رقیق یا آب و جوش‌شیرین (یک قاشق مرباخوری در یک لیوان) شستشو دهید.
- از شستشوی دهان با محلول‌های حاوی الكل یا گلیسیرین اجتناب كنید، زیرا باعث خشكی و تحریک بیشتر مخاط می‌شوند.
- از مصرف خوراکی‌های اسيدی مثل گوجه‌فرنگی و پرتقال و غذاهای ترش پرهيز کنيد و به غذايتان ادويه و نمک زياد نزنيد.
- لب‌هایتان را چرب كنید و سعی كنید همیشه دهان و لب‌های خود را مرطوب نگه دارید.
اقدامات لازم در زمان ایجاد خستگی و افسردگی
- در طول شب خواب كافی (7 تا 8 ساعت) داشته باشید.
- به تدریج میزان فعالیت خود را افزایش دهید.
- در محیط آرام با نور ملایم و دمای مناسب استراحت كنید.
- از روش‌های آرامش‌بخش و تفریحات مورد علاقه استفاده كنید. (موسیقی، عبادت، مطالعه و گردش)
- در صورت وجود علائم زیر ورزش نكنید: ضعف، درد یا گرفتگی عضلانی، درد قفسه سینه، تهوع، تنگی نفس، شیمی‌درمانی در 24 ساعت گذشته.
- در انجام كارها از روشی استفاده كنید كه از اتلاف انرژی جلوگیری كند.
سایر توصیه‌ها
- تقریباً به مدت 2 ساعت بعد از شیمی‌درمانی به صورت خوابیده و نیمه نشسته استراحت كنید و سپس از جای خود بلند شوید.
- بعد از هر بار اجابت مزاج سیفون 2 بار كشیده شود و بهداشت دست رعایت شود.
- تا 48 ساعت رابطه جنسی نداشته باشید.
- بعد از هر جلسه درمان، مایعات فراوان (10 لیوان در شبانه‌روز) میل كنید تا با دفع ادرار زیاد عوارض داروها كاهش یابد.
- مثانه را به موقع تخلیه كنید و از تجمع ادرار با زمان طولانی پرهیز نمایید.
- در صورت استفاده از داروهای خوراكی شیمی‌درمانی آن را به همراه شیر و یا شربت آنتی‌اسید مصرف نکنید.
- داروهای شیمی‌درمانی خود را در منزل در یخچال نگهداری كنید.
- در جاهای پرجمعیت حضور نداشته باشید.
- برای پیشگیری از خونریزی در طول درمان، سعی كنید به بدن شما ضربه و آسیبی وارد نشود.
- به دلیل تداخلات دارویی، قبل از مصرف هر نوع دارویی با پزشک خود مشورت کنید.
- استراحت، گوش دادن به موسیقی، ورزش‌های آرام و كششی، انحراف ذهن و تصویرسازی مثبت در كنترل درد موثرند.
علائم هشدار
در صورت مشاهده موارد زیر به پزشک یا اورژانس مراجعه نمائید:
تب بالای 38 درجه، لرز، تعریق، ادرار نكردن به مدت 1 روز كامل، عدم اجابت مزاج برای 2 روز، درد غیر قابل كنترل، درد قفسه سینه، ناراحتی تنفسی (تنگی نفس، خس خس سینه یا سرفه)، درد شكم، عدم توانایی نوشیدن یا بلع مایعات برای 48 ساعت، افت فشار خون، كوتاه شدن تنفس، تحریک‌پذیری، خون در مدفوع یا ادرار یا خونریزی غیر عادی (خونریزی از لثه، خلط خونی و یا كبود شدگی ناگهانی در بافت‌های بدن، خونریزی از مخاط واژن)، تشدید استفراغ، استفراغ قهوه‌ای تیره، احساس گیجی، عدم توانایی یا خارج شدن از بستر برای 24 ساعت.
فهرست منابع
تاریخ آخرین ویرایش: 26 مرداد 1402