آنژیوگرافی مغزی
آنژیوگرافی مغزی (Cerebral angiogram) به ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت کمک میکند مشکلاتِ رگهای خونیِ مغز شما را تشخیص دهند و ارزیابی کنند. این روش میتواند چندین مشکل، مانند آنوریسمِ مغزی، لختههای خون و آترواسکلروز را شناسایی کند. این آزمون از اشعهٔ ایکس و یک مادهٔ حاجبِ ویژه استفاده میکند.
مرور کلی
آنژیوگرافی مغزی چیست؟
آنژیوگرافی مغزی (Cerebral angiogram) یک روشِ تشخیصی است که میتواند هرگونه مشکل در رگهای خونیِ مغز شما را نشان دهد. ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت که آموزشِ ویژه دیدهاند این روش را در اتاق عمل انجام میدهند.
در طولِ این روش، ارائهدهنده یک کاتتر (Catheter؛ لولهٔ پلاستیکیِ نازک) را در یک سرخرگ در ناحیهٔ مچِ دست یا کشالهٔ ران شما وارد میکند. سپس از راهِ کاتتر، مادهٔ حاجب (Contrast material؛ رنگِ ویژه) تزریق میکنند تا ساختارِ رگهای خونی شما دیده شود. در گامِ بعد، هنگامیکه شما روی تختِ فرایند دراز کشیدهاید، ارائهدهنده از رگهای خونیِ شما تصویربرداری با اشعهٔ ایکس انجام میدهد.
آنژیوگرافیهای مغزی میتوانند تصویرهایی بسیار دقیقتر از این رگهای خونی فراهم کنند تا آزمونهای تصویربرداریِ دیگر، مانند سیتیاسکن (Computed tomography؛ CT) یا امآرآی (Magnetic resonance imaging؛ MRI).
به آنژیوگرافیهای مغزی «آنژیوگرافیِ تفاضلیِ دیجیتالِ مغز (Digital subtraction angiography of the brain؛ DSA)» هم گفته میشود.
چرا ممکن است به آنژیوگرافی مغزی نیاز داشته باشم؟
گاهی آنژیوگرافیهای مغزی فقط هدفِ تشخیصی دارند. در زمانهای دیگر، آنها به ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت این امکان را میدهند که بعضی از بیماریها را درمان کنند.
ارائهدهندگان به چند دلیل از آنژیوگرافیِ مغزی استفاده میکنند. یکی از هدفها تشخیص یا تأییدِ وجودِ ناهنجاریهای رگهای خونی در مغز شماست، از جمله:
- آنوریسمِ مغزی.
- آترواسکلروز.
- ناهنجاری شریانیوریدی.
- فیستولِ شریانیوریدیِ دورال.
- واسکولیت.
- دایسکشنِ عروقی (وقتی لایهٔ درونیِ دیوارهٔ یک سرخرگ پاره میشود).
- سکتهٔ مغزی (Stroke؛ لختهٔ خون).
سایر کاربردها عبارتاند از:
- ارزیابیِ سرخرگهای سر و گردن پیش از جراحی یا دیگر درمانهای پزشکی برای مغز، سر یا گردن.
- دیدنِ اینکه رگهای خونی چگونه به یک تومورِ مغزی متصلاند یا آن را «تغذیه» میکنند.
- بهدستآوردنِ اطلاعاتِ بیشتر دربارهٔ ناهنجاریهایی که ارائهدهندگان در آزمونهای تصویربرداریِ دیگر، مانند امآرآی یا سیتیاسکن، دیدهاند.
جزئیات آزمون
چگونه برای آنژیوگرافی مغزی آماده شوم؟
برای آمادگی در آنژیوگرافی مغزی، ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت شما مطمئن میشود که انجامِ این آزمون برایتان ایمن است. بهاحتمال زیاد او معاینهٔ فیزیکی انجام میدهد، بعضی آزمایشهای خون را مینویسد و دربارهٔ سابقهٔ پزشکیتان از شما سؤال میپرسد.
حتماً به ارائهدهندهٔ خود بگویید:
- هماکنون چه داروهایی مصرف میکنید، ازجمله مکملها و داروهای بدوننسخه (Over-the-counter؛ OTC).
- اگر بیماریِ پزشکیِ خاصی دارید یا اخیراً دچارِ بیماری شدهاید.
- اگر سابقهٔ مشکلهای خونریزی دارید یا داروهای رقیقکنندهٔ خون مصرف میکنید. این مورد شاملِ داروهای ضدالتهابیِ غیراستروئیدی (Nonsteroidal anti-inflammatory drugs؛ NSAIDs) هم میشود.
- اگر به چیزی ــ بهویژه به داروهای بیهوشی، مادهٔ حاجب یا هر مادهٔ یددار ــ آلرژی دارید.
- اگر باردار هستید یا ممکن است باردار باشید.
اگر قرار است در طولِ فرایند یک آرامبخش (Sedative؛ داروی آرامساز) دریافت کنید، ارائهدهنده ممکن است به شما بگوید چهار تا هشت ساعت پیش از آزمون، چیزی نخورید و ننوشید. اگر قرار است آرامبخشی دریافت کنید یا برایتان بیهوشیِ عمومی (General anesthesia) انجام شود، لازم است فرد دیگری شما را پس از آزمون به خانه برساند.
در هر صورت، از ارائهدهندهٔ خود دستورهای مشخصی دربارهٔ نحوهٔ آمادگی، ازجمله هرگونه تغییری که باید در برنامهٔ دارویی یا رژیم غذاییِ معمولتان بدهید، دریافت خواهید کرد. حتماً آنها را دنبال کنید.
در طول آنژیوگرافی مغزی چه انتظاری داشته باشم؟
بهطور کلی، میتوانید انتظارِ مواردِ زیر را در طولِ آنژیوگرافی مغزی داشته باشید:
- لباس خود را عوض میکنید و گانِ پزشکی میپوشید.
- یک پرستار یا تکنولوژیستِ تصویربرداری یک خطِ وریدی (IV) در سیاهرگِ دست یا بازوی شما قرار میدهد تا درصورتِ لزوم به شما آرامبخش بدهد. این کار مانند یک نیشِ کوچک حس میشود. بعضی از افراد، بهویژه کودکان و نوجوانان، ممکن است به بیهوشیِ عمومی نیاز داشته باشند.
- یک پرستار یا ارائهدهندهٔ دیگر دستگاههایی را به بدن شما وصل میکند تا در طولِ آزمون، ضربانِ قلب و فشارخونتان را پایش کنند.
- روی تختِ آزمون دراز میکشید.
- ارائهدهنده سرِ شما را با یک بند، نوار یا نگهدارندهٔ فومیِ سر ثابت میکند.
- ارائهدهنده ناحیهای از بدن شما را که قرار است کاتتر (Catheter) در آن وارد شود ــ معمولاً کشالهٔ ران، پا یا دست ــ استریل میکند.
- ارائهدهنده آن ناحیه را با تزریقِ یک داروی بیحسیِ موضعی (Local anesthetic) بیحس میکند. پیش از بیحسشدنِ ناحیه ممکن است کمی احساسِ سوزش یا سوزنسوزنشدن داشته باشید.
- ارائهدهنده یک برشِ پوستیِ بسیار کوچک در محلِ ورودِ کاتتر ایجاد میکند.
- با استفاده از هدایتِ تصویربرداری، او یک کاتتر را از راهِ سوراخِ بسیار ریزی که با سوزن ایجاد کرده است، واردِ سرخرگ میکند. ممکن است هنگامِ این کار کمی احساسِ فشار داشته باشید، اما نباید درد داشته باشد.
- سپس کاتتر را از درونِ سرخرگِ بدن شما هدایت میکنند تا به یک سرخرگ در گردن برسد. شما هدایتشدنِ کاتتر را احساس نخواهید کرد.
- ارائهدهنده سپس مادهٔ حاجب را از راهِ کاتتر تزریق میکند. ممکن است هنگامِ عبورِ مادهٔ حاجب از بدن، احساسِ گرمی کنید، اما این حس زود از بین میرود.
- وقتی مادهٔ حاجب به رگ(های) خونیای برسد که ارائهدهنده میخواهد آنها را بررسی کند، چندین سری عکسِ اشعهٔ ایکس گرفته میشود. در این مرحله باید کاملاً بیحرکت بمانید و حتی نفستان را نگه دارید تا بتوانند تصویرهای باکیفیت بگیرند.
- پس از اینکه تصویرهای کافی گرفته شد، ارائهدهنده کاتتر را خارج میکند. برای پیشگیری از تجمعِ خون در بافتهای اطراف (هماتوم (Hematoma)) بهمدتِ مشخصی روی سرخرگ شما فشار وارد میکند. ممکن است از وسیلهٔ بستنِ رگ برای بستنِ سوراخِ کوچکِ ایجادشده در سرخرگ استفاده شود. یک پرستار سوراخِ بسیار کوچکِ پوست را با پانسمان میپوشاند.
- یک ارائهدهنده خطِ وریدیِ شما را خارج میکند.
آنژیوگرافی مغزی چه مدت طول میکشد؟
آنژیوگرافی مغزی معمولاً بین ۱ تا ۳ ساعت طول میکشد. ممکن است برای آمادگیِ پیش از آزمون و مراقبتهای پس از فرایند به زمانِ بیشتری نیاز باشد.
دورهٔ بهبودی پس از آنژیوگرافی مغزی چه مدت است؟
پس از آنژیوگرافی مغزی، شما برای چند ساعت در اتاقِ ریکاوری تحتِ نظر میمانید. پس از آن میتوانید به خانه بروید.
ارائهدهندهٔ شما دستورهای ویژهای برای دورهٔ بهبودی به شما میدهد. حتماً آنها را دنبال کنید.
میتوانید بلافاصله پس از آزمون، رژیمِ غذاییِ معمولِ خود را از سر بگیرید. باید پیش از ازسرگرفتنِ همهٔ فعالیتهای دیگر، ۸ تا ۱۲ ساعت استراحت کنید.
اگر در حالِ شیردهی هستید، باید ۲۴ ساعت پس از تزریقِ مادهٔ حاجب صبر کنید و سپس شیردهی را از سر بگیرید.
خطرهای آنژیوگرافی مغزی چیست؟
هر روشی که در آن کاتتر درونِ یک رگِ خونی قرار داده میشود، خطرهایی دارد، از جمله:
- آسیب به رگِ خونی که میتواند باعثِ خونریزیِ داخلی شود.
- کبودی یا خونریزی در محلِ سوراخشدنِ رگ.
- عفونت.
خطرهای دیگرِ آنژیوگرافی مغزی عبارتاند از:
- واکنشِ آلرژیک به مادهٔ حاجب: این حالت نادر است. اگر رخ دهد، رادیولوژیست میداند چگونه واکنش را درمان کند.
- آسیبِ کلیه بهدلیلِ مادهٔ حاجب درصورتیکه دیابت یا بیماریِ کلیوی داشته باشید: در بیشترِ موارد، کلیههای شما ظرفِ ۵ تا ۷ روز پس از آزمون عملکردِ طبیعیِ خود را دوباره بهدست میآورند.
- تشکیلِ لختهٔ خون در اطرافِ نوکِ کاتتر: این حالت نادر است. اگر اتفاق بیفتد، ممکن است لخته سرخرگِ شما را مسدود کند و ارائهدهنده ناچار شود برای بازکردنِ دوبارهٔ رگ، جراحی انجام دهد.
- سکتهٔ مغزی: اگر کاتتر پلاک را از دیوارهٔ رگ جدا کند، ممکن است جریانِ خون را درونِ مغز مسدود کند و باعثِ سکتهٔ مغزی شود. این حالت نادر است ــ در کمتر از ۱٪ موارد رخ میدهد.
ارائهدهنده پیش از آزمون، خطرهای این روش را با شما در میان میگذارد. در بیانِ نگرانیهای خود یا پرسیدنِ سؤال تردید نکنید.
نتایج و پیگیری
نتایج آنژیوگرافی مغزی چه معنایی دارند؟
ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت به دلایلِ گوناگونی آنژیوگرافی مغزی را درخواست میکنند. بسته به دلیلِ انجامِ آزمون برای شما، ممکن است گزارشتان نتایجِ متفاوتی داشته باشد.
بهطور کلی، خروجِ مادهٔ حاجب از یک رگِ خونی میتواند نشانهٔ خونریزی باشد.
تنگی یا انسدادِ سرخرگها میتواند نشاندهندهٔ مواردِ زیر باشد:
- رسوبهای کلسترول (پلاک).
- اسپاسمِ عروقیِ مغزی (Vasospasm).
- اختلالهای ارثی.
- لختههای خونی که باعثِ سکتهٔ مغزی شدهاند.
رگهای خونی که در جای خود قرار ندارند، ممکن است ناشی از مواردِ زیر باشند:
- تومورهای مغزی.
- خونریزی درونِ جمجمه.
- آنوریسم.
- ناهنجاری شریانیوریدی.
در هر صورت، یک رادیولوژیست تصویرهای بهدستآمده از آزمون را تحلیل میکند و گزارشی از یافتهها تهیه میکند. او گزارش را برای ارائهدهندهای میفرستد که آنژیوگرافی مغزی را برای شما درخواست کرده است و او نیز نتایج را با شما در میان میگذارد.
ممکن است به آزمونِ پیگیری یا آزمونهای دیگری نیاز داشته باشید. اگر چنین باشد، ارائهدهنده برایتان توضیح میدهد چرا.
چه زمانی باید با پزشکم تماس بگیرم؟
اگر پس از فرایند هر یک از علائمِ زیر را داشتید، باید فوراً به ارائهدهندهٔ خود اطلاع دهید:
- ضعف یا بیحسی در عضلههای صورت، بازوها یا پاها.
- اختلال در تکلم.
- مشکلهای بینایی.
- نشانههای عفونت در محلِ ورودِ کاتتر، مانند گرمشدن، قرمزیِ زیاد یا تغییرِ رنگ.
- سرگیجه.
- دردِ قفسهٔ سینه.
- سختی در نفسکشیدن.
- راشِ پوستی.
جزئیات تکمیلی
آیا آنژیوگرافی مغزی جراحی بهشمار میآید؟
خودِ آنژیوگرافی مغزی جراحی بهشمار نمیآید. این روش، یک روشِ تشخیصیِ کمتهاجمی است.
در دنیای پزشکی، جراحی زمانی انجام میشود که جراح با برش یا تخریبِ بافتها در بدنِ شما تغییر ایجاد کند. هرچند در آنژیوگرافی مغزی برای قراردادنِ کاتتر یک برشِ کوچک زده میشود، اما در این آزمون تغییری در بافتهای بدن برای اهدافِ پزشکی ایجاد نمیشود.
References/منابع
National Library of Medicine (U.S.). Cerebral Angiography. Reviewed 7/5/2022. Accessed 8/8/2023.
RadiologyInfo.org. Cerebral Angiography. Reviewed 11/1/2022. Accessed 8/8/2023.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
