آزمایش آنتیژن کارسینوامبریونیک
آزمایش آنتیژن کارسینوامبریونیک (Carcinoembryonic antigen؛ CEA) میزان CEA، که یک پروتئینِ خونیِ ویژه است، را میسنجد. معمولاً افراد با سطح بالای CEA بهدنیا میآیند و این سطح با بالارفتن سن کاهش پیدا میکند. اما بعضی از انواعِ سرطان میتوانند مقدار این پروتئین را افزایش دهند. ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامتِ شما ممکن است از آزمایش CEA برای هدایتِ درمانِ سرطان یا برای دیدنِ اینکه آیا درمان مؤثر است استفاده کند.
مرور کلی
آزمایش CEA چیست؟
آزمایش آنتیژن کارسینوامبریونیک (Carcinoembryonic antigen؛ CEA) پروتئینِ خونیِ ویژهای به نام CEA را اندازهگیری میکند. همهٔ افراد با سطح بالای این پروتئین بهدنیا میآیند. CEA با افزایش سن کاهش مییابد. اما بعضی از وضعیتها، ازجمله برخی از انواع سرطان، میتوانند سطح CEA خون شما را افزایش دهند.
ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت از آزمایش CEA برای موارد زیر استفاده میکنند:
- ارزیابی اینکه درمانهای سرطان مانند شیمیدرمانی (chemotherapy)، ایمنیدرمانی (immunotherapy) یا پرتودرمانی (radiation therapy) تا چه اندازه مؤثر هستند.
- تشخیص اینکه آیا سرطان پس از آنکه وارد بهبودی (remission) شدهاید دوباره برگشته است (عودِ سرطان).
- دیدن اینکه آیا سرطان در حال رشد یا گسترش است (سرطان متاستاتیک (metastatic cancer)).
CEA به شما نمیگوید که آیا سرطان دارید یا نه و ارائهدهندگان از آن برای غربالگریِ سرطان استفاده نمیکنند. ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت شما بسته به تشخیص و طرح درمانیتان، این آزمایش را بهطور منظم برای شما درخواست خواهد کرد.
جزئیات آزمون
آزمایش CEA چگونه عمل میکند؟
آزمایش CEA معمولاً یک آزمایشِ خون است. در طولِ یک آزمایشِ خون، ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت از یکی از سیاهرگهای شما مقدار کمی نمونهٔ خون میگیرد. متخصصان در آزمایشگاه این خون را برای بررسی سطح CEA تحلیل میکنند.
در مواردِ کمتر شایع، ارائهدهنده ممکن است مایع را از این نواحی آزمایش کند:
- دیوارهٔ شکم
- قفسهٔ سینه
- نخاع
در این موارد، ارائهدهندهٔ شما با استفاده از یک سوزن یا سرنگ مقدارِ کمی نمونهٔ مایع میگیرد. او سوزن یا سرنگ را در قفسهٔ سینه یا بخشِ تحتانیِ پشت شما وارد میکند.
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما آزمایشهای CEA را بهطور منظم توصیه خواهد کرد تا بتواند نتایج را در گذرِ زمان با هم مقایسه کند. برای نمونه، ممکن است در طولِ درمان سرطان، هر ماه به آزمایش CEA نیاز داشته باشید. اما وقتی وارد بهبودی شدید، ارائهدهنده ممکن است هر سه تا شش ماه یکبار این آزمایش را درخواست کند.
چگونه آماده شوم؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامتتان به شما خواهد گفت چگونه برای آزمایش آماده شوید. ممکن است لازم باشد بهطور موقت بعضی داروها یا مکملهایی را که خطرِ خونریزی را افزایش میدهند، مثل آسپیرین (aspirin)، قطع کنید.
در طولِ آزمایش CEA چه انتظاری میتوانم داشته باشم؟
در طولِ آزمایشِ خونیِ CEA، ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما:
- یک سوزنِ کوچک را در یکی از سیاهرگهای شما ــ معمولاً در بازو ــ وارد میکند،
- یک ویال یا لولهٔ آزمایش را به سوزن متصل میکند،
- مقدار کمی نمونهٔ خون جمعآوری میکند.
اگر ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما لازم بداند از مایعاتِ بدن شما نمونه بگیرد، او:
- در بخشِ تحتانیِ پشت یا قفسهٔ سینهٔ شما داروی بیحسیِ موضعی (local anesthesia) تزریق میکند،
- یک سوزن یا سرنگ را در آن ناحیه وارد میکند،
- از تصویرِ اشعهٔ ایکس (X-ray) برای هدایتِ سوزن به محلِ درست استفاده میکند،
- از قفسهٔ سینه، شکم یا ستون فقرات شما نمونهٔ مایع جمعآوری میکند.
آزمایشِ خونیِ CEA معمولاً کمتر از پنج دقیقه طول میکشد. آزمایشهای CEA روی سایر مایعاتِ بدن معمولاً ۳۰ دقیقه یا کمتر زمان میبرند. میتوانید همان روز به خانه برگردید.
خطراتِ آزمایش CEA چیست؟
آزمایشهای CEA بهطور کلی ایمن هستند. آزمایشِ مایعِ قفسهٔ سینهْ خطرِ اندکی از موارد زیر دارد:
- از دست دادنِ خون
- عفونت
- آسیبِ ریه
عوارضِ احتمالی میتواند شامل موارد زیر باشد:
- سرگیجه
- سردرد
- سبکیِ سر
اگر آزمایشِ خون انجام دهید، ممکن است در محلی که ارائهدهنده سوزن را وارد کرده است کمی درد یا کبودی داشته باشید.
بیشترِ افراد دچار عارضه نمیشوند. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما پیشاپیش به شما کمک میکند خطراتِ این آزمایش را بفهمید.
نتایج و پیگیری
سطحهای آزمایش CEA چه معنایی دارند؟
ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت شما از نتایجِ آزمایشِ CEA استفاده میکند تا ببیند آیا درمانِ سرطان مؤثر است، آیا سرطان در حال گسترش است یا اینکه آیا سرطان برگشته است. او نتایج را در گذرِ زمان با هم مقایسه میکند تا الگوها و تغییرات را ببیند.
اگر سطحهای CEA شما در طولِ درمان کاهش پیدا کند، معمولاً به این معناست که درمان شما مؤثر است. اگر سطحها بالا بروند، میتواند به این معنا باشد که سرطان در حال پیشرفت است یا به درمان پاسخ نمیدهد.
CEA معمولاً بر حسب نانوگرم بر میلیلیتر (ng/mL) اندازهگیری میشود:
- سطحهای طبیعیِ CEA: بهطورِ کلی، ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت سطحهای معمولِ CEA را بین 0 تا 3 نانوگرم بر میلیلیتر در نظر میگیرند. اگر سیگار میکشید، سطحِ طبیعیِ CEA میتواند تا 5 نانوگرم بر میلیلیتر هم باشد.
- سطحهای اندکی بالا رفتهٔ CEA: سطحهای CEA که بیش از 3 نانوگرم بر میلیلیتر اما کمتر از 10 نانوگرم بر میلیلیتر باشند، معمولاً نشان میدهند که یک تومورِ کوچک (موضعی) وجود دارد و احتمالِ عودِ سرطان پایین است. سطحهای اندکی بالا رفتهٔ CEA میتواند بهعلتِ وضعیتهای سلامتِ غیرِ سرطانی هم باشد.
- سطحهای بالای CEA: سطحهای CEA که بیش از 10 نانوگرم بر میلیلیتر اما کمتر از 20 نانوگرم بر میلیلیتر باشند میتواند نشانهٔ سرطانِ در مراحلِ ابتدایی باشد. سطحهای CEA که بیش از 20 نانوگرم بر میلیلیتر باشند معمولاً نشانهٔ این است که سرطان در حال گسترش است.
آزمایشگاههای گوناگون ممکن است نتایجِ متفاوتی بدهند، بنابراین همیشه خوب است دربارهٔ نتیجهٔ خودتان با ارائهدهندهٔ خدمات سلامتتان صحبت کنید.
چه وضعیتهای دیگری میتوانند باعثِ بالا رفتنِ سطحِ CEA شوند؟
وضعیتهای غیرِ سرطانیای که میتوانند سطحِ CEA را بالا ببرند عبارتاند از:
- گاستریت و زخمهای معده (gastritis, stomach ulcers)
- بیماری انسدادی مزمن ریه (chronic obstructive pulmonary disease؛ COPD)
- بیماریهای کبدی مانند سیروز (cirrhosis)، کبد چرب (fatty liver) یا سنگهای صفراوی (gallstones)
- دیورتیکولیت (diverticulitis)
- دیابت (diabetes)
- هر بیماریِ خودایمنی یا التهابی (autoimmune or inflammatory disease)
- بیماریهای التهابیِ روده (inflammatory bowel diseases) مانند بیماری کرون (Crohn’s disease) و کولیت اولسراتیو (ulcerative colitis)
- بواسیر (hemorrhoids)
- ذاتالریهها (pneumonias)
- سیگارکشیدن (smoking cigarettes)
References/منابع
Canadian Cancer Society. Carcinoembryonic antigen (CEA). Accessed 6/4/2025.
Kankanala VL, Zubair M, Mukkamalla SKR. Carcinoembryonic Antigen. 2024 Dec 11. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan. Accessed 6/4/2025.
Lee TH, Kim JS, Baek SJ, Kwak JM, Kim J. Diagnostic Accuracy of Carcinoembryonic Antigen (CEA) in Detecting Colorectal Cancer Recurrence Depending on Its Preoperative Level. J Gastrointest Surg. 2023 Aug;27(8):1694-1701. Accessed 6/4/2025.
Shinkins B, Nicholson BD, Primrose J, Perera R, James T, et al. The diagnostic accuracy of a single CEA blood test in detecting colorectal cancer recurrence: Results from the FACS trial. PLoS One. 2017 Mar 10;12(3):e0171810. Accessed 6/4/2025.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
