پتاسکن قلب
پتاسکن قلب یک آزمون دقیق و غیرتهاجمی است که از قلب شما تصویر ایجاد میکند. یک ارائهدهندهٔ خدمات سلامت میتواند از این تصویرها برای تصمیمگیری دربارهٔ گامهای بعدی مراقبت از قلبتان استفاده کند. او میتواند بسنجد عضلهٔ قلب شما چقدر سالم است و تصمیم بگیرد چگونه آن را درمان کند. پتاسکن قلب از مقدار اندکی پرتو استفاده میکند.
پتاسکن قلب چیست؟
پتاسکن قلب (Positron emission tomography؛ PET) با استفاده از یک دستگاه اسکن و تزریق ردیابهای رادیواکتیو (Radioactive tracers) از قلب شما تصویر ایجاد میکند. ردیابهای رادیواکتیوِ این آزمون انرژی آزاد میکنند. بسته به نوع دقیق ردیاب و شرایطی که ارائهدهندهٔ خدمات سلامت آن را تزریق میکند، الگویی که با آن ردیاب قلب شما را روشن میکند میتواند به ارائهدهندگان اطلاعاتی بدهد دربارهٔ اینکه قلب شما چقدر سالم است.
پتاسکنِ قلب یک آزمون غیرتهاجمی و دقیق است که از همهٔ زوایا از قلب شما تصویر ایجاد میکند. با نگاهکردن به اینکه سلولهای بدن شما چه میکنند، پتاسکن قلب میتواند اطلاعاتی فراهم کند که دیگر آزمونهای تصویربرداری نمیتوانند. و میتواند مشکلات را زودتر از دیگر آزمونها پیدا کند.
یک اسکنر ترکیبی پت/سیتی (PET/CT؛ computed tomography) میتواند هر دو نوع تصویر را پشتسرهم و با همان دستگاه بگیرد.
چه زمانی پتاسکن قلب انجام میشود؟
ارائهدهنده زمانی پتاسکن از قلب شما انجام میدهد که لازم باشد بداند:
- کدام نواحیِ قلب شما جریان خون خوبی ندارند.
- آیا دچار بیماری سرخرگهای کرونری (Coronary artery disease) هستید.
- آیا عضلهٔ قلب شما بیمار است.
- آیا در قلبتان عفونت دارید.
- آیا دچار سارکوئیدوز قلبی (Cardiac sarcoidosis) هستید.
- آیا یک اقدام درمانی میتواند به شما کمک کند.
- پس از سکتهٔ قلبی چقدر آسیب قلبی دارید.
- برنامهٔ درمانی قلبی شما چقدر خوب عمل میکند.
- قلب شما پیش از یک اقدام درمانی چقدر سالم است.
جزئیات آزمون
پتاسکن قلب چگونه عمل میکند؟
در طول آزمون:
- ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما مقدار اندکی ردیاب رادیواکتیو را از راه وریدی (Intravenous؛ IV) در رگ شما تزریق میکند. ردیاب، مادهٔ حاجب یا کنتراست نیست. بسته به ردیاب، میتواند چند دقیقه تا چند ساعت در بدن شما بماند.
- دوربین ویژهای به نام اسکنر پت (PET scanner) انرژی پرتویی را که ردیاب آزاد میکند شناسایی میکند.
- اسکنر پت بر اساس انرژیای که شناسایی میکند، تصویرهای رایانهای سهبعدی از قلب شما میسازد.
چگونه برای پتاسکن قلب آماده شوم؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما دستورهای مشخصی به شما خواهد داد. برای بهدستآوردن دقیقترین نتایج، حتماً آنها را دنبال کنید. بهطور کلی، برای آمادهشدن برای پتاسکن قلب میتوانید انتظار موارد زیر را داشته باشید:
خوردن و نوشیدن
- ۴ ساعت پیش از آزمون بهجز آب چیزی نخورید و ننوشید.
- ۲۴ ساعت پیش از آزمون هیچ مادهای که کافئین دارد مصرف نکنید. این شامل قهوه، چای، کولا و دیگر نوشابهها، شکلات و توتفرنگی میشود (اینها مقدار کمی کافئین دارند). این همچنین شامل فرآوردههای بدونکافئین و بدونقهوه هم میشود (اینها هم مقدار کمی کافئین دارند). کافئین بر نتایج آزمون اثر میگذارد.
- اگر ارائهدهندهٔ شما در حال بررسی سارکوئیدوز قلبی یا عفونت باشد، باید ۲۴ تا ۴۸ ساعت پیش از پتاسکن قلب غذاهای پُرچرب و کمکربوهیدرات بخورید. این آزمونها نادرند. افرادی که بهدلایل دیگر پتاسکن قلب انجام میدهند لازم نیست از این رژیم پیروی کنند.
ورزشکردن
۲۴ ساعت پیش از پتاسکن قلب، ورزش سنگین انجام ندهید.
استفاده از محصولات دخانی
در روز انجام پتاسکن قلب سیگار نکشید. نیکوتین بر نتایج آزمون اثر میگذارد.
مصرف داروها
همهٔ داروها و مکملهایی را که مصرف میکنید، ازجمله فرآوردههای بدون نسخهای را که میخرید، فهرست کنید و همراه خود بیاورید.
داروهای حاوی کافئین: ۲۴ ساعت پیش از پتاسکن قلب هیچ داروی بدون نسخهای را که کافئین دارد (مانند مُسکنها و قرصهای لاغری) مصرف نکنید. اگر دربارهٔ داروهای دیگری که ممکن است کافئین داشته باشند پرسشی دارید، با ارائهدهندهٔ خود صحبت کنید.
اگر آسم دارید: ارائهدهندهٔ شما احتمالاً به شما میگوید که ۴۸ ساعت پیش از پتاسکن قلب داروی تئوفیلین (Theophylline) را مصرف نکنید. اسپری آسم خود را با خود به آزمون بیاورید.
اگر دیابت دارید: اگر انسولین مصرف میکنید، از ارائهدهندهٔ خود بپرسید در روز پتاسکن قلب چه مقدار باید مصرف کنید. ممکن است لازم باشد ۵۰٪ از دوز صبحگاهی همیشگیتان را مصرف کنید و ۴ ساعت پیش از آزمون یک وعدهٔ سبک بخورید.
اگر برای کنترل قند خون قرص مصرف میکنید، ارائهدهندهٔ شما احتمالاً به شما خواهد گفت که پیش از آزمون دارویتان را مصرف نکنید. داروی دیابت خود را همراه بیاورید تا پس از پایان آزمون آن را مصرف کنید. پیش از پتاسکن قلب، داروی دیابت خود را مصرف نکنید و یک وعدهٔ غذایی را هم حذف نکنید.
اگر دستگاه پایش قند خون (Glucose monitor) دارید، آن را بیاورید تا بتوانید پیش و پس از آزمون سطح قند خون خود را بررسی کنید. اگر فکر میکنید قند خونتان پایین است، فوراً به ارائهدهندهٔ خود بگویید. برنامهریزی کنید که پس از پتاسکن قلب غذا بخورید و دارویتان را مصرف کنید.
اگر داروهای قلب مصرف میکنید: از ارائهدهندهٔ خود دربارهٔ تغییرهایی که باید پیش از پتاسکن قلب در داروهایتان بدهید بپرسید. هیچ دارویی را متوقف نکنید مگر اینکه ارائهدهندهٔ شما به شما بگوید. در روز آزمون باید این داروها را فقط اگر درد قفسهٔ سینه دارید مصرف کنید:
- ایزوسوربید دینیترات (Isosorbide dinitrate).
- ایزوسوربید مونونیترات (Isosorbide mononitrate).
- نیتروگلیسیرین (Nitroglycerin).
- دیپیریدامول (Dipyridamole). مصرف این دارو را ۴۸ ساعت پیش از آزمون متوقف کنید.
پتاسکن قلب چقدر طول میکشد؟
نوبت شما حدود یک تا سه ساعت طول میکشد. بااینحال، خودِ دستگاه ممکن است درمجموع فقط ۳۰ دقیقه شما را اسکن کند.
هنگام پتاسکن قلب چه انتظاری داشته باشم
پس از آنکه پیراهن خود را با گان بیمارستانی عوض کردید و فشار خونتان سنجیده شد، موارد زیر انجام میشود:
- پیش و حین آزمون نوار قلب (Electrocardiogram؛ EKG) میگیرید تا فعالیت الکتریکی قلب شما پایش شود. پدهای چسبدار و بدوندرد روی بدن شما این اطلاعات را جمعآوری میکنند.
- در بازو یا دست شما یک دسترسی وریدی گذاشته میشود تا طی آزمون بتوانید دارو و ردیاب رادیواکتیو دریافت کنید.
- روی تخت معاینه بهصورت بیحرکت دراز میکشید و دوربین بالای شما و در مرکز یک دستگاه بزرگِ حلقهایشکل قرار میگیرد.
- مقدار کمی ردیاب رادیواکتیو از راه وریدی به شما داده میشود تا ارائهدهنده در حالت استراحت، جریان خون شما را اسکن و بررسی کند.
- از راه وریدی دارویی دریافت میکنید تا قلب شما طوری واکنش نشان دهد که انگار در حال ورزش هستید. ممکن است احساس گرما یا سرما کنید و ممکن است کمی سردرد خفیف داشته باشید.
- مقدار کم دیگری ردیاب دریافت میکنید تا ارائهدهنده بتواند در حالت «فعال» جریان خون شما را اسکن و بررسی کند. ارائهدهنده دو اسکن (استراحت و فعال) را با هم مقایسه خواهد کرد.
بسته به بیماریای که ارائهدهندهٔ شما در پیِ یافتن آن است، مراحل بالا ممکن است متفاوت باشد.
تیم مراقبت سلامت شما در طول آزمون چند بار از شما میپرسد حالتان چطور است. اگر احساس کردید:
- درد یا ناراحتی در قفسهٔ سینه، بازو یا فکتان دارید.
- تنگینفس دارید.
- سرگیجه دارید.
- سبکسر یا بیحال هستید.
به آنها بگویید.
پس از پتاسکن قلب چه انتظاری داشته باشم
در پایان آزمون، ارائهدهنده دسترسی وریدی را از بازو یا دست شما خارج میکند. میتوانید گان بیمارستانی را عوض کنید و به خانه بروید. اگر آرامبخش (Sedative) دریافت کردهاید، لازم است کسی شما را به خانه برساند.
در ۲۴ ساعت بعدی حتماً آب زیادی بنوشید تا بتوانید ردیاب را از بدن خود دفع کنید.
خطرهای پتاسکن قلب چیست؟ آیا عوارض جانبی دارد؟
عوارض جانبی
عوارض جانبی میتواند شامل موارد زیر باشد:
- کمی قرمزی و درد موقتی روی پوستی که در آن دسترسی وریدی داشتید.
- واکنش آلرژیک به تابش ردیابهای رادیواکتیو. این حالت بسیار نادر است و میزان مواجهه با پرتو پایین است.
خطرها
خطرها برای برخی افراد شامل موارد زیر است:
- پتاسکن قلب میتواند به جنین یا نوزاد آسیب بزند، بنابراین اگر باردار هستید یا شیردهی میکنید به ارائهدهندهٔ خود اطلاع دهید.
- افرادی که دیابت دارند ممکن است نتایج دقیق آزمون را بهدست نیاورند.
- افرادی که در فضاهای کوچک دچار اضطراب میشوند ممکن است هنگام اسکن احساس ناراحتی کنند. بااینحال، میتوانید پیش از اسکن درخواست آرامبخش کنید.
- افرادی که شاخص تودهٔ بدنی (Body mass index؛ BMI) بالاتر از ۳۰ دارند ممکن است به یک اسکنر ویژه نیاز داشته باشند که بعضی بیمارستانها ممکن است آن را نداشته باشند.
نتایج و پیگیری
چه نوع نتایجی دریافت میکنم و این نتایج چه معنایی دارند؟
ارائهدهندهای که پتاسکن قلب (Cardiac PET) شما را بررسی میکند میتواند به ارائهدهندهٔ ارجاعدهندهٔ شما کمک کند تشخیص بگذارد. نتایج مشخص میکنند کدام نواحیِ عضلهٔ قلب شما ممکن است با درمان بهبود پیدا کنند و کدام نواحی ممکن است بهبود پیدا نکنند. ارائهدهندهٔ شما از این اطلاعات استفاده میکند تا تصمیم بگیرد آیا اقدامهای درمانی میتوانند به بهتر پمپکردن قلب شما کمک کنند یا نه. بهتر پمپکردن قلب همچنین تنگینفس را هم بهتر میکند.
نتایج پتاسکن قلب را چه زمانی باید بدانم؟
ارائهدهندهٔ شما باید در ۲۴ تا ۴۸ ساعت نتیجهٔ پتاسکن قلب شما را دریافت کند. سپس، آن را همراه با هرگونه توصیهٔ درمانی با شما در میان خواهد گذاشت.
اگر نتایج غیرطبیعی باشد، گامهای بعدی چیست؟
بسته به وضعیت عضلهٔ قلب شما، ارائهدهندهٔ شما ممکن است تصمیم بگیرد به موارد زیر نیاز دارید:
- آنژیوپلاستی (Angioplasty).
- استنت (Stent).
- جراحی بایپس سرخرگ کرونری (Coronary artery bypass graft).
- تغییر در داروها.
- درمانهای دیگر برای یافتههای اضافی، بسته به اینکه ارائهدهندگان شما هنگام درخواست پتاسکن قلب بهدنبال چه چیزهایی بودند.
اگر این اقدامها بهدلیل گستردگیِ آسیب عضلهٔ قلب به شما کمک نکنند، ارائهدهندهٔ شما ممکن است توصیه کند بهجای آن به مصرف دارو ادامه دهید.
چه زمانی باید با پزشکم تماس بگیرم؟
اگر موارد زیر رخ داد با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود تماس بگیرید:
- پس از چند روز هنوز نتیجهای دریافت نکردهاید.
- دربارهٔ درمانی که توصیه کردهاند پرسشی دارید.
- از زمان انجام پتاسکن قلب، علائم شما بدتر شده است.
References/منابع
Ahmed I, Devulapally P. Nuclear Medicine PET Scan Cardiovascular Assessment, Protocols, And Interpretation. [Updated 2022 Jul 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Accessed 4/25/2023.
American Heart Association. Positron Emission Tomography (PET). Accessed 4/25/2023.
Erthal F, Alenazy A, Ruddy TD. Interpretation of Cardiac PET Myocardial Viability Studies. In: Heller GV, Bateman TM, Case JA, Arumugam P, eds. Cardiovascular PET: Current Concepts. McGraw Hill; 2019.
Radiological Society of North America Inc. PET/CT. Accessed 4/25/2023.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
