تصویربرداری قلبی
تصویربرداری قلبی (Cardiac imaging) شامل چندین نوع آزمون است که از قلب شما و ساختارهای اطراف آن تصویر میگیرند. ارائهدهندگان خدمات سلامت از این آزمونها برای تشخیص و مدیریت بیماریهای قلب استفاده میکنند. نمونههایی از روشهای تصویربرداری قلبی عبارتاند از عکس قفسهٔ سینه با اشعهٔ ایکس (Chest X-ray)، امآرآی قلبی (Cardiac MRI) و آزمون استرس قلبی هستهای (Nuclear cardiac stress testing).
تصویربرداری قلبی چیست؟
تصویربرداری قلبی، که به آن تصویربرداری قلبیعروقی (Cardiovascular imaging) هم میگویند، اصطلاحی گسترده است که چندین روش برای تصویربرداری از قلب شما و ساختارهای اطراف آن را دربرمیگیرد.
انواع اصلی تصویربرداری قلبی عبارتاند از:
- اکوکاردیوگرافی (Echocardiogram؛ echo).
- سیتیاسکن محاسباتی قلبی (Cardiac computed tomography؛ CT).
- آزمون استرس قلبی هستهای (Nuclear cardiac stress test).
- توموگرافی گسیل تکفوتونی (Single-photon emission computed tomography؛ SPECT).
- توموگرافی گسیل پوزیترون قلبی (Cardiac positron emission tomography؛ PET).
- آنژیوگرافی کرونری (Coronary angiogram) یا کاتتریزاسیون قلب چپ (Left heart catheterization؛ «heart cath»).
- امآرآی قلبی (Cardiac MRI).
- اسکن جذب چنددرگاهی (Multigated acquisition؛ MUGA scan).
بعضی از روشهای تصویربرداری قلبی ممکن است با هم ترکیب شوند، مانند سیتیاسکن همراه با آنژیوگرافی کرونری یا اسکنهای PET و CT. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما ممکن است برای درک بهتر وضعیت سلامت قلب شما چندین آزمون متفاوت را توصیه کند.
تصویربرداری قلبی چه زمانی انجام میشود؟
ارائهدهندگان خدمات سلامت از تصویربرداری قلبیعروقی برای دلایل فراوانی استفاده میکنند، از جمله برای:
- غربالگری بیماریهای قلبی برای شناسایی زودهنگام هرگونه مشکل.
- تشخیص بیماریهای قلبی.
- تعیین اینکه آیا سکتهٔ قلبی رخ داده است و میزان آسیب چقدر است.
- یافتن علت علائمی مانند درد قفسهٔ سینه و تنگینفس.
- پایش قلب برای ارزیابی اینکه آیا درمانها مؤثر هستند یا نه.
تصویربرداری قلبی میتواند در تشخیص و مدیریت بسیاری از بیماریهای قلبی مفید باشد، از جمله:
- آریتمی (Arrhythmia).
- بیماری سرخرگ کرونری (Coronary artery disease).
- سکتهٔ قلبی (Heart attack).
- نارسایی قلبی (Heart failure).
- بیماریهای قلبی اطفال و مادرزادی مانند ناهنجاریهای ساختاری (Pediatric and congenital heart conditions such as structural abnormalities).
- بیماری دریچهٔ قلب (Heart valve disease).
- بیماری پریکارد یا بیماری پوشش قلب (Pericardial disease, or disease of the heart lining).
اکوکاردیوگرافی چیست؟
اکوکاردیوگرافی (Echocardiogram؛ echo) از سونوگرافی (Ultrasound؛ امواج صوتی با فرکانس بالا) برای تولید تصویر استفاده میکند. این روش از حفرهها، دریچهها، دیوارهها و رگهای خونی قلب شما ویدئو ایجاد میکند. اکوکاردیوگرافیهای داپلر (Doppler echocardiograms) نیز میتوانند برای اندازهگیری جریان خون در حفرههای مختلف قلب شما بهکار بروند.
اکوکاردیوگرافی به سنجش توان پمپاژ قلب شما و شدت نارسایی قلبی کمک میکند. همچنین میتواند به شناسایی مشکل دریچه، عفونت، لختهٔ خون یا سوراخ در قلب شما کمک کند. از آنجا که این آزمون بدون استفاده از پرتو یا مواد رادیواکتیو اطلاعات زیادی در اختیار میگذارد، پزشکان قلب آن را بهطور گسترده بهکار میبرند.
سیتیاسکن محاسباتی قلبی چیست؟
سیتیاسکن قلبی (Cardiac CT scan) از یک رایانه برای ترکیب چندین تصویر اشعهٔ ایکس استفاده میکند. این کار تعداد زیادی تصویر دقیق در نواحی مختلف قلب شما ایجاد میکند که میتوان آنها را مستقیماً خواند یا بازسازی کرد تا نماهای سهبعدی از قلب و ساختارهای اطراف آن از زوایای مختلف بهدست آید.
ارائهدهندهٔ شما ممکن است برای یافتن گرفتگیهای سرخرگی یا مشکلات ساختاری، سیتیاسکن را درخواست کند. آنها ممکن است وقتی آزمونهای دیگر اطلاعات کافی نمیدهند نیز این آزمون را سفارش دهند. جراحان قلب یا متخصصان قلب مداخلهای (Interventional cardiologists) ممکن است از آن برای نقشهبرداری از قلب شما استفاده کنند تا ببینند آیا انجام یک اقدام مداخلهای یا جراحی برای شما مناسب است یا نه.
آزمون استرس قلبی هستهای چیست؟
آزمون استرس قلبی هستهای از یک مادهٔ رادیواکتیو (Radioactive) به نام «ردیاب» (Tracer) استفاده میکند تا جریان خون درون و اطراف قلب شما را نشان دهد. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما ردیاب را به جریان خونتان تزریق میکند و سپس با یک دوربین ویژه از قلب شما عکس میگیرد. این آزمون یکبار در حال استراحت و یکبار پس از ورزش انجام میشود.
به این آزمون تصویربرداری پرفیوژن میوکارد (Myocardial perfusion imaging؛ MPI) هم میگویند.
انواع آزمونهای استرس قلبی هستهای عبارتاند از:
- پت قلبی (Cardiac PET؛ positron emission tomography).
- اسپکت قلبی (Cardiac SPECT؛ single-photon emission computed tomography).
اسکن توموگرافی گسیل پوزیترون قلبی چیست؟
اسکن PET نوع دیگری از آزمونهای تصویربرداری هستهای است. این روش از یک ردیاب رادیواکتیو استفاده میکند که نواحی بیمارِ قلب شما آن را جذب میکنند. سپس دوربین PET میتواند محل جذب ردیاب را شناسایی کند.
اسکن PET قلبی بر کارکرد متابولیک بافتهای قلب تمرکز دارد. این روش میتواند آسیب قلب پس از سکتهٔ قلبی را بهصورت بافت جوشگاهی (اسکار) شناسایی کند و همچنین میتواند در آزمونهای استرس قلبی بهکار رود. اسکن PET اغلب با سیتیاسکن ترکیب میشود.
اسکن توموگرافی گسیل تکفوتونی قلبی چیست؟
اسکن SPECT یک آزمون تصویربرداری هستهای است. این روش از یک ردیاب رادیواکتیو برای نشاندادن جریان خون و کارکرد متابولیک بافتهای قلب استفاده میکند. ارائهدهندهٔ شما ردیاب را به یک ورید تزریق میکند و ردیاب به سمت قلب شما میرود. سپس دوربین SPECT میتواند محل جذب ردیاب را شناسایی کند.
آنژیوگرافی کرونری چیست؟
آنژیوگرافی کرونری یک آزمون ویژهٔ اشعهٔ ایکس است که در حین کاتتریزاسیون قلبی (Cardiac catheterization) انجام میشود. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما یک لولهٔ بلند و باریک (کاتتر) را از راه یک سرخرگ در کشالهٔ ران یا مچ دست شما وارد میکند و آن را تا قلبتان بالا میبرد. سپس ارائهدهنده مادهٔ حاجب را از راه کاتتر به جریان خون شما تزریق میکند. بعد، دستگاه اشعهٔ ایکس هنگام حرکت مادهٔ حاجب در رگهای خونی اطراف قلب شما، از آن ویدئو میگیرد. این آزمون برای یافتن سرخرگهای دچار گرفتگی یا انسداد بهکار میرود.
امآرآی قلبی چیست؟
امآرآی قلبی از امواج رادیویی (Radio waves) و آهنرباها (Magnets) برای اسکن قلب شما استفاده میکند و بهجای پرتو از این روش بهره میگیرد. امآرآی تصاویر بسیار دقیقی ایجاد میکند. این روش میتواند همهٔ بخشهای مختلف قلب شما را با جزئیات نشان دهد و تصویری دقیق از کارکرد آنها ارائه کند. امآرآی میتواند با شناسایی آسیب قلبی، مانند بافت جوشگاهی یا التهاب، به تشخیص بسیاری از بیماریها کمک کند.
اسکن موگا چیست؟
اسکن موگا (MUGA scan) کارکرد حفرههای پایینی قلب شما (بطنها) را ارزیابی میکند. به این اسکن ونتریکولوگرافی رادیونوکلئید (Radionuclide ventriculography) هم گفته میشود.
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت یک ردیاب رادیواکتیو را به یک ورید تزریق میکند. یک دوربین ویژه پرتوهای ساطعشده را شناسایی میکند و از آنها برای ایجاد تصویرهای متحرک از قلب در حال تپش استفاده میکند. اسکن موگا در زمانهای مشخصی از هر ضربان قلب عکس میگیرد.
این آزمون، کسر جهشی (Ejection fraction) یعنی مقدار خونی را که قلب شما در هر ضربان (انقباض) به بیرون پمپاژ میکند، اندازه میگیرد. ارائهدهندگان بهندرت از این آزمون استفاده میکنند، اما میتواند روشی برای سنجش توان پمپاژ قلب باشد. این آزمون بیشتر برای سنجش کسر جهشی در زمانهای مختلف، در طول دورههای طولانی شیمیدرمانی یا داروهای دیگری که میتوانند روی قلب شما عوارضی داشته باشند، بهکار میرود.
چگونه برای تصویربرداری قلبیعروقی آماده شوم؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما توضیح میدهد که برای هر آزمون مشخص چگونه آماده شوید. دستورالعملها ممکن است شامل این موارد باشند:
- برای آزمونهای استرس و آنژیوگرافیهای کرونری، از خوردن غذاها، نوشیدنیها و داروهای حاوی کافئین خودداری کنید.
- برای سیتیاسکنهای قلبی و امآرآیهای قلبی، زیورآلات را در خانه بگذارید.
- برای امآرآیهای قلبی، اگر لازم است سمعک را بردارید و همچنین عینک، کلیپسها و سایر وسایل حاوی فلز را جدا کنید.
- لباس راحتی بپوشید که روی آن فلز نباشد.
حتماً به ارائهدهندگان خدمات سلامت خود اطلاع دهید:
- دربارهٔ همهٔ بیماریها و شرایط پزشکیتان.
- دربارهٔ همهٔ داروهایی که مصرف میکنید، از جمله داروهای نسخهای، داروهای بدون نسخه، مکملها و داروهای تفریحی.
- اگر هرگونه وسیلهٔ پزشکی، مانند ضربانساز (Pacemaker)، دریچهٔ مکانیکی، میله یا پیچ در بدن خود دارید.
- اگر هرگونه قطعهٔ فلزی در بدن شما وجود دارد.
- اگر باردار هستید.
خطرهای تصویربرداری قلبی چیست؟
تصویربرداری قلبیعروقی ایمن است زیرا روشها غیرتهاجمی (Non-invasive) یا کمتهاجمی (Minimally invasive) هستند. بهندرت، ممکن است افراد به مادهٔ حاجبی که در بعضی از آزمونهای تصویربرداری قلبی استفاده میشود واکنش آلرژیک نشان دهند.
References/منابع
- American Heart Association. Non-Invasive Tests and Procedures. Accessed 5/3/2022.
- Cascino T, Shea M. Cardiac Imaging Tests. Accessed 5/3/2022.
- Rehman R, Yelamanchili VS, Makaryus AN. Cardiac Imaging. [Updated 31 July 2021]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing. Accessed 5/3/2022.
- MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
