سیتیاسکن قلبی
سیتیاسکن محاسباتی قلبی (Cardiac computed tomography؛ CT) از پرتوهای متعدد ایکس از زوایای گوناگون استفاده میکند تا با کمک یک اسکنر و رایانه، تصویرهای دقیقی از قلب شما بسازد. این اسکن که سریع، اما بسیار دقیق و با وضوحبالاست، به ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما مشکلات مربوط به ساختار قلب، دریچهها، سرخرگها، آئورت و موارد دیگر را نشان میدهد.
سیتیاسکن قلب چیست؟
سیتیاسکن قلبی روشی است که در آن از چندین پرتو ایکس از زوایای مختلف بهره میگیرند تا تصویرهای سهبعدی باکیفیت (۳بعدی) از قلب شما، عروق بزرگ و ساختارهای اطراف آن بهدست آورند.
سیتیاسکن قلبی از فناوری پیشرفتهٔ سیتی، با یا بدون مادهٔ حاجب وریدی (Intravenous contrast؛ IV) استفاده میکند تا ساختار قلب و رگهای خونی وابسته به آن را بهتر نشان دهد. با اسکن چندبرشی، ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما میتواند تصویرهای سهبعدی، باوضوح و زمانبندیشده از قلب در حال حرکت و عروق بزرگ شما بهدست آورد.
سیتیاسکن قلب چه چیزهایی را نشان میدهد؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما میتواند موارد زیر را ببیند:
- سرخرگهای کرونری که خونرسانی قلب شما را بر عهده دارند.
- حفرههای قلب، عضلهٔ قلب و دریچههای قلب.
- وریدهای ریوی.
- آئورت قفسهٔ سینه و گاهی آئورت شکمی.
- کیسهٔ اطراف قلب (پریکارد).
این روش چه زمانی لازم میشود؟
سیتیاسکن قلبی میتواند اطلاعات و جزئیات بیشتری نسبت به برخی انواع دیگر تصویربرداری در اختیار ارائهدهندهٔ شما بگذارد. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما ممکن است به دلایل گوناگون از شما بخواهد سیتیاسکن قلبی انجام دهید، از جمله برای:
- ارزیابی علت درد قفسهٔ سینه و تنگی نفس.
- بررسی وجود کلسیم، تجمع پلاک، تنگی یا گرفتگی در سرخرگهای قلب.
- ارزیابی دریچههای قلب.
- بررسی وجود مشکل در آئورت، از جمله آنوریسمها و دایسکشن.
- برنامهریزی برای جراحی قلب باز یا جراحیهای کمتهاجمی/روباتیک قلب.
- برنامهریزی برای روشهای دریچهای از راه کاتتر/از راه پوست (Percutaneous).
- برنامهریزی برای اقدامهای ابلیشن آریتمی (Ablation).
- ارزیابی عوارض احتمالیِ مرتبط با اقدامهای فوق.
- بررسی اینکه آیا شما دچار یک مشکل مادرزادی (از بدو تولد) در قلب هستید یا نه.
- دیدن و توصیف هرگونه تومور یا توده در داخل یا اطراف قلب.
- بررسی کیسهٔ اطراف قلب، اگر در آن مایع یا کلسیفیکاسیون وجود داشته باشد.
چه کسی سیتیاسکن قلب را انجام میدهد؟
اگرچه معمولاً کاردیولوژیست شما (متخصص قلب) این آزمون را درخواست میکند، یک تیم مراقبت سلامت متفاوت آن را انجام میدهد که شامل موارد زیر است:
- تکنسینهایی که اسکنر سیتی را کنترل میکنند تا تصویرها را بهدست آورند.
- پرستارانی که خط وریدی میگذارند و درصورتِ نیاز دارو تزریق میکنند.
- پزشکانی که بر اسکن نظارت میکنند و آن را تفسیر میکنند.
برای انجام این اسکن لازم است به یک بیمارستان یا مرکزی که در تصویربرداری پزشکی تخصص دارد مراجعه کنید.
جزئیات آزمون
سیتیاسکن قلب چگونه کار میکند؟
پرتوی ایکسِ اسکنر به دور بدن شما میچرخد، اما به شما تماس پیدا نمیکند. هنگام کارکردن دستگاه، صدای وزوز و کلیک خواهید شنید. یک رایانه، چندین اسکن را کنار هم میگذارد تا تصویرهای سهبعدی از قلب شما بسازد.
تصویربرداری تشدید مغناطیسی قلب در مقایسه با سیتیاسکن قلب
هرچند امآرآی قلبی و سیتیاسکن قلبی هر دو تصویرهای دقیق و چندبُعدی از قلب تولید میکنند، چند تفاوت میان آنها وجود دارد، از جمله:
- وقتی روی تخت دراز میکشید، دستگاه سیتیاسکن از دستگاه امآرآی بازتر است.
- انجام امآرآی از سیتیاسکن بیشتر طول میکشد.
- سیتیاسکن از پرتو ایکس استفاده میکند، اما امآرآی پرتو ندارد.
- دستگاه سیتیاسکن از دستگاه امآرآی آرامتر است.
- اگر مادهٔ حاجب دریافت کنید، در سیتیاسکن از مادهٔ حاجب یددار استفاده میشود، درحالیکه در امآرآی از مادهٔ حاجب بر پایهٔ گادولینیوم استفاده میشود.
چگونه برای آزمون آماده شوم؟
در روزِ قبل و روزِ انجام سیتیاسکن قلب، باید دستورهایی را دربارهٔ اینکه چه بخورید و چه زمانی بخورید و اینکه آیا باید برخی داروها را قطع کنید یا نه، دنبال کنید.
خوراک و نوشیدنی
- در روزِ آزمون، چهار تا شش ساعت پیش از زمان تعیینشده چیزی نخورید. میتوانید آب بنوشید.
- در روزِ قبل و روزِ آزمون از هرگونه نوشیدنیِ کافئیندار پرهیز کنید. این شامل قهوه، چای، نوشیدنیهای انرژیزا یا نوشابههای کافئیندار است.
- در روزِ قبل و روزِ آزمون از مصرف قرصهای انرژی یا لاغری خودداری کنید. اگر پرسشی دارید از ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود بپرسید.
داروها
- اگر در فضاهای بسته دچار اضطراب میشوید، از ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود بخواهید دارویی برای آرامسازی شما در زمان اسکن تجویز کند.
- مطمئن شوید ارائهدهندهٔ شما از همهٔ داروهایی که مصرف میکنید ــ حتی داروهای بدون نسخه ــ خبر دارد.
- در روزِ قبل یا روزِ آزمون از سیلدنافیل (Sildenafil) یا هر داروی مشابه استفاده نکنید. این داروها با داروهایی که در حینِ فرایند دریافت میکنید سازگار نیستند. اگر پرسشی دارید از پزشک خود بپرسید.
- اگر دیابت دارید، از پزشک خود بپرسید در روزِ آزمون چگونه داروها یا انسولین خود را تنظیم کنید. اگر احساس میکنید قند خونتان پایین آمده است، بیدرنگ به ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود بگویید.
در روز آزمون چه انتظاری داشته باشم؟
پیش از سیتیاسکن قلب، ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما میخواهد بداند آیا:
- باردار هستید.
- به ید و/یا صدف دریایی یا هر داروی دیگری حساسیت دارید.
- در حال دریافت پرتودرمانی هستید.
- بیش از ۶۰ سال سن دارید یا سابقهٔ مشکل کلیه دارید. ممکن است لازم باشد پیش از دریافت مادهٔ حاجب، آزمایش خون بدهید تا کارکرد کلیهٔ شما بررسی شود.
آمادهسازی برای سیتیاسکن قلب
- زیورآلات خود را در خانه بگذارید.
- لباس بیمارستان میپوشید.
- ممکن است از شما بخواهند دارویی مصرف کنید که ضربان قلب شما را کندتر میکند.
- اگر قرار است مادهٔ حاجب (رنگ) دریافت کنید، پرستار یک خط وریدی در دست شما میگذارد تا در طول فرایند، مادهٔ حاجب را تزریق کند. این ماده به وضوحدادن رگهای خونی و قلب شما در اسکن کمک میکند.
- به پشت روی تخت ویژهای که به داخل فضای بازِ وسطِ اسکنر گردِ سیتی حرکت میکند دراز میکشید.
- ارائهدهندهٔ شما سه ناحیهٔ کوچک از قفسهٔ سینهٔ شما را تمیز میکند و پدهای کوچک چسبنده (الکترود) روی آنها میگذارد. برای آنکه الکترودها بهتر بچسبند، ممکن است موهای قفسهٔ سینهٔ شما را در آن ناحیه بتراشند. این الکترودها به دستگاه نوار قلب (Electrocardiogram؛ EKG) وصل میشوند که فعالیت الکتریکی قلب شما را در طول آزمون ثبت میکند.
- در طول آزمون، روی تخت اسکن دراز میکشید و دستهایتان را بالای سر میبرید. سر و پاهای شما بیرون از اسکنر خواهد بود.
در طول آزمون چه انتظاری داشته باشم؟
کل سیتیاسکن قلب، همراه با زمان آمادهسازی، ممکن است ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول بکشد. اما خودِ اسکن سیتی بیش از ۱۰ دقیقه زمان نمیبرد.
در طول سیتیاسکن قلب
- احساس میکنید تختی که روی آن دراز کشیدهاید به داخل اسکنر دوناتشکل حرکت میکند.
- اگر برای بهتر شدن تصویرها مادهٔ حاجب دریافت کنید، ارائهدهندهٔ خدمات سلامت آن را از راه ورید به شما تزریق میکند. طبیعی است که هنگام پخششدن این ماده در بدن، احساس گرمی کنید. ممکن است برای چند لحظه مزهٔ فلزی در دهان خود حس کنید.
- برای آنکه تصویرها واضح باشند، باید از حرکتکردن بپرهیزید و دستورها را بهدقت دنبال کنید.
- میتوانید با ارائهدهندهٔ خود ارتباط داشته باشید. ممکن است از شما بخواهند برای مدتِ بسیار کوتاهی نفستان را حبس کنید.
بعد از آزمون چه انتظاری داشته باشم؟
وقتی ارائهدهندهٔ شما مطمئن شد تصویرهای لازم را بهدست آورده است، خط وریدی شما را خارج میکند. میتوانید لباستان را عوض کنید و به خانه بروید. پس از آزمون میتوانید همهٔ فعالیتهای روزانه را ازسر بگیرید و مثل همیشه غذا بخورید. اگر برای آرامشدن داروی آرامبخش دریافت کردهاید، لازم است فرد دیگری شما را به خانه برساند.
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما در همان روز یا ظرف چند روز آینده دربارهٔ نتیجهٔ آزمون با شما صحبت میکند.
خطرهای این آزمون چیست؟
سیتیاسکن روشی با خطر پایین است، اما بعضی افراد با مادهٔ حاجب یا مواد دیگری که در آزمون بهکار میروند مشکل پیدا میکنند.
مادهٔ حاجب (رنگ)
گاهی افراد به مادهٔ حاجب ــ که معمولاً حاوی ید است ــ واکنش نامطلوب نشان میدهند. برخی افراد پس از تزریق دچار خارش، تهوع، عطسه یا بثورات پوستی میشوند. این نشانهها معمولاً خودبهخود برطرف میشوند، اما آنتیهیستامینها، استروئیدها و مسدودکنندههای هیستامین میتوانند کمککننده باشند.
بهندرت، واکنش آلرژیک شدیدتری (واکنش آنافیلاکسی) رخ میدهد که میتواند باعث مشکل در تنفس شود. در این وضعیت، برای برگرداندن علائم این واکنش بالقوه تهدیدکنندهٔ زندگی، به دارو و درمان نیاز دارید.
اگر دیابت یا بیماری کلیوی دارید، ممکن است پس از اسکن به مایعات بیشتری نیاز داشته باشید. این کار به بدن شما کمک میکند ید را زودتر دفع کند.
از آنجا که مادهٔ حاجبی که برای سیتیاسکن قلب دریافت میکنید میتواند وارد شیر مادر شود، ممکن است بخواهید پیش از اسکن مقداری شیر بدوشید تا در یک تا دو روز بعد از اسکن به نوزاد خود بدهید.
پرتوگیری
اسکنرهای سیتی از پرتو ایکس استفاده میکنند. پرتوگیریِ ناشی از آنها در طول زمان با اندکی افزایش خطر سرطان همراه است. برای ایمنی شما، میزان پرتوگیری در حداقل ممکن نگه داشته میشود. بااینحال، چون پرتو ایکس میتواند به جنین در حال رشد آسیب برساند، این روش در دوران بارداری توصیه نمیشود. اگر لازم است سیتیاسکن قلب انجام دهید، ارائهدهندهٔ شما میتواند اقدامهایی برای محافظت از جنین انجام دهد.
دارویی که ضربان قلب شما را کند میکند
اگر برای این آزمون دارویی برای کندکردن ضربان قلب دریافت کردهاید و مبتلا به آسم، نارسایی قلب یا اختلال انسدادی مزمن ریه (Chronic obstructive pulmonary disorder؛ COPD) هستید، ممکن است در طول اسکن دچار مشکل تنفسی شوید. بسیار مهم است که اگر چنین بیماریهایی دارید، پیشاپیش به ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود اطلاع بدهید.
نتایج و پیگیری
چه نوع نتایجی میگیرید و نتایج چه معنایی دارند؟
نتایج طبیعی
- قلب و سرخرگهای شما طبیعی بهنظر میرسند.
- امتیاز کلسیم شما ۰ است، یعنی بیماری سرخرگ کرونری ندارید و خطر سکتهٔ قلبی در شما پایین است.
نتایج غیرطبیعی
- سرخرگهای کرونری که دچار پلاک و تنگی (استنوز) شدهاند.
- امتیاز کلسیم بالا نشاندهندهٔ آترواسکلروز کرونری است. امتیاز ۱۰۰ یا کمتر نشاندهندهٔ شواهد خفیفِ بیماری سرخرگ کرونری است. امتیاز بیش از ۴۰۰ به معنای شواهد گستردهٔ بیماری سرخرگ کرونری است و امتیاز میان ۱۰۰ تا ۴۰۰ نشاندهندهٔ شدت متوسط است. معمولاً همراه با امتیاز کلسیم، یک امتیاز درصدی (Percentile score) هم دریافت میکنید که نشان میدهد در مقایسه با دیگر افرادی که همسن، همجنس و همنژاد شما هستند و این آزمون را انجام دادهاند، در چه موقعیتی قرار دارید.
- کارکرد قلب یا دریچههایی که بهطور طبیعی کار نمیکنند.
- بیماری پریکارد ــ ازجمله افیوژن (وجود مایع) و پریکاردیت (التهاب پوشش قلب).
- تومور یا توده.
- مشکل مادرزادی (از بدو تولد) قلب.
- رگهای خونیای که بزرگشدهاند (آنوریسم)، دچار پارگی جدار (دایسکشن) شدهاند یا تنگی (استنوز/کواکتاسیون) دارند.
چه زمانی باید با پزشکم تماس بگیرم؟
اگر پس از آزمون، نسبت به مادهٔ حاجب یا دارویی که دریافت کردهاید دچار واکنش شدهاید یا اگر پس از چند روز هنوز نتیجهٔ سیتیاسکن قلب خود را دریافت نکردهاید، با ارائهدهندهٔ خدمات سلامت خود تماس بگیرید.
References/منابع
American Heart Association. Cardiac Computed Tomography (multidetector CT or MDCT). Accessed 2/28/2022.
MedlinePlus. Heart CT scan. Accessed 2/28/2022.
National Heart, Lung, and Blood Institute. Cardiac CT Scan. Accessed 2/28/2022.
Radiological Society of North America. Cardiac CT for Calcium Scoring. Accessed 2/28/2022.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
