کاتتریزاسیون قلبی
کاتتریزاسیون قلبی یک روش تشخیصی کمخطر است. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت از آن برای دیدن اینکه قلب شما چقدر خوب کار میکند و به چه نوع درمانی ممکن است نیاز داشته باشید استفاده میکند. با استفاده از یک لولهٔ بلند و باریک (کاتتر)، ارائهدهنده از راهِ یک رگ خونی در پایتان یا بازویتان به سرخرگهای کرونری شما میرسد.
مرور کلی
کاتتریزاسیون قلبی چیست؟
کاتتریزاسیون قلبی (Cardiac catheterization؛ که به آن cardiac cath یا heart cath هم میگویند) یک روش تصویربرداریِ تهاجمی است که به ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما اجازه میدهد کارکردِ قلبتان را ارزیابی کند. ارائهدهندهٔ شما یک کاتتر (لولهٔ بسیار باریک) را در یک رگ خونی در بازو یا کشالهٔ ران شما قرار میدهد. از آنجا، لوله بهسمتِ قلب شما هدایت میشود و میتواند سرخرگهای کرونری و/یا سرخرگِ ریویِ شما را نشان دهد تا ارائهدهنده بتواند مشکلاتِ ساختمانی را ببیند.
هدف از کاتتریزاسیون قلبی پیدا کردنِ مشکلاتِ مربوط به کارکردِ قلب و جریانِ خونِ آن است. گاهی، در حینِ کاتتریزاسیون قلبی، ارائهدهنده ممکن است از روشهای دیگری برای برطرفکردنِ مشکلات استفاده کند. برای نمونه، میتوانند یک مشکلِ قلبیِ مادرزادی را اصلاح کنند یا بدونِ انجامِ جراحیِ قلبِ باز، دریچهٔ قلبیِ شما را تعویض کنند.
کاتتریزاسیون قلبی جراحی نیست. ارائهدهندگان برای کاتتریزاسیون قلبی برشِ بزرگ (Incision) ایجاد نمیکنند. همچنین، زمانِ بهبودی بسیار کوتاهتر از جراحی است. در برخی موارد، بسته به نتایجِ روشِ شما، ارائهدهنده ممکن است بعد از آن جراحی را توصیه کند.
یک متخصصِ قلب و عروق که آموزشِ ویژه دیده است همراه با یک تیم از دستیارانِ فوقتخصصِ قلب، پرستاران و تکنسینها کاتتریزاسیون قلبی شما را انجام میدهند.
انواعِ کاتتریزاسیون قلبی
دو نوع کاتتریزاسیون قلبی وجود دارد:
- کاتتریزاسیون قلبِ چپ. این نوع که از راهِ یک سرخرگ انجام میشود، به سرخرگهای کرونری و حفرههای قلب شما نگاه میکند و فشارها را در سمتِ چپِ قلبِ شما میسنجد.
- کاتتریزاسیون قلبِ راست. این نوع که از راهِ یک ورید انجام میشود، به حفرههای قلب شما نگاه میکند و فشارها را در سمتِ راستِ قلبِ شما اندازه میگیرد.
چرا ممکن است یک پزشک روشِ کاتتریزاسیون قلبی را توصیه کند؟
از کاتتریزاسیون قلبی برای مواردِ زیر استفاده میشود:
- اینکه معلوم شود چرا دچارِ دردِ قفسهٔ سینه یا ریتمِ غیرطبیعیِ قلب شدهاید.
- گرفتنِ خون یا مقدارِ بسیار کمی از عضلهٔ قلب برای بررسی (بیوپسی؛ Biopsy).
- تأییدِ اینکه در سرخرگهای کرونری یا دریچههای قلبتان مشکل دارید.
- ارزیابیِ کارکردِ عضلهٔ قلب و تشخیصِ بیماریِ عضلهٔ قلب (Cardiomyopathy).
- بررسیِ سرخرگهای ریوی برای یافتنِ مشکلات و تشخیصِ فشارِ خونِ بالای این سرخرگها (پرفشاریِ ریوی؛ Pulmonary hypertension).
- بررسیِ جریانِ خون، سطحِ اکسیژن و فشار در بخشهای گوناگونِ قلبِ شما.
- بهدستآوردنِ اطلاعاتی که آزمونهای دیگر نتوانستهاند فراهم کنند.
- تصمیمگیری دربارهٔ درمانِ بیشتر، مانند بازکردنِ گرفتگی، کارگذاریِ استنت یا کنارزدنِ یک گرفتگی با پیوندِ بایپسِ سرخرگِ کرونری (Coronary artery bypass graft؛ CABG).
- کمک به برنامهریزی برای پیوندِ قلب.
جزئیاتِ آزمون
کاتتریزاسیون قلبی چگونه کار میکند؟
ارائهدهنده از مادهٔ حاجب (Contrast material) برای ترسیمِ رگها و حفرههای قلبِ شما در تصویرها استفاده میکند. آنها هنگامِ حرکتِ مادهٔ حاجب در قلبِ شما، فیلمهای اشعهٔ ایکس (آنژیوگرامِ کرونری؛ Coronary angiogram) تهیه میکنند.
تصویرهای دیجیتالِ حاصل از مادهٔ حاجب به ارائهدهندهٔ شما اجازه میدهد:
- محلِ تنگی یا انسداد در یک سرخرگِ کرونری را مشخص کند.
- اندازه و شکلِ حفرههای قلب و رگهای خونی را ارزیابی کند.
- نشتیها یا سوراخهای غیرطبیعی را پیدا کند.
در بعضی موارد، ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما ممکن است بخواهد در زمانِ کاتتریزاسیون قلبی با بهکارگیریِ روشهای تصویربرداریِ دیگر، جزئیاتِ بهتری بهدست آورد. این روشها ممکن است شاملِ مواردِ زیر باشند:
- سونوگرافیِ درونعروقی (Intravascular ultrasound؛ IVUS) برای دیدنِ تجمعِ پلاک و رسوبِ کلسیم یا بررسیِ جایگاهِ استنت.
- ذخیرهٔ جریانِ کسری (Fractional flow reserve؛ FFR) برای اندازهگیریِ فشار در دو سوی یک گرفتگی و تشخیصِ اینکه آیا گرفتگی آنقدر شدید هست که نیاز به درمان داشته باشد.
- توموگرافیِ انسجامِ نوری (Optical coherence tomography؛ OCT) برای گرفتنِ تصویر از داخلِ رگهای خونی.
ارائهدهندهٔ شما ممکن است بخواهد در حینِ کاتتریزاسیون قلبی، روشهایی را هم انجام دهد. این درمانهای غیرجراحی میتوانند شاملِ مواردِ زیر باشند:
- آنژیوپلاستی (Angioplasty) برای بازکردنِ سرخرگهای کرونریِ تنگ و بهبودِ جریانِ خون به قلب.
- کارگذاریِ استنت (Stent placement) برای کمک به اینکه سرخرگِ بازشده باز بماند.
- والوولوپلاستی (Valvuloplasty) برای بازکردنِ یک دریچهٔ قلبیِ تنگ.
- روتابلیشن (Rotablation) برای درمانِ رسوبهای کلسیمی در سرخرگها.
- سنگشکنیِ درونعروقی (Intravascular lithotripsy) برای خردکردنِ کلسیم با امواجِ فشاری و یک بالونِ ویژه.
- ابلیشنِ قلبی (Cardiac ablation) برای اصلاحِ ریتمِ غیرطبیعیِ قلب.
کاتتریزاسیون قلبی چقدر طول میکشد؟
کاتتریزاسیون قلبیِ ساده که فقط به سرخرگهای کرونری شما نگاه میکند، معمولاً حدودِ ۳۰ دقیقه طول میکشد. این زمان میتواند بسته به هدفِ روش کمتر یا بیشتر شود.
اما زمانِ آمادهسازی و بهبودی چند ساعت به زمانِ نوبتِ شما اضافه میکند. ممکن است در مجموع ۵ تا ۹ ساعت یا بیشتر طول بکشد. باید طوری برنامهریزی کنید که برای این روش تمامِ روز را در بیمارستان باشید، حتی اگر در طولِ آن بیدار هستید. اگر ارائهدهندگان تصمیم بگیرند مداخلهای مانندِ آنژیوپلاستی انجام دهند، آن کار میتواند طولانیتر شود ــ گاهی تا چند ساعت.
پیش از انجامِ آزمون چه انتظاری میتوان داشت؟
پیش از کاتتریزاسیون قلبی، میتوانید انتظار داشته باشید که:
- برای چند ساعت (معمولاً ۶ تا ۸ ساعت) پیش از روش، خوردن و آشامیدن را متوقف کنید.
- اگر ارائهدهنده به شما گفته است، مصرفِ بعضی داروها را قطع کنید یا دُز آنها را تنظیم کنید.
- دربارهٔ هرگونه آلرژی و هر دارویی که مصرف میکنید به ارائهدهندهٔ خود اطلاع بدهید.
وقتی رسیدید، شما:
- لباسِ بیمارستان میپوشید.
- یک خطِ وریدی (Intravenous line؛ IV) در بازوی شما برای داروها و مایعات قرار داده میشود.
- روی تختِ ویژهای دراز میکشید که یک دوربینِ بزرگِ اشعهٔ ایکس و چند مانیتور بالای آن قرار دارد.
- پوستِ شما در محلی که قرار است کاتتر (لولهٔ پلاستیکیِ باریک) وارد شود آماده میشود.
- ارائهدهنده، الکترودها (وصلههای کوچک، صاف و چسبنده) را روی قفسهٔ سینهٔ شما قرار میدهد. اینها به پایشگرِ الکتروکاردیوگراف (Electrocardiograph monitor؛ EKG) وصل میشوند که ضربان و ریتمِ قلبِ شما را پایش میکند.
- یک مُسکّنِ خفیف برای آرامکردنِ شما دریافت میکنید، اما در تمامِ مدتِ کاتتریزاسیون قلبی بیدار و هوشیار خواهید بود.
- دستورالعملهایی دربارهٔ اینکه به چه چیزهایی توجه کنید (واکنشِ آلرژیک، تهوع یا ناراحتیِ قفسهٔ سینه) میگیرید.
در طولِ آزمون چه اتفاقی میافتد؟
در طولِ کاتتریزاسیون قلبی، یک ارائهدهندهٔ خدمات سلامت:
- با یک سوزنِ کوچک، یک داروی بیحسکننده را زیرِ پوستِ شما تزریق میکند.
- یک غلافِ پلاستیکیِ وروددهنده (Introducer sheath؛ یک لولهٔ کوتاه و توخالی که کاتتر از درونِ آن عبور میکند) را در یک رگِ خونی در بازو، گردن یا کشالهٔ رانِ شما وارد میکند.
- یک کاتتر را از درونِ غلاف عبور میدهد و آن را تا قلبِ شما هدایت میکند (ممکن است در هنگامِ قرار دادنِ غلاف یا کاتتر احساسِ فشار کنید، اما نباید درد داشته باشید).
- از شما میخواهد سرتان را بچرخانید یا یک دمِ عمیق بکشید و چند ثانیه نگه دارید تا به تنظیمِ موقعیتِ کاتتر کمک کند.
- چراغها را کم میکند و مقدارِ کمی مادهٔ حاجب از راهِ کاتترها به درونِ سرخرگها و حفرههای قلبِ شما تزریق میکند. ممکن است برای چند ثانیه احساسِ گرمی یا گرگرفتگی کنید.
- درحالیکه مادهٔ حاجب از درونِ سرخرگها و حفرههای قلبِ شما عبور میکند، با یک دوربینِ اشعهٔ ایکس از آنها عکس میگیرد (ممکن است لازم باشد هنگامی که ارائهدهندهٔ شما عکسهای اشعهٔ ایکس را میگیرد، نفستان را نگه دارید).
- درحالیکه شما بیحرکت ماندهاید، کاتتر و غلاف را بیرون میآورد.
- چراغها را روشن میکند.
پس از کاتتریزاسیون قلبی چه انتظاری میتوان داشت؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما پس از پایانِ روش، کاتترها و غلاف را بیرون میآورد.
اگر برای کاتتریزاسیون قلبی کاتتر در بازوی شما بوده است، میتوانید انتظار داشته باشید که:
- روی محلِ سوراخشدن یک پانسمان داشته باشید.
- دستِ خود را دستکم برای یک ساعت صاف نگه دارید (اما میتوانید راه بروید).
- برای چند ساعت تحتِ نظر باشید تا هرگونه علامت یا عارضهٔ ناشی از روش بررسی شود.
- برای مراقبت از دستتان در خانه، دستورالعمل بگیرید.
- اگر فکر میکنید خونریزی دارید (احساسِ خیسشدن یا گرمی در محل) یا در انگشتانتان بیحسی یا مورمور احساس میکنید، به ارائهدهندهٔ خود اطلاع دهید.
اگر کاتتر در کشالهٔ رانِ شما بوده است، ارائهدهندهٔ شما:
- محلِ سوراخشدن را با واردکردنِ فشار ــ و گاهی با یک وسیلهٔ بخیه (Suture device) یا یک وسیلهٔ موسوم به «پلاگ» (Plug) که با بدنِ شما همکاری میکند تا لخته تشکیل شود ــ میبندد (این کار خطرِ خونریزی را کاهش میدهد).
- از شما میخواهد برای ۲ تا ۶ ساعت صاف بخوابید و پایتان را کشیده نگه دارید تا از خونریزی جلوگیری شود (اگر از پلاگ استفاده شده باشد، این زمان کمتر است) ــ همچنین از شما میخواهند سرتان را بیش از ارتفاعِ دو بالش بالا نیاورید.
- یک پانسمانِ استریل روی ناحیهٔ کشالهٔ رانِ شما میگذارد تا آن را از عفونت محافظت کند و آن را بهطورِ منظم بررسی میکند.
- از شما میخواهد اگر فکر میکنید خونریزی دارید (احساسِ خیسشدن یا گرمی دارید) یا اگر انگشتانِ پایتان شروع به مورمور یا بیحسشدن کرد، به آنها خبر دهید.
بهبودی پس از کاتتریزاسیون قلبی
برای بهبودی پس از کاتتریزاسیون قلبی، شما:
- باید مایعاتِ فراوان بنوشید تا مادهٔ حاجب از بدنِ شما دفع شود.
- باید از ارائهدهندهٔ خود بپرسید که همان روز به خانه میروید یا شب را در بیمارستان میمانید (در هر دو حالت، آنها شما را برای چند ساعت پس از روش تحتِ نظر خواهند داشت).
- باید دربارهٔ مراقبت از محلِ زخم با ارائهدهندهٔ خود صحبت کنید.
- باید یکی از اعضای خانواده یا یک دوست شما را به خانه برساند (اگر بیش از دو ساعت راه تا خانه دارید، بهتر است در هتل بمانید و در مسیر، هر یک ساعت توقف کنید و ۵ تا ۱۰ دقیقه راه بروید).
معمولاً میتوانید ۲۴ ساعت پس از ترکِ بیمارستان رانندگی کنید. بسته به اینکه کاتتر از کجا وارد شده است، باید فعالیتهای سنگین (ازجمله ورزش و بلندکردنِ اجسام) را بهمدت ۲ تا ۵ روز محدود کنید. ارائهدهندهٔ خدمات سلامت میتواند به شما بگوید چه زمانی میتوانید به کار برگردید.
در دورانِ بهبودی در خانه، نباید بهمدتِ یک هفته محلِ ورودِ کاتتر را در آب غوطهور کنید. یعنی شنا نکنید و در وانِ حمام ننشینید. اما میتوانید ۲۴ ساعت پس از روش دوش بگیرید.
خطرهای این آزمون چیست؟
برخی خطرهای احتمالیِ کاتتریزاسیون قلبی عبارتاند از:
- واکنشِ آلرژیک.
- ریتمِ غیرطبیعیِ قلب.
- افتِ فشارِ خون.
- خونریزی یا عفونت در محلِ ورودِ کاتتر.
- فروریزشِ ریه (پنوموتوراکس؛ Pneumothorax).
- ادامهٔ دردِ قفسهٔ سینه یا آنژین.
- نارساییِ کلیه.
- تامپونادِ قلبی (Cardiac tamponade؛ تجمعِ مایع در اطرافِ قلب).
- لختههای خونی، سکتهٔ قلبی، سکتهٔ مغزی یا مرگ.
- جراحیِ اورژانسی، مانندِ جراحیِ بایپسِ سرخرگِ کرونری.
هنگامی که با ارائهدهندهٔ خود صحبت میکنید، سؤالهایی بپرسید تا مطمئن شوید همهٔ خطرهای بالقوه و اینکه چرا این روش را توصیه کردهاند میفهمید.
گرچه کاتتریزاسیون قلبی جراحی نیست، ممکن است آن را روشی جدی در نظر بگیرید. اما افراد بهندرت از کاتتریزاسیون قلبی دچارِ عارضه میشوند. ارائهدهندگان در آن کشور هر سال بیش از یکمیلیون کاتتریزاسیون قلبی انجام میدهند.
نتایج و پیگیری
چه نوع نتایجی بهدست میآورم و این نتایج چه معنایی دارند؟
پس از اینکه کاتتریزاسیون قلبیِ شما کامل شد، ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما اطلاعاتِ زیادی خواهد داشت که میتواند از آنها برای تصمیمگیری دربارهٔ گامِ بعدیِ درمان استفاده کند. بسته به دلیلی که برایش کاتتریزاسیون قلبی انجام دادهاید، نتایجِ شما میتواند متفاوت باشد.
ارائهدهندهٔ شما ممکن است:
- مشکلی مانندِ یک گرفتگی در سرخرگِ کرونری را پیدا و همانجا برطرف کند.
- شما را بهگونهای تشخیص دهد که به جراحی نیاز داشته باشید.
- نمونهٔ بافتِ عضلهٔ قلبِ شما را برای بیوپسی به آزمایشگاه بفرستد.
- اطلاعاتی را که برای برنامهریزیِ درمان لازم بوده است بهدست آورد.
- متوجه شود که قلبِ شما پس از یک درمانِ پیشین بهخوبی کار میکند.
نتایجِ آزمون را چه زمانی میدانم؟
ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما ممکن است نتایج را همانجا با شما در میان بگذارد. برای مواردی که زمانِ بیشتری میبرد، مانندِ بررسیِ آزمایشگاهیِ یک نمونهٔ بافت، ممکن است چند روز طول بکشد تا نتایج آماده شود.
اگر نتایجِ غیرطبیعی باشد، گامهای بعدی چیست؟
اگر ارائهدهندهٔ خدمات سلامت شما در طولِ کاتتریزاسیون قلبی مشکلی پیدا کرده باشد، ممکن است برای شما یک روشِ دیگر برنامهریزی کند. با توجه به اطلاعاتی که جمعآوری شده است، ممکن است آنها شروع به برنامهریزی برای جراحی کنند.
چه زمانی باید با پزشکِ خود تماس بگیرم؟
پس از کاتتریزاسیون قلبی، اگر دچارِ مواردِ زیر شدید با ارائهدهندهٔ خدمات سلامتِ خود تماس بگیرید:
- تب.
- سرگیجه.
- درد، تورم، خونریزی یا ترشح در محلِ ورودِ کاتتر.
- دردِ قفسهٔ سینه.
- تنگیِ نفس.
- ریتمِ غیرطبیعیِ قلب.
اگر احساس میکنید دچارِ سکتهٔ قلبی یا سکتهٔ مغزی شدهاید، فوراً کمک بگیرید.
References/منابع
American Heart Association. Cardiac Catheterization. Last reviewed 8/18/2023. Accessed 3/4/2025.
Manda YR, Baradhi KM. Cardiac Catheterization Risks and Complications. 2023 Jun 5. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Accessed 3/4/2025.
Merck Manual Consumer Version. Cardiac Catheterization and Coronary Angiography. Last revised 12/2023. Accessed 3/4/2025.
National Heart, Lung, and Blood Institute (U.S.). Cardiac Catheterization. Last updated 3/24/2022. Accessed 3/4/2025.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بستهٔ آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانیِ ویژهٔ خودتان را از پزشکانِ معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالبِ ارائهشده صرفاً جهتِ اطلاعرسانی و افزایشِ آگاهیِ عمومی تهیه شده و جایگزینِ توصیهها و دستوراتِ پزشکیِ فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستوراتِ پزشکِ معالج پیروی کرد و با پزشکِ معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتیِ کامل شما آرزوی ماست.
