مرحلهبندیِ سرطان
ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت (Healthcare providers) از مراحلِ سرطان برای تشخیصِ بیماری، تدوینِ برنامههای درمان و همکاری با سایر متخصصانِ سرطان استفاده میکنند. آنها مرحلهبندیِ سرطان را بر پایهٔ عواملِ گوناگونی انجام میدهند؛ مانند اندازهٔ تومور (Tumor)، محلِ آن و اینکه آیا سلولهای سرطانی به نواحیِ دیگرِ بدن شما گسترش یافتهاند یا نه. ارائهدهندهٔ شما میتواند به شما کمک کند مرحلهبندیِ سرطان را بفهمید و بدانید این موضوع برای شما چه معنایی دارد.
مرحلهبندیِ سرطان چیست؟
مرحلهبندیِ سرطان روشی برای سنجشِ میزانِ گستردگیِ سرطان در بدنِ شماست. انکولوژیستها (Oncologists) از آن برای تشخیص و درمان استفاده میکنند. مرحلهبندیِ سرطان همچنین به پژوهشگران کمک میکند الگوهای درمان و پیامدها را اندازهگیری کنند. بهاشتراکگذاری، پایش و گزارشِ این یافتهها به جامعهٔ پزشکیِ جهانی کمک میکند تا برای درمانهای بالقوه با یکدیگر همکاری کنند.
طبیعی است که در برابرِ سامانهای که بیماریِ شما را با یک فرمول از حروف و اعداد توصیف میکند، احساسِ ترس یا دلهره کنید. ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت درک میکنند چرا ممکن است اینگونه احساس کنید. آنها برای توضیحِ سامانهٔ مرحلهبندیِ سرطان و معنای آن برای شما وقت میگذارند.
چرا ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت سرطان را مرحلهبندی میکنند؟
ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت به چند دلیل سرطان را مرحلهبندی میکنند:
- سرطان بیماریِ پیچیدهای است. ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت بهصورتِ تیمی به درمانِ سرطان میپردازند. سامانههای مرحلهبندی، دستورالعملهای مشترکی برای تشخیصِ سرطان و زبانی مشترک برای بهاشتراکگذاریِ آموختهها در اختیارشان میگذارد.
- درمانِ سرطان در حالِ تکامل است. فرایندِ مرحلهبندی نقطهٔ آغازِ مشترکی به ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت میدهد که حتی با تغییرِ گزینههای درمانی هم ثابت میماند.
- بیشترِ افرادی که سرطان دارند میخواهند بدانند چه چیزی در پیش دارند، از جمله «پیشآگهی (Prognosis)» یا پیامدِ موردِ انتظار. مرحلهبندیِ سرطان به ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت راهی میدهد تا از تجربههای سایر ارائهدهندگان دربارهٔ انواع و مراحلِ مشخصِ سرطان استفاده کنند؛ سپس از آن تجربه برای تدوینِ پیشآگهی بهره میگیرند.
- مرحلهبندیِ سرطان از کارآزماییهای بالینی (Clinical trials) و پژوهشی که درمانِ سرطان را بهبود میدهد پشتیبانی میکند. برخی کارآزماییها و پژوهشها از اطلاعاتِ افرادی استفاده میکنند که همان نوع و مرحلهٔ سرطان را دارند. اگر کسی بخواهد در یک کارآزماییِ بالینی شرکت کند، ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت از مراحلِ سرطان برای شناساییِ کارآزماییهای بالقوه برای بررسیِ فرد استفاده میکنند.
سرطان چگونه مرحلهبندی میشود؟
وقتی ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت سرطان را مرحلهبندی میکنند، بر عواملی مانند مواردِ زیر تمرکز میکنند:
- اندازه و رشدِ تومور (Tumor).
- محلِ تومور.
- اینکه آیا سرطان از محلِ اولیهٔ خود فراتر رفته است یا نه.
ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت ممکن است برای تشخیص یا درمانِ وضعیتِ شما از یک یا چند سامانهٔ مرحلهبندیِ سرطان استفاده کنند. در ادامه، برخی از اعداد، حروف و توضیحاتی را میبینید که ممکن است با آنها روبهرو شوید؛ همراه با خلاصهای از معنای آنها.
مراحلِ سرطان بر پایهٔ اندازه و رشد
ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت برای مرحلهبندیِ بیشترِ سرطانها از یک سامانهٔ عددی استفاده میکنند. مراحلِ سرطان عبارتاند از:
- مرحلهٔ ۰ سرطان: سلولهای غیرطبیعی وجود دارند، اما فراتر از جایی که آغاز شدهاند گسترش نیافتهاند. مرحلهٔ ۰ همچنین میتواند به سلولهای «پیشسرطانی (Pre-cancerous)» اشاره داشته باشد. بیشترِ سرطانهای مرحلهٔ ۰ درمانپذیرند.
- مرحلهٔ I (۱) سرطان: تومور کوچکتر است و به یک ناحیه محدود شده. به گرههای لنفاویِ نزدیک یا نواحیِ دیگرِ بدن شما گسترش نیافته است.
- مرحلهٔ II (۲) سرطان: تومور بزرگتر شده و احتمالاً به گرههای لنفاویِ نزدیک گسترش یافته است.
- مرحلهٔ III (۳) سرطان: تومور عمیقتر به بافتهای پیرامون نفوذ کرده و احتمالاً به گرههای لنفاویِ نزدیک گسترش یافته است.
- مرحلهٔ IV (۴) سرطان: سرطان به خارج از محلِ اولیه به اندامهای دیگر یا نواحیِ دوردستِ بدن گسترش یافته است (متاستاز داده است؛ Metastasized). این همان «سرطانِ متاستاتیک» نیز نامیده میشود.
ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت بهندرت از طبقهبندیِ مرحلهٔ V (۵) استفاده میکنند. «تومورِ ویلمز (Wilms tumor)» یک استثناست. این یک سرطانِ کودکی است که در کلیهها آغاز میشود. تومورهای مرحلهٔ ۵ ویلمز هر دو کلیه را درگیر میکنند.
A، B، C و D در مرحلهبندیِ سرطان چیست؟
گاهی ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت هر مرحلهٔ عددی را بیشتر به دستههای A، B، C یا D تقسیم میکنند. برای نمونه، ممکن است انکولوژیستِ شما بگوید مرحلهٔ IIA (۲A) یا IIIB (۳B) دارید. این حروفْ بینشِ بیشتری دربارهٔ تشخیصِ شما ارائه میدهند.
بهطورِ کلی، A توصیفکنندهٔ سرطانهای کمتهاجمیتر (کندرشدتر) و D توصیفکنندهٔ سرطانهای پرتهاجمیتر (تندرشدتر) در هر مرحلهٔ عددی است. یعنی سرطانِ IIA کمتهاجمیتر از IIB است. اما سرطانِ IIIA پرتهاجمیتر از IIB است.
مراحلِ سرطان بر پایهٔ محل
- درجا (In situ): مانندِ سرطانهای مرحلهٔ ۰، اینها سلولهای غیرطبیعی یا سرطانی هستند که گسترش نیافتهاند.
- موضعی (Localized): سلولهای سرطانی وجود دارند، اما فراتر از تومورِ اولیه (Primary tumor؛ تومورِ اولیه) گسترش نیافتهاند.
- ناحیهای (Regional): سلولهای سرطانی از تومورِ اولیه به بافتهای نزدیک، گرههای لنفاوی یا اندامهای نزدیک گسترش یافتهاند.
- دوردست (Distant): سلولهای سرطانی از تومورِ اولیه به نواحیِ دورترِ بدن شما گسترش یافتهاند.
- نامشخص (Unknown): اطلاعاتِ کافی برای تعیینِ مرحلهٔ سرطان وجود ندارد.
مرحلهبندیِ تومور-گره-متاستاز بر پایهٔ گسترشِ سرطان
«تومور-گره-متاستاز (TNM)» سامانهای رایج است که ارائهدهندگان برای توصیفِ میزانِ گسترشِ سرطان بهکار میبرند:
T (تومورِ اولیه؛ primary tumor): اندازهٔ تومور و هرگونه گسترش به بافتهای نزدیک را توصیف میکند.
N (گره؛ Node): گسترشِ سرطان به گرههای لنفاویِ نزدیک را توصیف میکند.
M (متاستاز؛ Metastasis): «متاستاز» ــ گسترشِ سرطان به سایر بخشهای بدنِ شما ــ را توصیف میکند.
TNM میتواند سرطانهای جامد (Solid tumors) مانند سرطانهای پستان و کولون را مرحلهبندی کند، اما سرطانهای خونی مانند لوسمی یا لنفوم را نه.
ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت ممکن است برای تشخیصِ برخی سرطانها از سامانههای مرحلهبندیِ دیگری استفاده کنند. یک نمونه «سامانهٔ لوگانو (Lugano)» برای مرحلهبندیِ لنفومِ هوچکین و لنفومِ غیرهوچکین است. نمونهٔ دیگر «سامانهٔ فیگو (FIGO)» است که ارائهدهندگان برای تشخیصِ برخی سرطانهای دستگاهِ تولیدمثلِ زنانه از آن استفاده میکنند.
پرسیدن از انکولوژیستِ خود دربارهٔ اینکه از کدام سامانه/سامانهها استفاده میکنند، میتواند به شما کمک کند درکِ کاملتری از تشخیصِ سرطانِ خود بهدست آورید.
جزئیاتِ آزمون
ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت از چه آزمونهایی برای تعیینِ مرحلهٔ سرطان استفاده میکنند؟
ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت با انجامِ معاینههای فیزیکی و آزمونهایی مانندِ مواردِ زیر سرطان را مرحلهبندی میکنند:
- سیتیاسکن (Computed tomography؛ CT): این اسکنها به ارائهدهندگان کمک میکنند سرطانهای مرحلهٔ زودرس و محلِ تومور را شناسایی کنند.
- پتاسکن (Positron emission tomography؛ PET): ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت ممکن است از این آزمون برای دیدنِ اینکه آیا تومورها به نواحیِ دورترِ بدنِ شما گسترش یافتهاند استفاده کنند.
- آندوسکوپی (Endoscopy): ارائهدهندگان یک لولهٔ باریک را به اندامهای توخالی وارد میکنند تا فضای داخلیِ آنها را از نظرِ نشانههای سرطان بررسی کنند.
- نمونهبرداری (Biopsy): ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت نمونههای بافتی بهدست میآورند تا برای کسبِ اطلاعاتِ بیشتر دربارهٔ سرطان آنها را تحلیل کنند.
- آزمایشهای خون برای سرطان: «نشانگرهای توموری (Tumor markers)» موادی در خون یا سرم (Serum) شما هستند که میتوانند به ارائهدهندگان کمک کنند اندازهٔ تومور یا میزانِ سرطان در بدنِ شما را تعیین کنند.
آیا مرحلهٔ سرطانِ من تغییر خواهد کرد؟
برخلافِ چیزی که ممکن است فکر کنید، مرحلهٔ سرطانِ شما پس از تشخیصْ تغییر نخواهد کرد ــ حتی اگر بعدتر گسترش یابد یا واردِ بهبود شود.
برای مثال، اگر در زمانِ تشخیص، مرحلهٔ II (۲) سرطان داشتهاید، همیشه مرحلهٔ II خواهید داشت. ارائهدهندهٔ شما فقط از اصطلاحهای طبقهبندیِ اضافی برای توصیفِ هر تغییری استفاده خواهد کرد:
- اگر سرطان به بخشهای دوردستِ بدنِ شما گسترش یابد، ارائهدهندگان آن را «سرطانِ مرحلهٔ II با متاستاز» مینامند ــ نه «سرطانِ مرحلهٔ IV (۴)».
- اگر درمانْ همهٔ نشانههای سرطان را از بین ببرد، ارائهدهندگان آن را «بهبودِ کامل (Complete remission)» یا «NED (no evidence of disease)» مینامند.
References/منابع
American College of Surgeons. Cancer Staging Systems. Accessed 8/5/2024.
Canadian Cancer Society. Staging cancer. Accessed 8/5/2024.
National Cancer Institute (U.S.). Cancer Staging. Updated 10/14/2022. Accessed 8/5/2024.
National Cancer Institute, SEER Training Modules (U.S.). Staging a Cancer Case. Updated 3/4/2024. Accessed 8/5/2024.
Rosen RD, Sapra A. TNM Classification. [Updated 2023 Feb 13]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Accessed 8/5/2024.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
