غربالگریِ سرطان
غربالگریهای سرطان برای یافتنِ نشانههای سرطان پیش از آغازِ علائم انجام میشوند. آنها به ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت (Healthcare providers) کمک میکنند سرطان را در مراحلِ ابتدایی پیدا کنند؛ زمانی که درمان آسانتر است. غربالگریهای رایج برای سرطانهای پستان، دهانهٔ رحم و رودهٔ بزرگ انجام میشوند. غربالگریها ممکن است شاملِ روشهای تصویربرداری (Imaging procedures) و آزمایشهای خون (Blood tests) باشند. مطالعات نشان میدهند که غربالگریهای سرطان جانها را نجات میدهند و به افرادِ مبتلا به سرطان کمک میکنند طولانیتر زندگی کنند.
مرورِ کلی
غربالگریِ سرطان چیست؟
غربالگریهای سرطان آزمونهایی هستند که پیش از آنکه علائمی داشته باشید، نشانههای سرطان را بررسی میکنند. غربالگریها به ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت کمک میکنند برخی سرطانها را در مراحلِ ابتدایی بیابند؛ زمانی که درمان آسانتر است و حتی ممکن است علاجبخش باشد. گاهی غربالگریها تغییراتِ پیشسرطانی (Precancerous) را پیش از آغازِ سرطان در بدنِ شما شناسایی میکنند. در این حالت، غربالگریها به پیشگیری از سرطان منجر میشوند.
اگر مانندِ بیشترِ افراد باشید، از دههٔ ۴۰ زندگی شروع به انجامِ منظمِ غربالگریهای سرطان خواهید کرد. اگر پرخطر (High risk) محسوب شوید، ممکن است زودتر به آنها نیاز داشته باشید. ارائهدهندهٔ شما میتواند توضیح دهد به چه غربالگریهایی نیاز دارید و چه زمانی باید انجام شوند.
غربالگریِ سرطان چه زمانی انجام میشود؟
ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت شما بر اساسِ سن و خطرِ سرطانِ شما غربالگریها را انجام خواهد داد. در ایالات متحده، گروهی از خبرگان بهنامِ کارگروهِ خدماتِ پیشگیرانهٔ ایالات متحده (U.S. Preventive Services Task Force) دستورالعملهای غربالگریِ سرطان را تعیین میکند. آنها بررسی میکنند که آزمونهای غربالگری تا چه اندازه از بیماریها و بدترین پیامدِ آنها — مرگ — در یک جمعیت پیشگیری میکنند. آنها تنها پس از گردآوریِ شواهدِ کافی دربارهٔ اثربخشی و ایمنیِ آزمونها آنها را توصیه میکنند.
همچنین، تنها زمانی غربالگریهای سرطان را توصیه میکنند که پژوهشها نشان دهند فواید بهطورِ روشن بر خطرات میچربند.
فوایدِ غربالگریِ سرطان شاملِ گرفتنِ سرطان در مراحلِ ابتدایی است. شناساییِ زودهنگام بهترین راه برای پیشگیری از سرطان، درمانِ آن و کمک به طولانیتر زندگیکردنِ افراد است.
خطراتِ غربالگریِ سرطان شاملِ نتایجِ نادقیقِ آزمون یا بیشتشخیصی است. هرچند نادر، نتایجِ نادقیق میتوانند مراقبت را بهتأخیر بیندازند. بیشتشخیصی میتواند به مراقبتهای غیرضروریای منجر شود که چشماندازِ شما را بهبود نمیدهد.
دستورالعملهای غربالگریِ سرطان بسته به اینکه آیا عواملِ افزایشدهندهٔ خطرِ سرطان دارید یا نه، متفاوت است.
برای نمونه، عواملِ خطر شاملِ داشتنِ سابقهٔ خانوادگیِ سرطان یا یک جهشِ ژنتیکیِ شناختهشدهٔ سرطانزا هستند. ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامتِ شما عواملِ خطر را برای تعیینِ غربالگریهای لازم در نظر میگیرد.
چه آزمونهای غربالگریِ سرطانی توصیه میشوند؟
برای افرادِ با خطرِ متوسط، کارگروهِ خدماتِ پیشگیرانهٔ ایالات متحده (U.S. Preventive Services Task Force) غربالگریِ سرطان را برای مواردِ زیر توصیه میکند:
• سرطانِ پستان
• سرطانِ دهانهٔ رحم
• سرطانِ رودهٔ بزرگ
مطالعات نشان میدهند که فوایدِ غربالگری برای این سرطانها بهروشنی بر خطراتِ بالقوه میچربند. این غربالگریها جانها را نجات میدهند.
غربالگریهای سرطانِ پستان
غربالگریهای سرطانِ پستان برای افرادِ با خطرِ متوسط باید از سنِ ۴۰ سالگی آغاز شوند. دستورالعملهای کنونی انجامِ ماموگرام (Mammogram) را هر دو سال یکبار توصیه میکنند. پژوهشها نشان میدهند که ماموگرامهای منظم میتوانند سرطانِ پستان را زود بیابند؛ زمانی که درمان آسانتر است. آنها نرخِ مرگومیرِ ناشی از سرطانِ پستان را کاهش میدهند.
اگر خطرِ سرطانِ پستانِ شما بالاتر از حدِ متوسط ارزیابی شود، ممکن است به غربالگریهای مکررتر یا آزمونهای اضافی (مانندِ امآرآیِ پستان (Breast MRI)) نیاز داشته باشید. ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت ممکن است برای تعیینِ خطر، ارزیابیِ خطر (Risk assessment) سرطانِ پستان را انجام دهد.
غربالگریهای سرطانِ دهانهٔ رحم
غربالگریهای سرطانِ دهانهٔ رحم باید از سنِ ۲۱ سالگی آغاز شوند. علاوهبر یافتنِ زودهنگامِ سرطان، غربالگریهای دهانهٔ رحم میتوانند سلولهای پیشسرطانی (دیسپلازیِ دهانهٔ رحم (Cervical dysplasia)) را که ممکن است به سرطان پیشرفت کنند، شناسایی کنند. آنها میتوانند نشانههای یک عفونت با ویروسِ پاپیلومِ انسانی (Human papillomavirus؛ HPV) را که ممکن است به سرطان منجر شود، نشان دهند.
آزمونهای موردِ استفاده برای غربالگریِ سرطانِ دهانهٔ رحم شاملِ مواردِ زیر است:
• پاپ اسمیر (Pap smear): سرطان یا سلولهای پیشسرطانی را شناسایی میکند
• آزمونِ HPV: سویههای پرخطرِ HPV را که موجبِ سرطانِ دهانهٔ رحم میشوند شناسایی میکند
دستورالعملهای غربالگریِ سرطانِ دهانهٔ رحم عبارتاند از:
• سنینِ ۲۹–۲۱: یک پاپ اسمیر هر سه سال یکبار
• سنینِ ۶۵–۳۰: یک پاپ اسمیر و آزمونِ ویروسِ پاپیلومِ انسانی (HPV) هر پنج سال یکبار یا یک پاپ اسمیر هر سه سال یکبار یا یک آزمونِ HPV هر پنج سال یکبار
غربالگریهای سرطانِ رودهٔ بزرگ
افرادِ با خطرِ متوسطِ سرطانِ رودهٔ بزرگ باید از سنِ ۴۵ سالگی غربالگری را آغاز کنند. سرطانِ رودهٔ بزرگ سومین علتِ مرگومیر در ایالات متحده است. اما غربالگریها میتوانند سرطانِ رودهٔ بزرگ را زمانی شناسایی کنند که همچنان قابلِ علاج است. آزمونهای غربالگری میتوانند پولیپهای غیرسرطانی را که بالقوه میتوانند سرطانی شوند، بیابند تا ارائهدهندگان بتوانند آنها را بردارند. به این ترتیب، غربالگریها از سرطانِ رودهٔ بزرگ پیشگیری میکنند.
غربالگریهای سرطانِ رودهٔ بزرگ معمولاً شاملِ کولونوسکوپی (Colonoscopy) هر ۱۰ سال یکبار است. روشهای غربالگریِ دیگر عبارتاند از:
• آزمونهای خونِ مخفیِ مدفوع (Fecal occult blood tests) هر یک تا سه سال یکبار (بازهٔ زمانی به آزمونِ مشخص بستگی دارد: FIT، gFBOB یا آزمونِ DNA مدفوع (Stool DNA test))
• کولونوسکوپیِ مجازی (Virtual colonoscopy) هر پنج سال یکبار
• سیگموئیدوسکوپیِ انعطافپذیر (Flexible sigmoidoscopy) هر پنج سال یکبار
• سیگموئیدوسکوپیِ انعطافپذیر هر ۱۰ سال یکبار بههمراهِ FIT سالانه (نوعی آزمونِ خونِ مخفیِ مدفوع)
دیگر آزمونهای رایجِ غربالگریِ سرطان کداماند؟
آزمونهای دیگری برای غربالگریِ سرطان در دسترساند که شاید بخواهید با ارائهدهندهٔ خود دربارهٔ آنها گفتوگو کنید. در برخی موارد، یک آزمون ممکن است برای بعضی افراد سودمند باشد اما نه برای همه. یا شاید هنوز شواهدِ کافی برای نشاندادنِ ترجیحِ فوایدِ آزمون بر خطراتِ بالقوه وجود نداشته باشد.
دیگر آزمونهای غربالگریِ سرطان شاملِ مواردِ زیر است:
• غربالگریِ سرطانِ ریه. یک روشِ تصویربرداری نشانههای سرطانِ ریه را بررسی میکند. اگر بینِ ۵۰ تا ۸۰ سال دارید و سابقهٔ مصرفِ دخانیات دارید، ارائهدهندهٔ شما ممکن است آن را توصیه کند.
• غربالگریِ سرطانِ دهان. یک ارائهدهنده نشانههای سرطان را در دهانِ شما جستوجو میکند. گرچه توصیههای رسمیِ غربالگری وجود ندارد، دندانپزشک شما ممکن است این کار را بهعنوانِ بخشی از معاینهٔ روتین انجام دهد.
• غربالگریِ سرطانِ پروستات. یک آزمونِ خونیِ PSA (PSA blood test) نشانههای سرطانِ پروستات را مییابد. اگر بینِ ۵۵ تا ۶۹ سال دارید، ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت ممکن است انجامِ آن را توصیه کند.
• غربالگریِ سرطانِ پوست. یک متخصصِ پوست (Dermatologist) پوستِ شما را برای نشانههای سرطان بررسی میکند. شواهد برای اثباتِ کاهشِ مرگومیرِ ناشی از سرطانِ پوست بهواسطهٔ غربالگری ناکافی است. بااینهمه، بسیاری از افراد هر سال غربالگریِ تمامبدنیِ سرطانِ پوست انجام میدهند.
جزئیاتِ آزمون
غربالگریهای سرطان چگونه کار میکنند؟
پیش از غربالگری، یک ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت به شما خواهد گفت طیِ آزمون چه انتظاری باید داشته باشید. این شاملِ دستورالعملهایی دربارهٔ نحوهٔ آمادگی نیز میشود. آنها توضیح میدهند نتایج چه چیزهایی را میتوانند و چه چیزهایی را نمیتوانند دربارهٔ سلامتِ شما نشان دهند.
غربالگریهای سرطان شاملِ انواعِ گوناگونِ آزمونها هستند، از جمله:
• معاینهٔ فیزیکی (Physical examination). یک ارائهدهنده ممکن است بدنِ شما را برای هر تغییری، مانندِ تودههای غیرعادی، بررسی کند. آنها دربارهٔ عادتهای سلامتیِ شما و سابقهٔ سلامتِ خانوادگیتان سؤال خواهند کرد.
• آزمونهای تصویربرداری (Imaging tests). این آزمونها تصویرهایی از نواحیِ داخلِ بدنِ شما بهدست میآورند. ماموگرامها و کولونوسکوپیها نمونههایی از آزمونهای تصویربرداریِ غربالگریِ سرطان هستند.
• آزمونهای آزمایشگاهی (Lab tests). این آزمونها ممکن است شاملِ آزمایشهای خونِ سرطان و آزمونهایی برای گرفتنِ بافت (Tissue) باشند. پاپ اسمیر نمونهای از آزمونِ غربالگری است که ارائهدهندگان برای جمعآوریِ بافت بهکار میبرند تا پاتولوژیستهای پزشکی (Medical pathologists) آن را از نظرِ نشانههای سرطان بررسی کنند.
• آزمونهای ژنتیکی (Genetic tests). این آزمونها دیاِناِی (DNA) شما را بررسی میکنند تا ببینند آیا تغییری (جهش؛ Mutation) دارید که خطرِ سرطانِ شما را افزایش میدهد یا نه.
آزمونهای شناساییِ چندگانهٔ سرطان
آزمونِ Galleri (Galleri test) یک آزمایشِ خونِ جدید است که میتواند بیش از ۵۰ نوعِ سرطان را شناسایی کند. سازمانِ غذا و دارویِ ایالات متحده (Food and Drug Administration؛ FDA) این آزمون را برای استفادهٔ روتین تأیید نکرده است. اگر علاقهمند هستید، با یک ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت گفتوگو کنید.
نتایج و پیگیری
نتیجهٔ آزمونِ غربالگریِ سرطان به چه معناست؟
آزمونهای غربالگریِ سرطان بهدنبالِ تغییراتی در بدنِ شما میگردند که میتوانند نشانهٔ سرطان باشند. نتیجهٔ آزمونْ تشخیصِ سرطان یا نشانهٔ پاکبودنِ کامل از سرطان نیست. گاهی آزمونهای غربالگری نتایجِ غیرمعمول نشان میدهند. در این صورت، ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت ممکن است آزمونهای بیشتری را توصیه کند. درست مانندِ آزمونهای غربالگریِ اولیه، صرفِ انجامِ آزمونِ اضافی بهمعنای ابتلا به سرطان نیست.
چه زمانی باید نتیجهٔ آزمونم را بدانم؟
برخی نتایج طیِ چند روز در دسترساند. در مواقعِ دیگر، ممکن است حدودِ یک هفته طول بکشد تا ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت نتایج را دریافت کند و با شما بهاشتراک بگذارد. از ارائهدهندهٔ خود بپرسید چه زمانی نتایج را دریافت خواهید کرد.
اگر آزمونِ غربالگریام نشانههایی از سرطان نشان دهد چه اتفاقی میافتد؟
بهخاطر داشته باشید که آزمونِ غربالگریْ تشخیصی (Diagnostic) نیست. اگر نتایجِ شما نشانههایی از سرطان را نشان دهند، ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت ممکن است آزمونهای بیشتری انجام دهد تا جزئیاتِ بیشتری دربارهٔ آنچه رخ میدهد بهدست آورد. همچنین، آزمونِ غربالگریای که نشانهای از سرطان نمییابد، برگِ سلامتِ بیقیدوشرط نیست. سرطان کوچک آغاز میشود و ممکن است بسیار آهسته رشد کند. از ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت بپرسید چه زمانی به آزمونِ غربالگریِ بعدی نیاز خواهید داشت.
چه پرسشهایی را باید از ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت بپرسم؟
اگر دربارهٔ اینکه به چه غربالگریهایی نیاز دارید مطمئن نیستید، با ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت تماس بگیرید. این موضوع بهویژه زمانی مهم است که پرخطر باشید یا رویههای قبلی داشتهاید که ممکن است بر برنامهٔ پیشگیری از سرطانِ شما اثر بگذارد. برای نمونه، اگر جراحیِ برداشتِ یکی از اندامهای تولیدمثلی را انجام دادهاید، ممکن است به غربالگریهایی نیاز داشته باشید که با جنسِ ثبتشده در بدوِ تولد (Sex recorded at birth) شما همسو باشد. اگر جراحیِ برداشتِ رحم (Hysterectomy) داشتهاید، ممکن است دهانهٔ رحمی داشته باشید یا نداشته باشید که به غربالگریِ دهانهٔ رحم نیاز داشته باشد. این موضوع به رویهٔ مشخصِ انجامشده بستگی دارد.
پرسشهایی که شاید بخواهید بپرسید شاملِ اینهاست:
• چه آزمونهای غربالگریِ سرطانی را برای من توصیه میکنید؟
• چرا این آزمونها را توصیه میکنید؟
• آیا به این آزمونها همین حالا نیاز دارم؟
• آیا میتوانید این آزمونها را خودتان انجام دهید یا باید به یک متخصص مراجعه کنم؟
• آیا آزمونهای غربالگریای وجود دارد که بتوانم در خانه انجام دهم؟
• هر چند وقت یکبار باید آزمونهای غربالگری را انجام دهم؟
References/منابع
Centers for Disease Control and Prevention (U.S.). Health and Economic Benefits of Colorectal Interventions (https://www.cdc.gov/nccdphp/priorities/colorectal-cancer.html#:~:text=Colorectal%20cancer%20screening%20can%3A,cancer%20by%2022%25%20by%202030). Published 10/16/2024. Accessed 3/27/2025.
National Cancer Institute (U.S.). Cancer Screening Overview (PDQ®) – Patient Version (https://www.cancer.gov/about-cancer/screening/patient-screening-overview-pdq#_31). Updated 10/20/2023. Accessed 3/27/2025.
U.S. Preventive Services Task Force. Recommendation Topics (https://www.uspreventiveservicestaskforce.org/uspstf/recommendation-topics). Multiple pages reviewed. Accessed 3/27/2025.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
