آزمونِ امتیازِ کلسیم
آزمونِ امتیازِ کلسیم میتواند به ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامتِ شما کمک کند تصمیم بگیرد آیا برای پیشگیری از سکتهٔ قلبی یا سکتهٔ مغزی به درمان نیاز دارید یا نه. نتایجِ آزمون برای افرادی بیشترین فایده را دارد که خطرشان نه کاملاً بالا یا پایین، بلکه جایی در میانه است. آزمونِ امتیازِ کلسیم سریع و غیرتهاجمی (Noninvasive) است. بلافاصله پس از آزمون میتوانید به فعالیتهای عادی خود برگردید.
آزمونِ امتیازِ کلسیم چیست؟
آزمونِ امتیازِ کلسیم یک «سیتیاسکن (Computed tomography؛ CT)» است که میسنجد چه مقدار کلسیم در «سرخرگهای کرونی (Coronary arteries)» شما وجود دارد. وجودِ کلسیم در سرخرگهای قلب میتواند نشان دهد آیا تجمعِ مادهای مومی و چرب به نام «پلاک (Plaque)» دارید که میتواند آنها را تنگ یا مسدود کند. این بدان معناست که ممکن است دچار «آتروسکلروز (Atherosclerosis)» ــ یعنی «بیماریِ شریانِ کرونری (Coronary artery disease؛ CAD)» ــ باشید که میتواند به سکتهٔ قلبی منجر شود.
چه کسانی باید آزمونِ امتیازِ کلسیم بدهند؟
آزمونِ امتیازِ کلسیم میتواند به ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت کمک کند برای افرادی با خطرِ مرزیِ بیماریِ قلبی، دربارهٔ درمان تصمیم بگیرند. اگر بین ۴۰ تا ۷۰ سال دارید و در معرضِ افزایشِ خطرِ بیماریِ قلبی هستید اما علائمی ندارید، نتایجِ این آزمون میتواند برای شما سودمند باشد.
افرادِ در معرضِ افزایشِ خطر شامل کسانی هستند که:
- سابقهٔ خانوادگیِ بیماریِ قلبی دارند.
- اکنون یا در گذشته از محصولاتِ دخانی استفاده کردهاند.
- سابقهٔ کلسترولِ بالا، دیابت یا پرفشاریِ خون دارند.
- دچارِ اضافهوزن (شاخصِ تودهٔ بدنی [Body mass index؛ BMI] بالاتر از ۲۵) یا چاقی (BMI بالاتر از ۳۰) هستند.
- سبکِ زندگیِ کمتحرک دارند.
- سایر عواملِ خطرِ غیرسنتی دارند.
اگر کمتر از ۴۰ سال دارید و کلسترولِ بالا در خانوادهتان شایع است («هیپرکلسترولمیِ خانوادگی [Familial hypercholesterolemia]»)، شاید بخواهید انجامِ آزمونِ امتیازِ کلسیم را مدنظر قرار دهید.
از آنجا که این اسکن نمیتواند برخی شکلهای بیماریِ کرونری را شناسایی کند (مانند «آتروسکلروزِ پلاکِ نرم [Soft plaque atherosclerosis]»)، این آزمون برای پیشبینیِ خطرِ سکتهٔ قلبی یا سکتهٔ مغزی قطعی نیست. این یک ابزارِ دیگر است که ارائهدهندهٔ شما میتواند برای تصمیمگیری دربارهٔ نیازِ شما به «استاتین (Statin)» از آن استفاده کند.
هر چند وقت یکبار باید آزمونِ امتیازِ کلسیم انجام دهید؟
بر اساسِ مطالعات، ممکن است از انجامِ این آزمون هر سه تا پنج سال یکبار سود ببرید. تکرارِ اسکن فقط زمانی مفید است که بارِ نخست امتیازِ طبیعی داشتهاید و میخواهید بدانید آیا خطرِ شما هنوز پایین است یا نه. اگر پیشتر نتایجِ غیرطبیعی داشتهاید، تکرارِ آزمون مفید نیست.
چه کسانی نباید آزمونِ امتیازِ کلسیم بدهند؟
خانمهای باردار نباید آزمونِ امتیازِ کلسیم انجام دهند، زیرا سیتیاسکن میتواند به جنین آسیب برساند.
اگر مواردِ زیر دربارهٔ شما صدق میکند، آزمونِ امتیازِ کلسیم ممکن است مفید نباشد:
- هیچ عاملِ خطرِ بیماریِ قلبی ندارید.
- خطرِ بالای بیماریِ قلبی دارید.
- تشخیصِ بیماریِ شریانِ کرونری دارید.
- علائمی دارید که ممکن است نشاندهندهٔ بیماریِ شریانِ کرونری باشد.
- قبلاً برای بیماریِ شریانِ کرونری درمان شدهاید.
- میخواهید بدانید آیا درمانِ شما برای بیماریِ قلبی مؤثر است یا نه.
برای تشخیص یا پایشِ بیماریِ شریانِ کرونری، با ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت دربارهٔ انواعِ دیگرِ آزمونها گفتوگو کنید.
جزئیاتِ آزمون
آزمونِ امتیازِ کلسیم چگونه انجام میشود؟
این آزمون از دستگاهِ سیتی برای اسکنِ قلب شما استفاده میکند. نواحیِ دارای کلسیفیکاسیون در سرخرگهای کرونی در اسکن نمایان میشوند. خودِ سیتیاسکن فقط چند دقیقه طول میکشد، اما کلِ فرایند حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه زمان میبرد. این آزمون غیرتهاجمی (Noninvasive) است.
چگونه برای آزمونِ امتیازِ کلسیم آماده شوم؟
پیش از آزمون:
- به ارائهدهنده بگویید چه آلرژیهایی دارید، چه داروهایی مصرف میکنید و آیا باردار هستید یا ممکن است باردار باشید.
- تا چهار ساعت پیش از آزمون از خوردن و آشامیدن، کافئین و محصولاتِ دخانی پرهیز کنید.
- شاید لازم باشد هر شیءِ فلزی روی بدنتان، از جمله زیورآلات و عینک، را بردارید.
- لباسِ مخصوصِ بیمارستان میپوشید.
- به پشت روی تختِ ویژهای دراز میکشید که به داخلِ مرکزِ دستگاهی با شکلِ دونات میرود.
- ارائهدهنده سه ناحیهٔ کوچک از قفسهٔ سینهٔ شما را تمیز میکند (و ممکن است بتراشد).
- پَچهای چسبدارِ الکترود (Electrode) را روی نواحیِ آمادهشده میچسبانند. الکترودها به «نوارِ قلب [Electrocardiogram؛ EKG]» متصل میشوند که فعالیتِ الکتریکیِ قلب شما را در طولِ آزمون ثبت میکند و به ارائهدهندگان اجازه میدهد تصویرها را با ضربانِ قلبتان هماهنگ کنند.
در طولِ آزمونِ امتیازِ کلسیم چه انتظاری داشته باشم؟
- احساس میکنید تخت زیرِ شما به داخلِ دستگاه حرکت میکند.
- میتوانید با فردِ کاربرِ دستگاه که در بخشِ دیگرِ اتاق است صحبت کنید و صدایش را بشنوید. او از پشتِ شیشه شما را میبیند.
- سیتیاسکنِ پرسرعت چندین تصویر را، هماهنگ با ضربانِ قلبتان، ثبت میکند. ممکن است لازم باشد ۱۰ تا ۲۰ ثانیه نفَستان را حبس کنید.
- یک برنامهٔ رایانهایِ پیشرفته تصویرها را از نظرِ کلسیفیکاسیون در سرخرگهای کرونی شما تحلیل میکند.
پس از آزمونِ امتیازِ کلسیم چه انتظاری داشته باشم؟
پس از آزمون، میتوانید همهٔ فعالیتهای عادی را ادامه دهید و مانندِ معمول غذا بخورید.
خطرهای آزمونِ امتیازِ کلسیم چیست؟ آیا عوارضی دارد؟
در این آزمون از تزریقِ مادهٔ حاجب استفاده نمیشود؛ بنابراین عوارضِ ناشی از مادهٔ حاجب ندارید.
خطرِ بسیار اندکی برای سرطان وجود دارد، بهویژه اگر چندین سیتیاسکن انجام دهید و کمتر از ۴۰ سال داشته باشید. مواجههٔ پرتو در آزمونِ امتیازِ کلسیم تقریباً به اندازهٔ مقدارِ پرتوویی است که بهطورِ طبیعی در طولِ یک سال دریافت میکنید.
سیتیاسکن میتواند به جنین آسیب برساند، بنابراین این اسکن برای خانمهای باردار توصیه نمیشود.
نتایج و پیگیری
چه نوع نتایجی دریافت میکنید و نتایج چه معنایی دارند؟
«آزمونِ مثبت» یعنی اسکن شواهدی از کلسیم در سرخرگهای کرونی شما یافته است. این یعنی بیماریِ شریانِ کرونری دارید. همچنین عددی دریافت میکنید که نشان میدهد چه مقدار کلسیم یافتهاند.
امتیازِ کلسیمِ شما نشان میدهد چه مقدار کلسیم در سرخرگهای کرونی وجود دارد. اگر در سرخرگهای قلب شما کلسیم باشد، رایانه «امتیازِ کلسیم» را میسازد که گسترهٔ بیماریِ شریانِ کرونری را برآورد میکند. امتیاز میتواند از صفر تا بیش از ۱۰۰۰ باشد.
هر عددی بالاتر از صفر یعنی مقداری شواهد از «بیماریِ شریانِ کرونری (Coronary artery disease؛ CAD)» وجود دارد.
امتیازهای بالاتر نشان میدهند ممکن است در معرضِ خطرِ سکتهٔ قلبی باشید. برشهای امتیاز:
- ۱۰۰ یا کمتر (شواهدِ خفیف از بیماریِ شریانِ کرونری).
- تا ۴۰۰ (مقداری متوسط از شواهدِ ابتلا به CAD).
- بالاتر از ۴۰۰ (شواهدِ قوی از CAD).
ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت نتایجِ شما را همراه با سایر عواملِ خطر میسنجد تا خطرِ آیندهٔ شما برای بیماریِ شریانِ کرونری را تعیین کند.
سایر عواملِ خطر شاملِ سابقهٔ خانوادگی، عاداتِ سبکِ زندگی و وضعیتهای پزشکیِ شما هستند.
امتیازِ طبیعیِ کلسیم چیست؟
امتیازِ طبیعیِ کلسیم صفر است. ارائهدهندگان به این «اسکنِ منفی» هم میگویند، چون هیچ کلسیفیکاسیونی در سرخرگهای قلبتان یافت نشده است. با این امتیاز، خطرِ شما برای سکتهٔ قلبی در دو تا پنج سالِ آینده بسیار پایین است. بااینحال، به خاطر داشته باشید که ارائهدهندهٔ شما سایر عواملِ خطرِ بیماریِ قلبی را نیز مدنظر قرار میدهد.
نتیجهٔ آزمونِ امتیازِ کلسیم را چه زمانی بدانم؟
برخی بیمارستانها همان روز نتیجه میدهند. برخی دیگر به دو روز یا بیشتر نیاز دارند. «رادیولوژیست (Radiologist)» نتایجِ آزمونِ امتیازِ کلسیم را بازبینی میکند و آن را با ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامتِ شما به اشتراک میگذارد.
اگر نتایج غیرطبیعی بود، گامهای بعدی چیست؟
بر پایهٔ نتایجِ اسکن، پزشکِ مراقبتِ اولیه ممکن است ویزیت با یک «کاردیولوژیست (Cardiologist؛ متخصصِ قلب)» را توصیه کند. پس از در نظر گرفتنِ آزمونِ امتیازِ کلسیم و عواملِ دیگر، ممکن است تصمیم بگیرند که شما باید:
- برای مدیریتِ سطحِ کلسترول، «استاتین (Statin)» مصرف کنید.
- بیشتر ورزش کنید.
- در رژیمِ غذاییتان تغییراتی ایجاد کنید.
- آزمونهای بیشتری انجام دهید.
- برای پایشِ وضعیت، ویزیتهای پیگیریِ بیشتری داشته باشید.
چه زمانی با پزشکم تماس بگیرم؟
اگر تا یک هفته نتیجه نگرفتهاید، با ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت تماس بگیرید. اگر دربارهٔ آزمونِ امتیازِ کلسیم پرسشهای بیشتری دارید که نیاز به شفافسازی دارد، نیز با او تماس بگیرید.
پرسشهای رایجِ دیگر
آیا آزمونِ امتیازِ کلسیم نشان میدهد سرخرگها مسدود شدهاند؟
دقیقاً نه. آزمونهای دیگری میتوانند با نشاندادنِ میزانِ جریانِ خون در سرخرگها، انسداد را نشان دهند. آزمونِ امتیازِ کلسیم کلسیفیکاسیون را در سرخرگهای کرونیای نشان میدهد که دچارِ تجمعِ پلاک شدهاند.
References/منابع
American College of Cardiology. Coronary Artery Calcium (CAC) Scoring. Accessed 5/3/2023.
Nasir K, Cainzos-Achirica M. Role of coronary artery calcium score in the primary prevention of cardiovascular disease. BMJ. 2021 May 4;373:n776. Accessed 5/3/2023.
National Heart, Lung and Blood Institute. Heart Tests. Accessed 5/3/2023.
Radiological Society of North America. Cardiac CT for Calcium Scoring. Accessed 5/3/2023.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
