ارزیابیِ خطرِ سرطانِ پستان
ارزیابیِ خطرِ سرطانِ پستان (Breast cancer risk assessment) ابزاری است که خطرِ ابتلای شما به سرطانِ پستان را در طولِ زندگی پیشبینی میکند. پرسشها دربارهٔ عواملِ خطر (Risk factors) میپرسند، از جمله سن، سابقهٔ خانوادگیِ سرطانِ پستان و جهشهای ژنتیکیِ سرطانزا (Genetic mutations). ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت میتواند از امتیازِ شما برای تعیینِ اینکه هر چند وقت یکبار به غربالگریِ سرطانِ پستان نیاز دارید استفاده کند.
مرورِ کلی
ارزیابیِ خطرِ سرطانِ پستان چیست؟
ارزیابیِ خطرِ سرطانِ پستان ابزاری است که احتمالِ ابتلای شما به سرطانِ پستان را در مقطعی از زندگیتان پیشبینی میکند. از هر ۸ زن در ایالاتِ متحده (حدود ۱۲٪)، یک نفر در طولِ عمرِ خود به سرطانِ پستان مبتلا میشود. ابزارهایی مانند ارزیابیِ خطر میتوانند به ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت شما کمک کنند تعیین کند تا چه اندازه احتمال دارد شما در میانِ آن ۱۲٪ باشید، تا بتواند سلامتِ پستانِ شما را از نزدیک پایش کند.
واژهٔ «احتمال» در اینجا مهم است. ارزیابیِ خطرِ سرطانِ پستان نمیتواند بگوید که شما قطعاً به سرطانِ پستان مبتلا خواهید شد یا نه. موضوع دربارهٔ احتمال است — اینکه آیا خطرِ شما در مقایسه با دیگرانِ همسنوسال و دارای پیشینهٔ مشابه، بالاتر از میانگین هست یا خیر.
در حالِ حاضر، ارزیابیهای خطرِ سرطانِ پستان برای زنان طراحی شدهاند. این ابزارها خطرِ سرطانِ پستانِ مردان را امتیازدهی نمیکنند.
جزئیاتِ آزمون
ارزیابیهای خطرِ سرطانِ پستان چگونه کار میکنند؟
در حالِ حاضر دستکم ۲۴ مدلِ ارزیابیِ خطرِ سرطانِ پستان وجود دارد. بیشترِ آنها پرسشهایی هستند که میتوانید در کمتر از ۱۰ دقیقه بهصورتِ آنلاین تکمیل کنید. شما به پرسشها پاسخ میدهید و ابزار بر اساسِ عواملِ خطر شما امتیازی محاسبه میکند. «عاملِ خطر» ویژگیای است که شانسِ ابتلا به یک وضعیت (مانند سرطانِ پستان) را افزایش میدهد.
عواملِ خطرِ سرطانِ پستان شامل میشوند:
* سن: خطرِ سرطانِ پستان با افزایشِ سن بیشتر میشود.
* سابقهٔ خانوادگیِ سرطانِ پستان: داشتنِ سابقهٔ خانوادگیِ سرطانِ پستان (بهویژه خویشاوندِ درجۀ یک یا مواردِ متعدد در خانواده) خطر را افزایش میدهد.
* جهشهای ژنتیکی: داشتنِ نسخههای جهشیافتهٔ ژنهای بیآرسیاِی۱ (BRCA1) یا بیآرسیاِی۲ (BRCA2) خطر را افزایش میدهد.
* نژاد/قومیت: برخی گروههای قومی در خطرِ بالاتری هستند. برای مثال، افرادِ با تبارِ یهودیانِ اشکنازی بیشتر در معرضِ ابتلا به سرطانِ پستاناند زیرا احتمالِ به ارث بردنِ جهشهای ژنیِ بیآرسیاِی۱ یا بیآرسیاِی۲ در آنها بیشتر است.
* تراکمِ بافتِ پستان (Breast density): افرادی که بافتِ پستانِ متراکم دارند، بیشتر از افرادی با بافتِ عمدتاً چربی در معرضِ ابتلا به سرطانِ پستان هستند.
* نمونهبرداریهای پیشینِ پستان: افرادی که نمونهبرداریِ پستان با نتایجِ غیرطبیعی (هیپرپلازیِ آتیپیک؛ Atypical hyperplasia) داشتهاند، در خطرِ بالاتری برای ابتلا به سرطانِ پستان قرار میگیرند.
* مواجهه با هورمونها: مواجههٔ بلندمدت با سطوحِ بالای استروژن (Estrogen) یا پروژسترون (Progesterone) میتواند خطر را افزایش دهد. این شاملِ مواجهه با هورمونهایی است که بدنتان بهطورِ طبیعی در چرخهٔ قاعدگی تولید میکند و نیز مواجهه از طریقِ داروها. برای مثال، برخی از انواعِ روشهای پیشگیری از بارداریِ حاوی هورمون و درمانِ جایگزینیِ هورمون (Hormone replacement therapy؛ HRT) میتوانند خطرِ سرطانِ پستان را افزایش دهند.
* سنِ شروعِ قاعدگی: آغازِ قاعدگی (منارک؛ Menarche) در سنینِ پایینتر شما را مدتِ طولانیتری در معرضِ هورمونها قرار میدهد و خطرِ سرطانِ پستان را افزایش میدهد.
* سنِ پایانِ قاعدگی: تجربهٔ یائسگی (Menopause؛ پایانِ قاعدگی) در سنینِ بالاتر شما را مدتِ طولانیتری در معرضِ هورمونها قرار میدهد و خطر را افزایش میدهد.
* سابقهٔ زایمان: افرادی که زایمان نکردهاند در خطرِ افزایشیافتهٔ ابتلا به سرطانِ پستان هستند. آنها دورههای قاعدگیِ بیشتری داشتهاند، به این معنی که در مقایسه با افرادی که زایمان کردهاند، مدتِ طولانیتری در معرضِ هورمونها بودهاند. مرتبط با این موضوع، خطرِ سرطانِ پستان اگر زایمان کرده باشید کاهش مییابد، بهویژه اگر نخستینِ فرزندتان را پیش از سنِ ۳۵ سال به دنیا آورده باشید. داشتنِ بیش از یک فرزند با هر زایمان، خطر را بیشتر کاهش میدهد.
بااینحال، همهٔ عواملِ خطر به یک اندازه نیستند. برای مثال، در حالیکه خطرِ سرطانِ پستان تا حدی با افزایشِ سن زیاد میشود، داشتنِ جهشِ ژنِ بیآرسیاِی۱ احتمالِ ابتلا به سرطانِ پستان را تا ۶۰٪ بالا میبرد. همین یک عامل شما را در گروهِ پُرخطر قرار میدهد.
ابزارهای گوناگونِ ارزیابیِ خطر این عوامل را در سامانههای امتیازدهیِ خود بهگونههای متفاوتی در نظر میگیرند و وزن میدهند. در ادامه، شرحی از برخی از رایجترین ارزیابیهای خطرِ سرطانِ پستان آمده است.
مدلِ گِیل
محبوبترین ارزیابیِ خطرِ سرطانِ پستان ابزارِ «ارزیابیِ خطرِ سرطانِ پستانِ مؤسسهٔ ملیِ سرطانِ ایالاتِ متحده» است که «مدلِ گِیل» نیز نامیده میشود، بر پایهٔ نامِ دکتر میتچل گِیل که آن را توسعه داد. این مدل که نخستینبار در سالِ ۱۹۸۹ تدوین شد، چندینبار بهروزرسانی شده تا خطرِ ابتلا به سرطانِ پستانِ تهاجمی را طیِ پنج سال و تا سنِ ۹۰ سالگی پیشبینی کند. تکمیلِ آن تنها حدود پنج دقیقه زمان میبرد.
این ارزیابی دربارهٔ مواردِ زیر میپرسد:
* سن.
* نژاد/قومیت.
* سابقهٔ زایمان.
* نمونهبرداریهای پیشینِ پستان.
* سنِ شروعِ قاعدگی.
* سابقهٔ خانوادگیِ سرطانِ پستان.
«امتیازِ خطرِ پنجساله» برابر یا بیشتر از ۱٫۶۷٪ «پُرخطر» تلقی میشود. در این وضعیت، ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت ممکن است داروهایی از جمله تاموکسیفن (Tamoxifen) و رالوکسیفن (Raloxifene) را برای کاهشِ احتمالِ ابتلای شما به سرطانِ پستان توصیه کند.
بااینحال، مدلِ گِیل خطرِ سرطانِ پستان را برای همه پیشبینی نمیکند. اگر قبلاً تشخیصِ سرطانِ پستان گرفتهاید یا جهشِ ژنتیکیای دارید که خطرِ شما را افزایش میدهد، این ابزار برای پیشبینی مناسب و قابلِ اعتماد نیست.
آیبیس (مدلِ تایر-کازیک)
این ابزار احتمالِ ابتلا به سرطان را در ۱۰ سالِ آینده یا در طولِ عمر پیشبینی میکند.
این ارزیابی دربارهٔ مواردِ زیر میپرسد:
* سن.
* نژاد/قومیت.
* تراکمِ بافتِ پستان.
* سابقهٔ زایمان.
* شاخصِ تودهٔ بدنی (Body mass index؛ BMI).
* نمونهبرداریهای پیشینِ پستان.
* سابقهٔ سرطانِ تخمدان.
* سابقهٔ خانوادگیِ سرطانِ پستان.
* سنِ نخستین قاعدگی.
* سنِ پایانِ قاعدگی.
* استفاده از درمانِ جایگزینیِ هورمون.
* آگاهی از داشتنِ جهشِ ژنِ بیآرسیاِی۱ یا بیآرسیاِی۲.
مانندِ مدلِ گِیل، این ابزار هم نمیتواند خطر را برای افرادی که سابقهٔ تشخیصِ سرطانِ پستان دارند پیشبینی کند. ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت ممکن است از این نتایج برای تعیینِ تناوبِ غربالگریِ سرطانِ پستان یا اینکه آیا باید برای جهشهای ژنیِ بیآرسیاِی۱ یا بیآرسیاِی۲ آزمایشِ ژنتیک بدهید استفاده کند.
محاسبهگرِ خطرِ «کنسرسیومِ پایشِ سرطانِ پستان»
این ابزار احتمالِ ابتلا به سرطانِ پستانِ تهاجمی را در پنج سالِ آینده یا سرطانِ پستانِ پیشرفته (متاستاتیک) را در شش سالِ آینده پیشبینی میکند. سرطانِ پستانِ متاستاتیک سرطانی است که از پستان به دیگرِ بخشهای بدن گسترش یافته است.
این ارزیابی دربارهٔ مواردِ زیر میپرسد:
* سن.
* نژاد/قومیت.
* تراکمِ بافتِ پستان.
* سابقهٔ زایمان.
* شاخصِ تودهٔ بدنی (BMI).
* نمونهبرداریهای پیشینِ پستان.
* سابقهٔ سرطانِ پستان.
* سابقهٔ خانوادگیِ سرطانِ پستان.
* سنِ شروعِ قاعدگی.
* سنِ پایانِ قاعدگی.
* استفاده از درمانِ جایگزینیِ هورمون.
ارائهدهندهٔ شما میتواند از نتایج برای تعیینِ تناوبِ غربالگریهای سرطانِ پستان (ماموگرافیها) استفاده کند.
بیآرسیاِیپرو
این ابزار احتمالِ داشتنِ جهشِ ژنتیکیِ بیآرسیاِی۱ یا بیآرسیاِی۲ را پیشبینی میکند.
پرسشها بر سابقهٔ خانوادگیِ سرطانِ پستان یا تخمدان تمرکز دارند، از جمله:
* سن در زمانِ تشخیص.
* سنِ فعلی (یا سن در زمانِ فوت).
* نژاد/قومیت (بهویژه اگر تبارِ یهودیانِ اشکنازی باشد).
* نتایجِ آزمایش برای جهشهای ژنتیکیِ مرتبط با سرطان (مانندِ بیآرسیاِی۱ یا بیآرسیاِی۲).
* سابقهٔ جراحیهای مرتبط با سرطان، از جمله ماستکتومی (Mastectomy؛ برداشتنِ یک یا هر دو پستان) یا اوفورکتومی (Oophorectomy؛ برداشتنِ یک یا هر دو تخمدان).
نتایج میتواند نشان دهد که آیا باید آزمایشِ ژنتیک بدهید تا مشخص شود حاملِ جهشی هستید که خطرِ سرطانِ پستان را افزایش میدهد یا نه.
الگوریتمِ «تحلیلِ بروزِ بیماریِ پستان و تخمدان و برآوردِ ناقلبودن» (بوادیسیا)
«بوادیسیا» از طریقِ ابزارِ آنلاینِ «کانریسک (CanRisk)» در دسترس است. این ابزار خطرِ شما را برای هر دو سرطانِ پستان و تخمدان محاسبه میکند. مانندِ بیآرسیاِیپرو، این ابزار بیشتر بر سابقهٔ خانوادگی و اطلاعاتِ ژنتیکی تکیه دارد.
پرسشها دربارهٔ مواردِ زیر هستند:
* سن.
* نژاد/قومیت.
* شاخصِ تودهٔ بدنی (BMI).
* تراکمِ بافتِ پستان.
* سابقهٔ زایمان.
* سابقهٔ استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری.
* سنِ شروعِ قاعدگی.
* سابقهٔ خانوادگیِ انواعِ گوناگونِ سرطانها.
* آگاهی از جهشهای ژنتیکیِ سرطانزا (مانندِ بیآرسیاِی۱ و بیآرسیاِی۲).
نتایج به ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت کمک میکند تعیین کند آیا باید آزمایشِ ژنتیک انجام دهید یا نه. همچنین به توصیهٔ یک برنامهٔ غربالگری برای شناساییِ زودهنگامِ سرطانِ پستان کمک میکند.
محاسبهگرِ خطرِ سرطانِ پستانِ «مطالعهٔ سلامتِ زنانِ سیاهپوست»
این محاسبهگر خطرِ ابتلا به سرطانِ پستانِ تهاجمی را در پنج سالِ آینده برای افرادی که سیاهپوست هستند پیشبینی میکند. نژاد و قومیت پیشبینیکنندههای مهمِ سرطانِ پستاناند. در تفسیرِ امتیازِ ارزیابیِ خطر، توجه به تأثیرِ نژاد بر نتایج مهم است.
پرسشهای ارزیابی دربارهٔ مواردِ زیر هستند:
* سن.
* شاخصِ تودهٔ بدنی (BMI).
* سابقهٔ زایمان.
* نمونهبرداریهای پیشینِ پستان.
* سابقهٔ استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری.
* سنِ شروعِ قاعدگی.
* سنِ پایانِ قاعدگی.
* سابقهٔ خانوادگیِ سرطانِ پستان.
* اینکه آیا جراحیِ برداشتِ تخمدان انجام دادهاید یا خیر.
نتایج و پیگیری
ارائهدهندهٔ من چگونه از نتایج استفاده خواهد کرد؟
گرفتنِ یک ارزیابیِ خطر بهصورتِ آنلاین، بدونِ راهنماییِ ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت — بهویژه اگر بفهمید پُرخطر هستید — میتواند گیجکننده و ترسناک باشد. مهم است به یاد داشته باشید که نتایج، منبعی برای گفتوگو با ارائهدهندهٔ شما هستند. این نتایج میتوانند به ارائهدهندهٔ شما کمک کنند چگونه سلامتِ پستانِ شما را پایش کند تا تشخیص و درمان زودهنگام انجام شوند.
بسته به نتایج، ارائهدهندهٔ شما ممکن است:
* غربالگریهای سرطانِ پستانِ مکررتر را توصیه کند.
* شما را به مشاورهٔ ژنتیک (Genetic counseling) ارجاع دهد تا دربارهٔ اینکه آیا باید برای جهشهای ژنتیکیِ سرطانزا آزمایش شوید گفتوگو کنید. اگر از پیش میدانید جهشی دارید، مشاوره میتواند به درکِ پیامدهای آن برای سلامتِ خودتان و اعضای خانواده (برای مثال، احتمالِ انتقالِ جهش به یک فرزند) کمک کند.
* داروهایی که میتوانند خطرِ سرطانِ پستان را کاهش دهند — از جمله تاموکسیفن و رالوکسیفن — تجویز کند.
* جراحیِ پیشگیرانه (ماستکتومیِ پیشگیرانه؛ Prophylactic mastectomy) انجام دهد که میتواند خطرِ بروزِ سرطانِ پستان را بهطورِ چشمگیری کاهش دهد.
نتایجِ ارزیابیِ خطرِ سرطانِ پستان تا چه اندازه قابلاعتمادند؟
این نتایج به اندازهٔ مجموعهدادههایی که این ابزارها برای پیشبینیِ خطر به کار میبرند قابلِ اعتماد هستند. ارزیابیهای خطرِ سرطانِ پستان، اطلاعاتِ مربوط به افرادی را که تشخیصِ سرطان گرفتهاند گردآوری میکنند و عواملِ خطرِ آنها را با افرادی که در حالِ انجامِ ارزیابی هستند مقایسه میکنند. اما دادههای جمعیتی نمیتوانند با دقتِ ۱۰۰٪ بینشی دربارهٔ سلامتِ فردیِ هر کسی ارائه دهند. هیچ دو فردی کاملاً مانند هم نیستند، حتی اگر شمارِ زیادی عاملِ خطرِ مشترک داشته باشند.
محدودیتها شامل میشوند:
* تفاوتهای دادههای نژادی/قومیتی: بسته به دادههای جمعیتیِ موردِ استفاده در یک ارزیابی، نتایج شاید تا این اندازه برای شما قابلِ اعمال نباشند. برای مثال، بخشِ زیادی از دادههای مربوط به تشخیصهای سرطانِ پستان در گذشته بیشتر بازتابدهندهٔ تجربههای افرادِ سفیدپوستِ غیر-هیسپانیک بوده است. اگرچه ارزیابیهای کنونی اطلاعاتِ بیشتری دربارهٔ تشخیصهای سرطانِ پستان در میانِ افرادِ متعلق به نژادها و قومیتهای دیگر گردآوری میکنند، همهٔ ارزیابیها این تفاوتها را بهیکاندازه لحاظ نمیکنند.
* قابلیتِ اعمال تنها به برخی سرطانها: بیشترِ آزمونها خطرِ سرطانِ پستانِ تهاجمی و پیشرفته را در افرادی پیشبینی میکنند که پیشتر تشخیص نگرفتهاند. آنها اطلاعاتی دربارهٔ افرادی که پیشتر تشخیص گرفتهاند ارائه نمیدهند. این ابزارها در پیشبینیِ برخی از انواعِ سرطانِ پستان بهتر از انواعِ دیگر عمل میکنند.
* عواملِ خطرِ ناقص: هیچ ابزارِ یکتایی همهٔ عواملِ خطرِ مرتبط با هر نوعِ سرطانِ پستان را در نظر نمیگیرد. در حالِ حاضر، بیشترِ ارزیابیها یا بر عواملِ خطرِ ژنتیکی تمرکز دارند یا بر عواملِ خطرِ مربوط به سابقهٔ سلامتِ شما. ارائهدهندهٔ شما ممکن است از شما بخواهد چندین ارزیابی را کامل کنید تا تصویرِ کاملتری بهدست آید که عواملِ خطرِ بیشتری را در نظر بگیرد.
بااینهمه، ارزیابیهای خطرِ سرطانِ پستان در گزارشکردنِ احتمالِ خطرِ یک فرد بهاندازهٔ کافی اثربخش هستند که ارائهدهندگان به استفاده از آنها ادامه میدهند. پژوهشگران همچنان در حالِ بررسیِ راههایی برای بیشینهسازیِ کاراییِ این ابزارها در محیطهای بالینی هستند.
References/منابع
Guan Z, Huang T, McCarthy AM, et al. Combining Breast Cancer Risk Prediction Models. Cancers (Basel). 2023 Feb 15;15(4):1090. Accessed 1/30/2024.
Ikonopedia. IBIS (International Breast Cancer Intervention Study) Online Tyrer-Cuzick Model Breast Cancer Risk Evaluation Tool. Accessed 1/30/2024.
Kurian AW, Hughes E, Simmons T, et al. Performance of the IBIS/Tyrer-Cuzick model of breast cancer risk by race and ethnicity in the Women’s Health Initiative. Cancer. 2021 Oct 15;127(20):3742-3750. Accessed 1/30/2024.
McCarthy AM, Guan Z, Welch M, et al. Performance of Breast Cancer Risk-Assessment Models in a Large Mammography Cohort. J Natl Cancer Inst. 2020 May;112(5):489-497. Accessed 1/30/2024.
National Cancer Institute (U.S.) Risk Factors for Cancer. Updated 12/23/2015. Accessed 1/30/2024.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
