آﻣﻮزش خودمراقبتی بیماران با تومور مغزی
بیمار/ همراه گرامی خواهشمندیم در جهت ارائه خدمات بهتر، خودمراقبتی زیر را مطالعه فرموده و به این توصیه‌ها پس از ترخیص از بیمارستان توجه فرمائید.
تومور مغزی چیست؟
تومور مغزی به‌صورت تودهای متشکل از سلولهای غیرطبیعی در مغز است. انواع مختلف تومور مغزی وجود دارد. بعضی از آنها غیرسرطانی (خوشخیم) و برخی سرطانی (بدخیم) هستند. تومورهای مغزی میتوانند از منشأ مغز (تومورهای اولیه مغزی) و یا با منشأ غیرسلولهای مغزی (ثانویه یا تومورهای مغزی متاستاتیک) باشند.
تومورهای اولیه مغزی از مغز یا نواحی اطراف آن مثل لایههای اطراف مغز (مننژ)، اعصاب مغزی، غده هیپوفیز یا صنوبری منشأ میگیرند. تومورهای اولیه هنگامی آغاز می‌شوند که سلولهای طبیعی دچار مشکل در ساختار DNA (جهش) می‌شوند. این جهشها باعث رشد و تقسیم بی‌رویه سلولها شده و عمر این سلولها نیز از سلولهای طبیعی بیشتر می‌شود. نتیجه آن ایجاد یک توده از سلولهای غیرطبیعی است که تومور را ایجاد می‌کنند.
در تومورهای ثانویه، سرطان از محل دیگری به‌جز مغز آغاز شده و به‌سمت مغز گسترش مییابد. انواع مختلف تومورهای اولیه مغزی وجود دارند.
همانطور که گفته شد تومورهای مغزی ثانویه (متاستاتیک) از محل دیگر آغاز شده و به‌سمت مغز گسترش مییابند. در بعضی موارد سابقه سرطان در محل دیگر وجود دارد و در موارد دیگر، تومور مغزی اولین علامت سرطانی است که منشأ آن محل دیگری غیر از مغز در بدن است.
یک تومور مغزی، اولیه یا ثانویه، می‌تواند مستقیماً بافت مغزی را تحت فشار قرار داده یا آن را مورد تهاجم قرار دهد و با این کار به نواحی مسئول بینایی، حرکت، تعادل، تکلم، شنوایی، حافظه یا رفتار آسیب رسانده یا آنها را تخریب کند. فشار ناشی از یک تومور مغزی می‌تواند باعث تورم بافت‌های مجاور و در نتیجه افزایش فشار داخل جمجمهای و نشانههای مربوط به آن نیز بشود.
آموزش بدو ورود
- دستبند مشخصات جهت شناسایی شما می‌باشد، لذا خواهشمند است تا زمان ترخیص آن را در مچ دست خود نگه دارید و هنگام ترخیص توسط پرستار بخش از دست شما خارج خواهد شد در غیر این صورت به پرستار اطلاع دهید.
- بهداشت فردی خود را در طول بستری رعایت نموده و دست‌های خود را مرتب بشویید.
- زباله‌های عادی خود را در سطل زباله آبی رنگ رها کنید.
- وسایل مربوط به پانسمان و سرم شما زباله عفونی محسوب می‌شود و باید در سطل زباله زرد رها شود.
- در صورت نیاز به پرستار از زنگ احضار که بالای سر شما نصب گردیده است استفاده نمایید.
- نرده‌های کنار تخت را جهت جلوگیری از سقوط بالا نگه دارید.
- شب قبل از عمل شام سوپ (غذای سبک) میل کرده و از نیمه شب ناشتا باشید.
- هر گونه آرایش و لاک ناخن را پاک نمایید.
- موهای محل عمل، قبل از رفتن به اتاق عمل تراشیده خواهند شد.
- قبل از رفتن به اتاق عمل زیورآلات، اجسام فلزی، گیره سر، دندان مصنوعی و غیره را خارج کنید و در صورت داشتن پروتز دائم به پرستار بخش اطلاع دهید.
- قبل از انتقال به اتاق عمل، مثانه (ادرار) را تخلیه نمایید.
- قبل از انتقال به اتاق عمل، کلیه لباس ها (لباس زیر، جوراب و…) را در آورید و لباس مخصوص اتاق عمل بپوشید.
- در صورت داشتن سابقه بیماری و سابقه حساسیت (دارویی، غذایی) پرستار و پزشک معالج را در جریان قرار دهید.
- در صورتی که بیماری خاصی دارید و تحت درمان هستید به پزشک و پرستار خود اطلاع دهید زیرا ممکن است نیاز باشد داروهای شما قطع شده و داروهای جدید جایگزین شود.
- گرافی‌ها و مدارک قبل از عمل را به همراه داشته باشید.
آموزش حین بستری
رژیم غذایی و تغذیه:
- پس از عمل تا زمانیکه پزشک اجازه نداده چیزی مصرف نکنید و پس از دستور پزشک و در صورت نداشتن حالت تهوع، رژیم مایعات خنک را شروع كنید.
- در صورتی كه حالت تهوع و استفراغ داشتید از خوردن و آشامیدن خودداری نمایید.
فعالیت:
- در بستر پاها را حرکت دهید، تا از لخته شدن خون در پاها پیشگیری شود.
- تا زمانی که پزشک اجازه نداده در حال استراحت کامل باشید.
- پس از اجازه پزشک برای خروج از بستر ابتدا مدتی کناره تخت نشسته و در صورت نداشتن سرگیجه با کمک تیم مراقبتی به آرامی راه بروید.
- هرگز بدون اطلاع و کمک پرستار از تخت خارج نشوید.
مراقبت:
- اکثر افراد نهایتاً چند ساعت پس از جراحی تومور مغز از بیهوشی بیدار می‌شوند. اما گاهی اوقات، جراح ممکن است تصمیم بگیرد که بیمار را چند روز بعد از جراحی در حالت نیمه هشیار قرار دهد تا به روند بهبودی کمک کند، در این مواقع از داروهای آرامبخش برای خوابیدن بیمار استفاده می‌شود. در این شرایط ممکن است دستگاه ونتیلاتور به منظور تنفس بهتر به بیمار متصل گردد.
- در صورت بی حسی اندام‌ها و عدم حرکت و احساس سردی، سوزن سوزن شدن، گزگز و مورمور شدن (پاراستزی) و اسپاسم عضلات و بی اختیاری ادرار به پرستار اطلاع دهید.
- جهت حفظ تونوس عضلانی (انقباض یا سفتی طبیعی در ماهیچه اسکلتی) تنفس عمیق، سرفه موثر و ورزش‌های عضلانی در حالت ثابت و بدون حرکت در تخت انجام دهید.
- در صورت داشتن درد (شروع، محل انتشار، شدت درد) به پرستار اطلاع بدهید تا طبق تجویز پزشک اقدامات لازم جهت تسکین درد شما را انجام بدهد.
دارو:
دستورات دارویی پزشک در فواصل و زمان‌های معین توسط پرستاراجرا می‌شود.
آموزش پس از ترخیص
رژیم غذایی و تغذیه:
- در صورت داشتن اضافه وزن با کارشناس تغذیه مشورت نمایید.
- از غذاهای حاوی سبزیجات و میوه‌جات تازه، گوشت کم چربی، لبنیات، سرشار از ویتامین ث (آب لیمو) و پروتئین و غذای سبک و رقیق استفاده کنید.
- به منظور جلوگیری از افزایش وزن به دلیل کم تحرکی، از مصرف غذاهای حاوی نشاسته (برنج، سیب‌زمینی، شیرینی‌جات، ماکارونی و چربی زیاد) خودداری کنید.
- از خوراکی‌های دارای ویتامین A-B-E مانند جوانه گندم، سیب، هویج، اسفناج پخته و… استفاده کنید.
فعالیت:
- استراحت مطلق حتی روز پس از جراحی به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود اما تا زمان بهبودی کامل زخم و التیام بافت‌های عمقی‌تر و عضلات که به طور میانگین چهار تا شش هفته طول می‌کشد، از راه رفتن و نشستن طولانی پرهیز کنید.
- استفاده از موبایل و یا هر فعالیت دیگری که سبب خم شدن گردن شما به پایین شود را به حداقل برسانید.
- رانندگی نکنید تا زمانی که پزشکتان به شما اجازه آن را بدهد (حدودشش هفته بعد از عمل).
- نماز را نشسته پشت میز بخوانید و مهر را بالا آورده و روی پیشانی قرار دهید.
- روی تخت با تشک ابری سفت یا پنبه‌ای و بالش طبی یا با ارتفاع مناسب برای هم راستا شدن سر و گردن با بدن استراحت کنید.
- هرگز روی شکم نخوابید و برای پایین آمدن از تخت ابتدا به پهلو بچرخید و سپس با آویزان کردن پاها به پایین روی تخت بنشینید و بعد بایستید؛ برای خوابیدن روی تخت هم معکوس این ترتیب را رعایت کنید. می‌توانید با یک دست زیر سر خود را بگیرید تا فشار روی گردن در زمان تغییر حالت کمتر شود.
- اگر به هر دلیل مثل ضعف عضلات دست و پا یا صلاحدید پزشک لازم است استراحت مطلق داشته باشید چند مورد را در نظر بگیرید: حرکت پاها و ماساژ و ورزش آنها، استفاده از جوراب واریس، رژیم غذایی نرم، تغییر وضعیت خوابیدن به پشت یا دو پهلو به صورت متناوب و توجه به هر نوع قرمزی پوست در ناحیه باسن یا پاشنه پاها که می‌تواند اولین نشانه زخم بستر باشد.
- هنگام راه رفتن از کفش‌های مناسب با پاشنه متوسط استفاده کنید.
- از صندلی مناسب در محیط کار استفاده کرده و صحیح بنشینید و هنگام بلند کردن اجسام سنگین دقت کنید.
- از توالت فرنگی استفاده کنید.
مراقبت:
- برای جلوگیری از تورم صورت و مغز، باید در همه حالتی سر را در موضع بالاتر نگه داشت حتی در زمان دراز کشیدن.
- در صورتی که جراحی تومور مغزی انجام داده‌اید و ترخیص شده‌اید، برای مراقبت‌های بعد از عمل تومور مغزی لازم است در منزل زخم خود را همیشه تمیز و خشک نگه دارید.
- از شخصی بخواهید که هر روز آن را بررسی کند تا علائم ترشح یا عفونت را جستجو کند.
- گر چه فاصله بین دو لبه زخم در فاصله ۴۸ تا ۷۲ ساعت پر می‌شود ولی به هر حال بی‌احتیاطی در مراقبت از زخم می‌تواند خطرناک باشد؛ پس بهتر است پنج تا هفت روز پس از عمل، زخم شما با آب در تماس نباشد. بعد از این زمان فقط در صورتی که زخم شما کاملا خشک بوده و هیچ ترشح یا قرمزی نداشته باشد می‌توانید با شامپو بچه به آهستگی سر و زخم خود را بشویید.
- در صورتی که ده تا چهارده روز پس از جراحی زخم شما توسط جراحتان دیده شد و از نظر ایشان خوب و قابل قبول بود، شما می‌توانید با خیال راحت استحمام کنید.
- شستن موها تا زمانی مجاز است که دلمه شکل گرفته روی زخم را نتراشید.
- در چند هفته اول از حرارت مستقیم سشوار خودداری کنید.
- تا زمان بهبودی کامل از رنگ مو یا هر گونه مواد شیمیایی خودداری کنید.
- شما می‌توانید از پوشش سفید رنگ توری به نام “سرجی فیکس” نیز برای نگاه داشتن پانسمان سر استفاده کنید.
- بهتر است طولانی‌مدت بر روی محل جراحی نخوابید تا وزن سر روی زخم فشار نیاورد و گردش خون در لبه‌های آن برقرار باشد.
- موارد فوق را تا زمان بیرون کشیدن بخیه یا منگنه رعایت کنید.
- در طول دوره نقاهت لازم است که مغز خود را فعال نگه دارید. به مغزتان تمرین بدهید. بخشی از یک بهبود موفقیت‌آمیز جراحی مغز، به چالش کشیدن مغز شما با کارهای تحریک‌کننده یا جذاب شناختی است. هر فعالیتی که نیاز به تمرکز و درگیری ذهنی دارد می‌تواند به مغز شما کمک کند.
- بازی‌های تقویت حافظه، پازل، سودوکو، نقاشی، یوگا و مدیتیشن پس از جراحی تومور مغزی ارزش درمانی دارند و به بهبودی کمک می‌کنند.
در صورت تشنج باید چه کار کرد؟
- هر بیماری با تومور مغزی چه قبل و چه بعد از عمل ممکن است در بیمارستان یا منزل تشنج کند.
- در صورت مشاهده آن ابتدا خونسردی خود را حفظ کنید، زیرا بیهوش شدن و حرکات غیرارادی بیمار ممکن است شما را به شدت ترسانده و کمک‌رسانی را مختل کند.
- از فرد دیگری برای تماس با اورژانس کمک بگیرید.
- بیمار را به یک پهلو بگردانید تا ترشحات دهان خارج گردد و وارد ریه بیمار نشود.
- راه تنفسی وی را باز کنید.
- تلاشی برای نگه داشتن دست و پای بیمار در حالی که حرکات تند و شدید تشنجی دارند نکنید، فقط مراقب باشید حرکات اندام‌ها و سر با برخورد آنها به اجسام اطراف بیمار باعث آسیب وی نشوند و از جمله عینک بیمار را از روی صورتش بردارید.
- معمولا تشنج بعد از چند ثانیه متوقف می‌شود اما خواب‌آلودگی بیمار ممکن است تا چند دقیقه یا حتی بیشتر باقی بماند، پس تلاشی برای خوراندن چیزی حتی داروها در حالت خواب‌آلود به بیمار نکنید، زیرا ممکن است به دلیل اختلال در بلع، باعث ورود مایعات یا مواد غذایی یا داروها به داخل ریه شود.
- با آمبولانس بیمار خود را به نزدیکترین مرکز درمانی برسانید و با جراح مغز و اعصاب خود مشورت کنید تا بررسی‌ها و مراقبت‌های لازم صورت گیرد. در یک جمله باید گفت که بهترین راه پیشگیری از تشنج، استفاده مرتب و منظم از داروهای ضدتشنج است.
دارو:
دستورات دارویی پس از ترخیص را طبق دستور پزشک مصرف نمایید. از مصرف بی‌رویه داروها خصوصاً مُسکن خودداری کنید.
علائم هشدار
در صورت داشتن هر یک از علائم زیر به پزشک یا اورژانس بیمارستان مراجعه نمائید:
- تب
- سر درد
- سرگیجه شدید
- استفراغ جهنده
- تاری دید و سفتی گردن
- بروز تشج
- خارج شدن مایع زلال از بینی و گوش
فهرست منابع
- Sabiston Text book of Surgery/Saunders
- Schwartz Principles of Surgery
- کتاب پرستاری برونر – سودارث
- Aminoff Michael J, et al. Clinical Neurology/ 8th edition/ McgrawHil
تاریخ آخرین ویرایش: 27 تیر 1402