پادکست آموزش همگانی
فیلم آموزش همگانی
خلاصه
امآرآی مغز: روشها و کاربردها
این مقاله بر تصویربرداری تشدید مغناطیسی مغز (MRI مغز) تمرکز دارد و توضیح میدهد که این روش تصویربرداریِ غیرتهاجمی، تصاویر بسیار واضحی از ساختارهای داخلی سر، بهویژه مغز، تولید میکند. MRI مغز که با نام MRI سر نیز شناخته میشود، از یک آهنربای بزرگ، امواج رادیویی و رایانه برای تشخیص و پایش طیف وسیعی از شرایط عصبی و ساختاری، مانند تومورها، سکته مغزی و مولتیپل اسکلروزیس (MS) استفاده میشود. در این متن اشاره میشود که MRI حساسترین آزمون تصویربرداری سر در حال حاضر است و گاهی برای افزایش وضوح تصاویر به تزریق یک عامل کنتراست مانند گادولینیوم نیاز دارد. همچنین توصیههای مهمی در مورد آمادگی برای آزمون، از جمله اطلاعرسانی در مورد اشیای فلزی کاشتهشده و انتظارات بیمار در طول این فرایند پر سر و صدا که معمولاً ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول میکشد، ارائه شده است.
امآرآیِ مغز
اسکنِ امآرآیِ مغز (سر) یک آزمونِ بدونِ درد است که تصویرهای بسیار واضحی از ساختارهای داخلِ سرِ شما ــ بهویژه مغزتان ــ تولید میکند. ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت از امآرآیِ مغز برای ارزیابی، تشخیص و پایشِ چندین وضعیتِ پزشکیِ گوناگون که بر مغز یا سایر ساختارهای سرِ شما اثر میگذارند استفاده میکنند.
امآرآیِ مغز چیست؟
اسکنِ امآرآیِ مغز، که به آن امآرآیِ سر نیز گفته میشود، یک روشِ بدونِ درد است که تصویرهای بسیار واضحی از ساختارهای داخلِ سرِ شما ــ عمدتاً مغزتان ــ تولید میکند. «تصویربرداریِ تشدیدِ مغناطیسی (Magnetic resonance imaging؛ MRI)» از یک آهنربای بزرگ، امواجِ رادیویی و یک رایانه برای تولیدِ این تصویرهای دقیق استفاده میکند. این روش از پرتوِ یونساز استفاده نمیکند.
در حالِ حاضر، امآرآی نسبت به سایرِ تکنیکهای تصویربرداری مانند «سیتیاسکن (Computed tomography؛ CT)» یا «پرتوِ ایکس (X-ray)»، حساسترین آزمونِ تصویربرداریِ سر (بهویژه مغز) است.
امآرآیِ مغز با مادهٔ حاجب چیست؟
برخی از آزمونهای امآرآیِ مغز با تزریقِ مادهٔ حاجب انجام میشوند. عاملِ حاجب غالباً «گادولینیوم (Gadolinium)» است که یک فلزِ خاکیِ کمیاب است. وقتی این ماده در بدنِ شما حضور دارد، ویژگیهای مغناطیسیِ مولکولهای آبِ مجاور را تغییر میدهد و کیفیتِ تصویرها را بهبود میبخشد. این کار «حساسیت و ویژگی» تصویرهایِ تشخیصی را افزایش میدهد.
مادهٔ حاجب، وضوحِ مواردِ زیر را افزایش میدهد:
• تومورها.
• التهاب.
• خونرسانیِ برخی اندامها.
• رگهای خونی.
مادهٔ حاجب همچنین میتواند به تشخیصِ «مولتیپل اسکلروزیس (Multiple sclerosis؛ MS)»، سکتهٔ مغزی، زوالِ عقل و عفونت کمک کند.
اگر امآرآیِ مغزِ شما به مادهٔ حاجب نیاز داشته باشد، ارائهدهندهٔ شما یک کاتترِ وریدی (Intravenous؛ IV) را در یکی از وریدهای دست یا بازوی شما قرار میدهد. آنها از این مسیر برای تزریقِ مادهٔ حاجب استفاده خواهند کرد.
موادِ حاجب، داروهای داخلوریدیِ ایمنی هستند. عوارضِ جانبی از خفیف تا شدید رخ میدهند، اما واکنشهای شدید بسیار نادرند.
تفاوتِ امآرآیِ سر و امآرآیِ مغز چیست؟
امآرآیِ سر و امآرآیِ مغز یک روش هستند. هر دو تصویرهایی از داخلِ سرِ شما فراهم میکنند. اگرچه ارائهدهندگان بیشترین استفاده را از امآرآیِ سر و مغز برای ارزیابیِ مغز میبرند، این روشها تصویرهایی از ساختارهای دیگرِ سرِ شما مانند استخوانهای صورت، رگهای خونی و عصبها نیز فراهم میکنند.
امآرآیِ مغز چه چیزی را نشان میدهد؟
امآرآیِ مغز یا سر، ساختارهای داخلِ سرِ شما را نشان میدهد، از جمله:
• مغز شما.
• رگهای خونیِ متصل به مغز شما.
• جمجمه و استخوانهای صورتِ شما.
• ساختارهای گوشِ داخلیِ شما.
• چشمهای شما و بافتهای پشتیبانِ آنها، مانند عصبهای بیناییِ شما.
• سایرِ عصبها (عصبهای بزرگِ سر که «عصبهای جمجمهای» نامیده میشوند).
• بافتهای نرمِ اطراف و ساختارهای قاعدهٔ جمجمه، مانند چربی، استخوانها، عضله و بافتِ همبند.
بهطورِ مشخصتر، امآرآیِ مغز یا سر میتواند نشان دهد آیا در مغزِ شما یا بافتهایِ اطرافِ آن هرگونه ناهنجاری وجود دارد یا نه، از جمله (نه محدود به):
• التهاب و تورم.
• مشکلاتِ ساختاری.
• رشدهایِ غیرطبیعی یا تودهها.
• نشتِ مایع.
• خونریزیِ مغزی (خونریزی در داخلِ مغزِ شما).
• بیماریِ مادهٔ سفید.
چرا یک متخصصِ مغز و اعصاب، امآرآیِ مغز درخواست میکند؟
متخصصانِ مغز و اعصاب و سایرِ ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت به دلایلِ گوناگون امآرآیِ مغز را درخواست میکنند؛ از جمله کمک به تشخیصِ وضعیتهایِ عصبیِ جدید بر اساسِ برخی علائم یا پایشِ وضعیتهای موجود.
برخی از وضعیتهایی که امآرآیِ مغز میتواند به تشخیص یا پایشِ آنها کمک کند عبارتاند از:
• لختهٔ خون در مغزِ شما.
• آنوریسمِ مغزی.
• خونریزیِ مغزی.
• عفونتهای مغزی (انسفالیت).
• آسیبِ مغزیِ مرتبط با صرع.
• تومورها و کیستهای مغزی.
• برخی وضعیتهای مزمنِ عصبی، مانند مولتیپل اسکلروزیس (MS).
• زوالِ عقل.
• هیدروسفالی.
• مشکلاتِ غدهٔ هیپوفیز، مانند آدنومِ هیپوفیز.
• سکتهٔ مغزی.
• مشکلاتِ تکاملی یا ساختاریِ مغز، مانند ناهنجاریِ کیاری (Chiari malformation) و ناهنجاریهایِ تکاملِ قشری (Malformations of cortical development). (اصطلاح «قشری (Cortical)» به لایهٔ بیرونیِ «مخ» اشاره دارد.)
• آسیبِ مغزیِ تروماتیک (Traumatic brain injury؛ TBI).
ارائهدهندهٔ شما همچنین ممکن است اگر ترکیبی از علائم و نشانههایِ زیر را داشته باشید، امآرآیِ سر را درخواست کند:
• میگرن و/یا سردردهایِ مزمن.
• تشنج.
• سرگیجهٔ دورانی (ورتایگو) و دورههای مکررِ سرگیجهٔ شدید.
• کاهشِ شنوایی با علتِ نامشخص.
• مشکلاتِ بینایی که با معاینهٔ چشم توجیه نمیشوند.
• عدمِ تعادلِ هورمونی مرتبط با هیپوتالاموس و/یا غدهٔ هیپوفیزِ شما.
• تغییراتِ قابلِتوجه در تفکر و رفتارِ شما.
• ضعف و خستگیِ شدید.
ارائهدهندگان همچنین از امآرآیِ مغز و سر پیش از جراحیهایِ مربوط به سر برای آمادگیِ بهترِ جراحی استفاده میکنند. آنها همچنین از این تصویرها برای اطمینان از خوببودنِ روندِ بهبود پس از جراحی استفاده میکنند. هرگونه آسیبِ قابلِتوجهِ مرتبط با سر نیز ارائهدهندگان را برمیانگیزد تا برای بررسیِ آسیبها، خونریزی و تورم، امآرآیِ مغز درخواست کنند.
چه کسی امآرآیِ مغز را انجام میدهد؟
یک «رادیولوژیست (Radiologist)» یا «تکنولوژیستِ رادیولوژی (Radiology technologist)» امآرآیِ مغز (سر) شما را انجام میدهد. رادیولوژیست، پزشکِ متخصصی است که آزمونهای تصویربرداری را انجام و برای تشخیصِ وضعیتها تفسیر میکند. تکنولوژیستِ رادیولوژی، ارائهدهندهای است که بهطورِ ویژه برای انجامِ اسکنِ امآرآی آموزش دیده و دارای گواهی است.
جزئیاتِ آزمون
امآرآیِ مغز چگونه کار میکند؟
تصویربرداریِ تشدیدِ مغناطیسی با عبور دادنِ جریانِ الکتریکی از سیمپیچهای مارپیچ، یک میدانِ مغناطیسیِ موقت در بدنِ شما ــ در اینجا سرِ شما ــ ایجاد میکند. فرستنده/گیرندهٔ داخلِ دستگاه سپس امواجِ رادیویی را ارسال و دریافت میکند. رایانه از این سیگنالها برای ساختِ تصویرهایِ دیجیتال از ساختارهای داخلِ سرِ شما، از جمله مغزتان، استفاده میکند.
چگونه برای امآرآیِ مغز آماده شوم؟
راهنماهایِ مربوط به خوردن و آشامیدن پیش از امآرآیِ مغز بر اساسِ دلیلِ انجامِ امآرآی متفاوت است. مگر آنکه ارائهدهندهٔ شما طورِ دیگری بگوید، طبقِ معمول غذا بخورید و داروهایتان را مصرف کنید.
اسکنرِ تصویربرداریِ تشدیدِ مغناطیسی از آهنرباهایِ قوی و سیگنالهایِ امواجِ رادیویی استفاده میکند که میتواند باعثِ گرمشدن یا حرکتِ احتمالیِ برخی اشیایِ فلزی در سر و/یا بدنِ شما شود. این موضوع میتواند مسائلِ سلامت و ایمنی ایجاد کند. همچنین ممکن است باعثِ اختلال در کارکردِ برخی تجهیزاتِ الکترونیکیِ پزشکیِ کاشتهشده شود.
اگر در بدنِ خود اشیایِ حاویِ فلز یا تجهیزاتِ پزشکیِ کاشتهشده دارید، ارائهدهندهٔ شما باید پیش از امآرآیِ مغز از آنها مطلع شود. برخی اشیایِ کاشتهشده ممکن است به برنامهریزیِ اضافی و دستورالعملهایِ ویژه نیاز داشته باشند. سایر موارد به دستورالعملِ ویژه نیاز ندارند، اما ممکن است برای بررسیِ محلِ دقیقِ شیء پیش از آزمون، به انجامِ پرتوِ ایکس نیاز باشد.
مهم است به ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت و تکنولوژیستِ امآرآی اطلاع دهید اگر هر یک از مواردِ زیر را دارید:
• ضربانسازِ قلبی.
• پروتزهای گوشِ میانی.
• کاشتِ حلزون.
• کلیپسِ موردِ استفاده برای آنوریسمِ مغزی.
• تحریککنندهٔ عصبِ واگ (Vagal nerve stimulator).
• قطعاتِ فلزی در سر یا داخلِ کرهٔ چشمِ خود.
افزون بر این، به ارائهدهندهٔ خود اطلاع دهید اگر:
• باردار هستید.
• نمیتوانید ۳۰ تا ۶۰ دقیقه به پشت دراز بکشید.
• مبتلا به تنگناهراسی (Claustrophobia؛ ترس از فضاهای بسته یا باریک) هستید.
تمامِ جواهرات و سایرِ لوازمِ جانبی را در خانه بگذارید یا پیش از امآرآیِ مغز آنها را خارج کنید. اشیایِ فلزی و الکترونیکی در اتاقِ آزمون مجاز نیستند، زیرا میتوانند در میدانِ مغناطیسیِ دستگاهِ امآرآی اختلال ایجاد کنند، باعثِ سوختگی شوند یا به پرتابههای خطرناک تبدیل شوند. این اقلام شاملِ مواردِ زیر است:
• جواهرات، ساعتها، کارتهای اعتباری و سمعکها ــ که همگی ممکن است آسیب ببینند.
• سنجاقها، لوازمِ فلزیِ مو، سوتینهایِ فنردار و زیپهایِ فلزی که میتوانند تصویرهایِ امآرآی را مخدوش کنند.
• کارهایِ دندانیِ قابلِ برداشت، مانند دندانِ مصنوعی.
• خودکار، چاقویِ جیبی و عینک.
• پیرسینگهایِ بدن.
• تلفنِ همراه، ساعتهایِ الکترونیکی و دستگاههایِ رهگیری.
در طولِ امآرآیِ مغز چه انتظاری داشته باشم؟
اغلبِ آزمونهایِ امآرآیِ مغز بدونِ درد هستند، اما برخی افراد ماندنِ بیحرکت بهمدتِ ۳۰ دقیقه یا بیشتر را ناخوشایند مییابند. برخی دیگر ممکن است بهدلیلِ فضایِ بستهٔ داخلِ دستگاه، اضطراب را تجربه کنند. دستگاه همچنین میتواند پر سر و صدا باشد.
گامهایِ کلیِ اسکنِ امآرآیِ مغز و آنچه باید انتظار داشته باشید شاملِ مواردِ زیر است:
• برای اسکنِ امآرآی لباسِ بیمارستان میپوشید.
• در اغلبِ آزمونها به پشت روی تختِ اسکنِ امآرآی دراز میکشید.
• پس از دراز کشیدن روی تخت، تکنولوژیست یک وسیلهٔ ویژه شبیهِ کلاهخُود بهنامِ «کویلِ سر (Head coil)» را دورِ سرِ شما قرار میدهد. برخی کویلهایِ سر آینهای دارند که به شما اجازه میدهد بیرونِ دستگاه را ببینید یا صفحهٔ کوچکی دارند که به شما امکانِ تماشای تلویزیون را میدهد. این موضوع میتواند از احساسِ تنگناهراسی جلوگیری کند.
• سپس تکنولوژیست، شما و تختِ اسکن را به داخلِ دستگاهِ امآرآی هدایت میکند.
• با شروعِ اسکن، هنگامِ تصویربرداری صداهایِ ضربهای و تقههایِ بلند و متنوعی میشنوید. هر رشتهٔ صدا ممکن است چند دقیقه طول بکشد. پیش از شروعِ فرایند به شما گوشگیر یا هدفون داده میشود تا از شنواییِ شما محافظت شود. ممکن است بتوانید از طریقِ هدفون به موسیقی گوش دهید.
• بیحرکتبودن در طولِ آزمون برای اطمینان از بهترین کیفیتِ تصویر بسیار مهم است.
• طبیعی است ناحیهای از بدن که در حالِ تصویربرداری است کمی گرم بهنظر برسد. اگر آزاردهنده بود، به رادیولوژیست یا تکنولوژیست اطلاع دهید.
• تکنولوژیستِ امآرآی میتواند شما را ببیند و در تمامِ مدت با شما صحبت کند. یک سامانهٔ اینترکام (Intercom system) امکانِ ارتباطِ دوطرفه را هنگامیکه درونِ دستگاه هستید فراهم میکند. همچنین دکمهٔ فراخوانی در دستِ شما خواهد بود که با فشردنِ آن میتوانید اگر مشکلی دارید یا نگران هستید، تکنولوژیست را مطلع کنید.
• در برخی موارد، امآرآیِ شما ممکن است به مادهٔ حاجب نیاز داشته باشد. اگر این موضوع دربارهٔ شما صدق کند، ارائهدهندهٔ شما پیش از انجامِ امآرآی، مادهٔ حاجب را از راهِ داخلوریدی تزریق خواهد کرد. سوزنِ داخلوریدی ممکن است کمی ناراحتی ایجاد کند، اما طولانی نخواهد بود. ممکن است پس از آن کمی کبودی داشته باشید. برخی افراد پس از تزریقِ مادهٔ حاجب، بهطورِ موقت طعمِ فلزی در دهانِ خود احساس میکنند.
اگر تنگناهراسی دارید، ارائهدهندهٔ شما ممکن است برای احساسِ آرامشِ بیشتر در طولِ آزمون، یک دارویِ آرامبخش یا حتی «بیهوشی (Anesthesia)» را توصیه کند.
آیا برای امآرآیِ مغز، کلِ بدن واردِ دستگاه میشود؟
در اغلبِ موارد، اگر فقط امآرآیِ سر یا مغز انجام میدهید، کلِ بدنِ شما واردِ تونلِ دستگاهِ امآرآی نمیشود.
امآرآیِ مغز چقدر طول میکشد؟
انجامِ امآرآیِ مغز حدود ۳۰ دقیقه تا یک ساعت طول میکشد. اگر امآرآیِ مغز با مادهٔ حاجب انجام شود، ممکن است طولانیتر شود.
ارائهدهندهٔ شما میتواند بر اساسِ دلیلِ مشخصِ اسکن، بازهٔ زمانیِ دقیقتری به شما بگوید.
نتایج و پیگیری
چه زمانی باید از نتیجهٔ آزمون باخبر شوم؟
پس از اسکنِ امآرآی، رادیولوژیست تصویرها را تحلیل خواهد کرد. رادیولوژیست یک گزارشِ امضاشده برای ارائهدهندهٔ اولیهٔ خدماتِ سلامتِ شما ارسال میکند و او نتیجه را با شما در میان خواهد گذاشت. گزارش معمولاً ظرفِ یک تا دو روز برای ارائهدهندهٔ شما آماده است.
ممکن است به آزمونِ پیگیری نیاز داشته باشید. اگر چنین است، ارائهدهندهٔ شما دلیلِ آن را توضیح خواهد داد.
References/منابع
Merck Manual: Professional Version. Magnetic Resonance Imaging (MRI) in Neurologic Disorders. Accessed 5/9/2022.
National Institute of Biomedical Imaging and Bioengineering. Magnetic Resonance Imaging (MRI). Accessed 5/9/2022.
RadiologyInfo.org. Head MRI. Accessed 5/9/2022.
U.S. Food and Drug Administration. MRI (Magnetic Resonance Imaging). Accessed 5/9/2022.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
