انسداد روده (Bowel Obstruction)
انسداد روده به معنای انسداد جزئی یا کامل رودهٔ کوچک یا بزرگ (رودهها) است. شایعترین علل آن شامل بافت اسکار (Scar tissue) که پس از جراحی شکم ایجاد میشود، فتقها (Hernias) و سرطان کولون (Colon cancer) هستند. انسداد روده یک اورژانس پزشکی است که نیاز به مراقبت فوری دارد.
انسداد روده چیست؟
انسداد روده (Bowel obstruction) نوعی انسداد جزئی یا کامل در یکی از رودهها ــ رودهٔ کوچک (Small intestine) یا رودهٔ بزرگ (Large intestine) ــ است. رودهها، غذا و در نهایت مواد زائد را از معده به راستروده منتقل میکنند تا بهصورت مدفوع از بدن دفع شوند. در این حالت، انسداد باعث بستهشدن مسیر عبور محتویات روده میشود و حرکت آن را کند یا کاملاً متوقف میکند.
مواد زائد، گاز و شیرههای گوارشی ممکن است در پشت محل انسداد جمع شوند و به بافتها آسیب بزنند. این وضعیت میتواند عملکرد طبیعی روده را مختل کرده و منجر به عوارض خطرناک شود.
در صورت بروز انسداد روده، زمان بسیار حیاتی است. اگر علائم انسداد را مشاهده کردید، فوراً با پزشک تماس بگیرید یا به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنید.
انواع انسداد روده
پزشکان انسداد روده را بر اساس اینکه کدام بخش از روده را درگیر میکند، طبقهبندی میکنند:
- انسداد رودهٔ کوچک (Small bowel obstruction): حدود ۸۰٪ انسدادها در رودهٔ کوچک رخ میدهند. رودهٔ کوچک در یک سر به معده و در سر دیگر به رودهٔ بزرگ متصل است. علاوه بر انتقال غذا و آب، وظیفهٔ تجزیهٔ مواد غذایی و جذب آب و مواد مغذی را نیز بر عهده دارد.
- انسداد رودهٔ بزرگ (Large bowel obstruction): رودهٔ بزرگ شامل کولون و راستروده است. این بخش فرآیند جذب مواد مغذی را که در رودهٔ کوچک آغاز میشود، ادامه میدهد و مواد غذایی و آب را به مدفوع تبدیل میکند. حدود ۲۰٪ از کل انسدادهای رودهای مربوط به رودهٔ بزرگ است.
انواع دیگر انسداد روده شامل موارد زیر هستند:
- کامل (Complete): انسداد کامل در بخشی از روده.
- جزئی (Partial): انسداد یا تنگی نسبی در بخشی از روده.
- شبهانسداد (Pseudo-obstruction): در این حالت، علائم انسداد روده وجود دارد اما انسداد واقعی وجود ندارد. تصور میشود این وضعیت به اختلال عملکرد اعصاب روده مرتبط باشد.
شیوع انسداد روده
انسداد رودهٔ کوچک یکی از دلایل شایع مراجعه بیماران به اورژانس است.
انسداد رودهٔ بزرگ در جمعیت عمومی کمتر شایع است، اما در بیماران مبتلا به سرطان کولون زیاد دیده میشود. حدود ۴۰٪ از بیماران مبتلا به سرطان کولون به دلیل بروز علائم انسداد (ناشی از تومور) متوجه بیماری خود میشوند.
علائم و علل
علائم انسداد رودهٔ کوچک چیست؟
ممکن است دچار درد شدید و موجی شکم شوید که بهتدریج مداوم میگردد. سایر علائم عبارتاند از:
- درد، گرفتگی یا نفخ شکم
- تهوع و استفراغ
- بیاشتهایی
- احساس کسالت عمومی
- اسهال (معمولاً در انسداد جزئی)
- تپش قلب، ادرار تیره و سایر علائم کمآبی بدن
- یبوست شدید (در انسداد کامل، فرد قادر به دفع گاز یا مدفوع نیست)
نوزادان و کودکان نیز علائمی مشابه بزرگسالان دارند. نوزادان ممکن است پاهای خود را به سمت شکم بکشند و گریه کنند. سایر علائم در کودکان شامل موارد زیر است:
- تب
- وجود خون در مدفوع (خونریزی مقعدی)
- استفراغ سبز یا زرد مایل به سبز
- بیحالی یا کاهش فعالیت
- شکم متورم و سفت
انسداد روده چه حسی دارد؟
بسته به محل انسداد و وضعیت دستگاه گوارش، حس آن متفاوت است.
انسداد معمولاً بهصورت درد گرفتگی شدید در شکم احساس میشود. درد ناشی از انسداد رودهٔ کوچک معمولاً موجی و متناوب است و هر چند دقیقه یکبار رخ میدهد و در یک نقطه متمرکز است.
در مقابل، درد ناشی از انسداد رودهٔ بزرگ معمولاً پیوستهتر و منتشرتر است.
بهطور کلی، اگر همراه با درد و گرفتگی شدید شکم، نفخ و استفراغ دارید، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.
آیا با انسداد روده میتوان اجابت مزاج داشت؟
در برخی موارد بله. بستگی به محل و شدت انسداد دارد. در انسداد جزئی، ممکن است هنوز بتوانید مدفوع یا گاز دفع کنید، اما در انسداد کامل، این کار معمولاً غیرممکن است.
علل انسداد روده
شایعترین علل عبارتاند از:
- چسبندگیهای شکمی (Abdominal adhesions): باندهای بافت اسکار هستند که معمولاً پس از جراحیهای شکم یا لگن ایجاد میشوند و مهمترین علت انسداد رودهٔ کوچک در ایالات متحده محسوب میشوند.
- فتقها (Hernias): بخشهایی از روده ممکن است از دیوارهٔ ضعیف شکم بیرون بزند و در محل گیر کند. فتق دومین علت شایع انسداد رودهٔ کوچک است.
- تومورهای سرطانی (Cancerous tumors): تومورهای سرطانی ممکن است در رودهها ایجاد شوند یا از سایر بخشهای بدن گسترش یابند و موجب انسداد جزئی یا کامل شوند. سرطان کولون شایعترین علت انسداد رودهٔ بزرگ است.
علل دیگر:
- بیماری التهابی روده (Inflammatory bowel disease – IBD): مانند بیماری کرون (Crohn’s disease) که میتواند منجر به ایجاد بافت اسکار و تنگی روده شود.
- دیورتیکولیت (Diverticulitis): التهاب کیسههای کوچک در کولون که باعث تورم و تنگی آن میشود.
- درهمرفتگی روده (Intussusception): علت اصلی انسداد در کودکان زیر ۳ سال؛ در این حالت، بخشی از روده در بخش دیگر فرو میرود و باعث انسداد جریان و خونرسانی میشود.
- چرخش روده (Volvulus): در نوزادانی که رودهها بهطور مادرزادی نادرست شکل گرفتهاند، ممکن است پیچخوردگی روده رخ دهد. در بزرگسالان نادر است.
- پرتودرمانی شکم یا لگن: ممکن است باعث التهاب و ایجاد بافت اسکار شود که روده را مسدود میکند.
- بلع اجسام خارجی: خوردن مواد غیرقابلهضم میتواند موجب انسداد شود.
عوارض انسداد روده
در صورت عدم درمان فوری، عوارض آن میتواند تهدیدکنندهٔ زندگی باشد:
- سوراخ شدن و عفونت (Perforation and infection): تجمع مایع و گاز در پشت محل انسداد ممکن است باعث پارگی روده شود و محتویات آن به حفرهٔ شکم نشت کند که منجر به پریتونیت (Peritonitis) و عفونت سیستمیک (Sepsis) میشود.
- خفگی بافت (Strangulation): انسداد ممکن است جریان خون به بخشی از روده را قطع کند و منجر به قانقاریا (Gangrene) و مرگ بافت شود.
تشخیص و آزمایشها
چگونه انسداد روده تشخیص داده میشود؟
تشخیص معمولاً سریع و همزمان با درمان انجام میشود تا زمان از دست نرود. مراحل شامل:
- شرح حال پزشکی: پرسش دربارهٔ سابقهٔ جراحیهای شکمی.
- معاینهٔ فیزیکی: بررسی تورم یا توده در شکم و گوش دادن به صداهای غیرطبیعی روده با گوشی پزشکی.
- آزمایش خون: برای بررسی عفونت و سطح الکترولیتها که میتواند نشانگر کمآبی شدید باشد.
تصویربرداریها:
- رادیوگرافی شکم (Abdominal X-ray): برای شناسایی محل انسداد و وجود هوا در اطراف روده یا دیافراگم.
- سیتیاسکن (CT scan): تصاویر دقیقتری از محل و علت انسداد ارائه میدهد.
- تنقیهٔ باریم (Barium enema X-ray): نوعی تصویربرداری از کولون است که در آن مادهای مایع و بیخطر از طریق لوله به داخل راستروده تزریق میشود تا ساختار روده در عکسها واضحتر دیده شود.
در زنان باردار و کودکان، برای جلوگیری از مواجهه با اشعه، ممکن است از سونوگرافی یا MRI استفاده شود.
درمان
درمان انسداد روده چگونه است؟
بیشتر بیماران نیاز به بستری فوری در بیمارستان دارند. انسداد کامل معمولاً نیازمند جراحی فوری است، در حالی که انسداد جزئی ممکن است با درمانهای غیرجراحی برطرف شود. نوع درمان بستگی به شدت انسداد دارد.
روشهای درمان شامل موارد زیر است:
- مایعات و الکترولیتهای وریدی (IV fluids): برای جبران کمآبی بدن.
- لولهٔ بینیـمعدهای (Nasogastric tube): برای تخلیهٔ مایعات و گازهای تجمعیافته در معده و روده.
- داروها: شامل داروهای ضدتهوع و مسکنها برای کنترل علائم.
- استراحت روده (Bowel rest): ممکن است خوردن و نوشیدن موقتاً متوقف شود تا روده استراحت کند و انسداد برطرف شود.
- جراحی: در انسداد کامل یا موارد پیچیده، جراح ممکن است بافت اسکار یا تومور را بردارد. در مواردی خاص، ممکن است استنت (Stent) در روده قرار داده شود تا مسیر باز شود؛ این روش گاهی بهعنوان درمان موقت تا جراحی بعدی انجام میشود.
پیشآگهی (Prognosis)
اکثر بیماران پس از درمان، بهبود مییابند. دفع گاز، کاهش نفخ و بازگشت حرکات طبیعی روده نشانههای رفع انسداد هستند.
در صورت بروز پارگی روده یا عفونت، وضعیت میتواند خطرناک باشد. بنابراین، مراجعهٔ سریع به پزشک در صورت مشاهدهٔ علائم ضروری است.
زندگی با انسداد روده
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت بروز موارد زیر فوراً تماس بگیرید:
- تب
- استفراغ مداوم
- درد یا گرفتگی شدید شکم
- علائم کمآبی بدن
پرسشهایی که میتوانید از پزشک خود بپرسید:
- علت انسداد رودهٔ من چیست؟
- چه درمانی لازم دارم؟
- آیا در معرض خطر انسداد مجدد هستم؟
- عوارض احتمالی درمان چیست؟
- چگونه باید رژیم غذایی و فعالیت خود را در دوران نقاهت تنظیم کنم؟
منابع
Ahmed S, Sharman T. Intestinal Pseudo-Obstruction. [Updated 2022 Jul 4]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-.
Lieske B, Meseeha M. Large Bowel Obstruction. [Updated 2023 May 28]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-.
Merck Manual Consumer Version. Intestinal Obstruction. Reviewed/Revised 4/2023.
Nguyen J, Jambhekar A, Nasrawi Z, Gudavalli P. Recurrent Intestinal Obstruction after Radiation Therapy: A Case Report and Review of the Literature. Case Rep Surg. 2019;2019:5198958.
Schick MA, Kashyap S, Meseeha M. Small Bowel Obstruction. [Updated 2023 Apr 10]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-.
Smith DA, Kashyap S, Nehring SM. Bowel Obstruction. [Updated 2022 Aug 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
