پیوند مغز استخوان در کودکان – آموزش حین ترخیص
فرزند شما تحت عمل پیوند مغز استخوان قرار گرفته است. ۶ تا ۱۲ ماه یا بیشتر طول میکشد تا شمارش سلولهای خونی و سیستم ایمنی او بهطور کامل بهبود یابد. در این مدت، خطر عفونت، خونریزی و مشکلات پوستی بیشتر از قبل از پیوند است. دستورالعملهای ارائهدهنده مراقبت سلامت فرزندتان را برای مراقبت در منزل بهدقت دنبال کنید.
آنچه باید در منزل انتظار داشته باشید
بدن فرزند شما هنوز ضعیف است. ممکن است تا یک سال طول بکشد تا مانند قبل از پیوند احساس بهبودی داشته باشد. او احتمالاً خیلی زود خسته میشود و ممکن است اشتهای ضعیفی نیز داشته باشد.
اگر فرزند شما مغز استخوان را از فرد دیگری دریافت کرده باشد، باید مراقب علائم بیماری پیوند علیه میزبان (GVHD/Graft-versus-host disease) باشید. از ارائهدهنده مراقبت سلامت بپرسید چه علائمی را باید تحت نظر داشته باشید.
پیشگیری از عفونتها
برای کاهش خطر عفونت، توصیههای تیم مراقبت سلامت فرزندتان را دنبال کنید.
- تمیز نگه داشتن خانه مهم است، اما هنگام حضور فرزندتان در اتاق جارو نکنید یا نظافت انجام ندهید.
- فرزندتان را از مکانهای شلوغ دور نگه دارید.
- از بازدیدکنندگانی که سرماخوردگی یا عفونتهای تنفسی دارند بخواهید که به ملاقات نیایند یا در صورت لزوم از ماسک استفاده کنند.
- اجازه ندهید فرزندتان در حیاط بازی کند یا با خاک تماس داشته باشد تا زمانی که ارائهدهنده مراقبت سلامت تأیید کند سیستم ایمنی او آماده است.
- مطمئن شوید فرزندتان دستورالعملهای تغذیه و نوشیدنی ایمن را در طول درمان رعایت کند.
تغذیه ایمن
- اجازه ندهید فرزندتان در خانه یا رستوران مواد غذایی نیمپز یا فاسد مصرف کند. روشهای ایمن پختوپز و نگهداری غذا را بیاموزید.
- مطمئن شوید آب آشامیدنی سالم است.
- دستهای فرزندتان باید مرتب و کامل با آب و صابون شسته شوند، از جمله:
- پس از تماس با مایعات بدن مانند ترشحات یا خون
- قبل از دست زدن به غذا
- پس از استفاده از سرویس بهداشتی
- پس از استفاده از تلفن
- پس از بیرون رفتن از منزل
از ارائهدهنده مراقبت سلامت بپرسید چه واکسنهایی و در چه زمانی لازم است. برخی واکسنها (واکسنهای زنده) نباید تا زمانی که سیستم ایمنی فرزندتان آماده پاسخگویی مناسب باشد، تزریق شوند.
مراقبت از دهان
سیستم ایمنی فرزند شما ضعیف است. بنابراین مراقبت مناسب از بهداشت دهان برای پیشگیری از عفونتهای جدی ضروری است. به دندانپزشک اطلاع دهید که فرزندتان پیوند مغز استخوان داشته است تا مراقبتهای لازم هماهنگ شود.
- فرزندتان باید ۲ تا ۳ بار در روز، هر بار به مدت ۲ تا ۳ دقیقه با مسواک نرم دندانها و لثههای خود را مسواک بزند.
- روزی یک بار با ملایمت نخ دندان بکشد.
- مسواک بین دفعات مسواک زدن در معرض هوا خشک شود.
- از خمیردندان حاوی فلوراید استفاده کند.
- ممکن است ارائهدهنده دهانشویهای بدون الکل تجویز کند.
- برای مراقبت از لبها از محصولات حاوی لانولین استفاده کنید. اگر زخم یا درد جدید در دهان ایجاد شد، به پزشک اطلاع دهید.
وسایل ارتودنسی و دندانی
- کودکان میتوانند در صورت مناسب بودن، وسایلی مانند ریتینر را استفاده کنند.
- ریتینر و جعبه آن باید روزانه با محلول آنتیباکتریال تمیز شوند (با مشورت پزشک یا دندانپزشک).
- اگر بخشهایی از براکتها باعث تحریک لثه شدند، از محافظ دهان یا موم دندانی استفاده کنید.
مراقبت عمومی
- اگر فرزندتان کاتتر وریدی مرکزی یا خط وریدی محیطی باز (PICC line) دارد، نحوه تمیز نگه داشتن آن را بیاموزید تا از عفونت جلوگیری شود.
- اگر شمارش پلاکت پایین است، روشهای پیشگیری از خونریزی را از پزشک بیاموزید.
- درباره مکملهای غذایی مایع برای تأمین کالری و مواد مغذی کافی با پزشک مشورت کنید.
- فرزندتان را در برابر آفتاب محافظت کنید: کلاه لبهدار و ضدآفتاب با SPF 30 یا بالاتر استفاده کند.
بازی و اسباببازیها
- تنها از اسباببازیهایی استفاده کنید که بهراحتی قابل شستوشو باشند.
- اسباببازیهای قابل شستوشو در ماشین ظرفشویی را در آن بشویید. سایر اسباببازیها را با آب داغ و صابون بشویید.
- اجازه ندهید فرزندتان با اسباببازیهایی که در دهان کودکان دیگر بوده بازی کند.
- از اسباببازیهای حمام که آب داخل خود نگه میدارند (مثل تفنگهای آبی یا اسباببازیهای فشاری) استفاده نکنید.
حیوانات خانگی
- اگر گربه دارید، آن را داخل خانه نگه دارید. حیوان خانگی جدید نیاورید.
- فرزندتان نباید با حیوانات ناشناس بازی کند؛ خراش یا گاز حیوان میتواند بهراحتی عفونت ایجاد کند.
- اجازه ندهید فرزندتان نزدیک جعبه خاک گربه برود.
- در مورد داشتن حیوان خانگی با پزشک مشورت کنید.
بازگشت به مدرسه و تکالیف
- بیشتر کودکان در طول دوره نقاهت باید تکالیف درسی را در خانه انجام دهند. با معلم فرزندتان درباره نحوه ادامه درس و ارتباط با همکلاسیها صحبت کنید.
- ممکن است فرزندتان بتواند از کمکهای ویژه بر اساس قانون آموزش افراد دارای ناتوانی (IDEA) استفاده کند. برای اطلاعات بیشتر با مددکار اجتماعی بیمارستان مشورت کنید.
- هنگام بازگشت فرزندتان به مدرسه، با معلمان، پرستاران و کارکنان مدرسه جلسه بگذارید تا شرایط پزشکی او را درک کرده و حمایت لازم فراهم شود.
- درباره زمان واکسیناسیونها از جمله کووید-۱۹ با پزشک فرزندتان مشورت کنید.
پیگیریهای پزشکی
فرزند شما نیاز به پیگیری نزدیک با پزشک و پرستار پیوند برای حداقل ۳ ماه دارد. در ابتدا ممکن است چندین بار در هفته نیاز به ویزیت داشته باشد. تمام نوبتها باید بهطور کامل رعایت شوند.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرید
اگر فرزندتان علائم یا احساسات ناخوشایندی دارد، فوراً با تیم درمان تماس بگیرید. این علائم میتوانند نشانه عفونت باشند. مراقب موارد زیر باشید:
- تب
- اسهال مداوم یا خونی
- تهوع، استفراغ یا بیاشتهایی شدید
- ناتوانی در خوردن یا نوشیدن
- ضعف
- قرمزی، تورم یا ترشح از محل ورود سرم یا کاتتر
- درد شکم
- لرز یا تعریق (ممکن است نشانه عفونت باشد)
- بثورات پوستی جدید یا تاول
- زردی پوست یا سفیدی چشم
- سردرد شدید یا سردردی که برطرف نمیشود
- سرفه
- تنگینفس هنگام استراحت یا فعالیت سبک
- سوزش هنگام ادرار کردن
منابع
Huppler AR. Infectious complications of hematopoietic stem cell transplantation. In: Kliegman RM, St. Geme JW, Blum NJ, et al, eds. Nelson Textbook of Pediatrics. 22nd ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2025:chap 180.
Im A, Pavletic SZ. Hematopoietic stem cell transplantation. In: Niederhuber JE, Armitage JO, Kastan MB, Doroshow JH, Tepper JE, eds. Abeloff’s Clinical Oncology. 6th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2020:chap 28.
National Cancer Institute website. Pediatric hematopoietic stem cell transplant and cellular therapy for cancer (PDQ®) – Health Professional Version. Updated June 13, 2024. Accessed August 21, 2024.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
