پیوند مغز استخوان – آموزش حین ترخیص
شما تحت عمل پیوند مغز استخوان قرار گرفتید. پیوند مغز استخوان روشی است برای جایگزینی مغز استخوان آسیبدیده یا تخریبشده با سلولهای بنیادی سالم مغز استخوان.
آنچه باید در منزل انتظار داشته باشید
۶ ماه یا بیشتر طول میکشد تا شمارش سلولهای خونی و سیستم ایمنی شما بهطور کامل بهبود یابد. در این مدت، خطر ابتلا به عفونت، خونریزی و مشکلات پوستی در شما بیشتر است.
بدن شما همچنان ضعیف است. ممکن است تا یک سال طول بکشد تا احساس کنید مانند قبل از پیوند شدهاید. احتمالاً بهراحتی خسته میشوید. همچنین ممکن است اشتهای ضعیفی داشته باشید.
اگر مغز استخوان را از فرد دیگری دریافت کرده باشید، ممکن است علائم بیماری پیوند علیه میزبان (GVHD/Graft-versus-host disease) در شما ایجاد شود. از ارائهدهنده مراقبت سلامت خود بپرسید چه علائمی از GVHD را باید تحت نظر داشته باشید.
مراقبت از دهان
از دهان خود بهخوبی مراقبت کنید. خشکی دهان یا زخمهای ناشی از داروهایی که باید برای پیوند مغز استخوان مصرف کنید میتوانند باعث افزایش باکتریهای دهان شوند. این باکتریها میتوانند عفونتهای دهانی ایجاد کنند که به سایر قسمتهای بدن گسترش یابند.
- دندانها و لثههای خود را روزانه ۲ تا ۳ بار، هر بار بهمدت ۲ تا ۳ دقیقه مسواک بزنید. از مسواک با برس نرم استفاده کنید.
- بگذارید مسواک شما بین دفعات مسواکزدن در هوا خشک شود.
- از خمیردندان حاوی فلوراید استفاده کنید.
- روزانه یک بار نخ دندان بکشید.
- روزانه ۴ بار دهان خود را با محلول نمک و جوششیرین شستوشو دهید. (نصف قاشق چایخوری یا ۲٫۵ گرم نمک و نصف قاشق چایخوری یا ۲٫۵ گرم جوششیرین را در ۸ اونس یا ۲۴۰ میلیلیتر آب حل کنید.)
ارائهدهنده شما ممکن است دهانشویه تجویز کند. از دهانشویههای حاوی الکل استفاده نکنید.
از محصولات معمول مراقبت از لب برای جلوگیری از خشکی و ترکخوردگی لبها استفاده کنید. اگر دچار زخم یا درد جدید در دهان شدید، به پزشک اطلاع دهید.
از مصرف غذاها و نوشیدنیهای پرشکر خودداری کنید. آدامس بدون شکر بجوید یا از یخپورههای بدون شکر یا آبنباتهای سفت بدون شکر استفاده کنید.
از دندان مصنوعی، بریس یا سایر وسایل دندانی خود بهخوبی مراقبت کنید.
- اگر دندان مصنوعی دارید، آن را تنها هنگام غذا خوردن در دهان بگذارید. این کار را برای ۳ تا ۴ هفته اول پس از پیوند انجام دهید. در سایر زمانها در این مدت از دندان مصنوعی استفاده نکنید.
- دندان مصنوعی را روزانه ۲ بار مسواک بزنید و خوب آبکشی کنید.
- برای از بین بردن میکروبها، زمانی که از دندان مصنوعی استفاده نمیکنید، آن را در محلول ضدباکتری قرار دهید.
پیشگیری از عفونت
تا ۱ سال یا بیشتر پس از پیوند، از ابتلا به عفونت پیشگیری کنید.
در طول درمان سرطان، خوردن و آشامیدن ایمن را رعایت کنید.
- هیچ غذای نیمپز یا خرابشدهای نخورید و نیاشامید.
- مطمئن شوید که آب مصرفی شما سالم است.
- بدانید چگونه غذاها را بهطور ایمن بپزید و نگهداری کنید.
- هنگام غذا خوردن بیرون از خانه دقت کنید. سبزی خام، گوشت خام، ماهی خام یا هر چیز دیگری که از ایمنی آن مطمئن نیستید نخورید.
دستهای خود را با آب و صابون مرتب بشویید، از جمله:
- پس از بودن در فضای باز
- پس از تماس با مایعات بدن مانند مخاط یا خون
- پس از تعویض پوشک
- قبل از دست زدن به غذا
- پس از استفاده از تلفن
- پس از انجام کارهای خانه
- پس از رفتن به توالت
خانه خود را تمیز نگه دارید. از مکانهای شلوغ دوری کنید. از بازدیدکنندگانی که سرماخوردگی دارند بخواهید ماسک بزنند یا اصلاً به دیدار شما نیایند. کارهای باغبانی انجام ندهید و با گلها و گیاهان تماس نداشته باشید.
با حیوانات خانگی و دیگر حیوانات احتیاط کنید.
- اگر گربه دارید، آن را در خانه نگه دارید.
- فرد دیگری جعبه خاک گربه را هر روز تمیز کند.
- با گربهها بازی خشن نکنید. خراشها و گازها میتوانند باعث عفونت شوند.
- از تولهسگها، بچهگربهها و سایر حیوانات بسیار جوان دوری کنید.
از ارائهدهنده خود بپرسید چه واکسنهایی نیاز دارید و چه زمانی باید آنها را دریافت کنید.
سایر مراقبتهای فردی
کارهای دیگری که میتوانید برای حفظ سلامتی انجام دهید عبارتند از:
- اگر لاین ورید مرکزی یا کاتتر وریدی محیطی (PICC line) دارید، نحوه مراقبت از آن را یاد بگیرید.
- اگر پزشک به شما گفت شمارش پلاکتهایتان پایین است، یاد بگیرید چگونه در طول درمان سرطان از خونریزی پیشگیری کنید.
- با پیادهروی فعال بمانید. بر اساس میزان انرژی خود، مسافت را بهآرامی افزایش دهید.
- بهاندازه کافی پروتئین و کالری مصرف کنید تا وزنتان حفظ شود.
- از پزشک خود درباره مکملهای غذایی مایع که میتوانند کالری و مواد مغذی کافی به شما برسانند، بپرسید.
- هنگام قرار گرفتن در معرض آفتاب احتیاط کنید. کلاه لبهدار بپوشید. از ضدآفتاب با SPF ۵۰ یا بالاتر روی پوست در معرض نور استفاده کنید.
- سیگار نکشید.
پیگیری درمان
حداقل بهمدت ۳ ماه نیاز به مراقبت نزدیک از سوی تیم پیوند خواهید داشت. حتماً در همه نوبتهای پیگیری خود شرکت کنید.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرید
در صورت بروز هر یک از این علائم، با پزشک خود تماس بگیرید:
- اسهال مداوم یا خونی.
- تهوع شدید، استفراغ یا بیاشتهایی.
- ناتوانی در خوردن یا نوشیدن.
- ضعف شدید.
- قرمزی، تورم یا ترشح از هر محلی که لاین وریدی دارید.
- درد شکمی.
- تب، لرز یا تعریق (علائم احتمالی عفونت).
- بثورات پوستی جدید یا تاول.
- یرقان (زرد شدن پوست یا سفیدی چشمها).
- سردرد شدید یا سردردی که برطرف نمیشود.
- سرفهای که بدتر میشود.
- تنگینفس در حالت استراحت یا هنگام انجام کارهای ساده.
- سوزش هنگام ادرار.
منابع
Chhabra S, Hamadani M, Hari PN. Indications, outcomes, and donor selection for allogeneic hematopoietic cell transplantation for hematologic malignancies in adults. In: Hoffman R, Benz EJ, Silberstein LE, et al, eds. Hematology: Basic Principles and Practice. 8th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2023:chap 103.
Im A, Pavletic SZ. Hematopoietic stem cell transplantation. In: Niederhuber JE, Armitage JO, Kastan MB, Doroshow JH, Tepper JE, eds. Abeloff’s Clinical Oncology. 6th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2020:chap 28.
National Comprehensive Cancer Network website. NCCN Clinical Practice Guidelines in Oncology (NCCN Guidelines) Hematopoietic cell transplantation (HCT). Version 1. 2024. www.nccn.org/professionals/physician_gls/pdf/hct.pdf. Updated April 26, 2024. Accessed May 28, 2024.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
