پادکست آموزش همگانی
فیلم آموزش همگانی
خلاصه
سنجش تراکم استخوان با اسکن DXA
این مقاله به طور کامل به تشریح آزمون سنجش تراکم استخوان با اسکن DXA میپردازد که روشی سریع و بدون درد برای ارزیابی سلامت استخوانها است. در این توضیح آمده است که اسکن DXA از پرتوهای ایکس برای اندازهگیری تراکم مواد معدنی استخوان استفاده میکند و برای غربالگری و تشخیص بیماریهایی مانند پوکی استخوان (Osteoporosis) و استئوپنی (Osteopenia) کاربرد دارد. همچنین، منبع به جزئیات فرآیند انجام این آزمون سرپایی، زمان لازم (حدود ۳۰ دقیقه)، دستورالعملهای قبل از آزمون (مانند عدم مصرف مکملهای کلسیم)، و گروههای پرخطر نیازمند به اسکن منظم (مانند زنان بالای ۶۵ سال و افراد دارای سابقه شکستگی) اشاره میکند. در نهایت، نحوه تفسیر نتایج از طریق نمره T (T score) و اقدامات درمانی پیشنهادی برای تراکم پایین استخوان، مانند ورزش و مکملها، بیان شده و تفاوت آن با اسکن استخوان کل بدن توضیح داده میشود.
آزمون سنجش تراکم استخوان اسکن دیایکسای DXA Scan (Bone Density Test)
اسکن دیایکسای (DXA scan) روشی سریع و بدون درد برای بررسی سلامت استخوانهای شماست. این روش شبیه یک تصویربرداری معمولی با پرتو ایکس است، اما بهجای صرفاً گرفتن عکس، قدرت و مقدار مواد معدنیِ استخوانهای شما را اندازهگیری میکند. ارائهدهندگان خدمات سلامت از اسکن دیایکسای برای غربالگری پوکی استخوان (Osteoporosis)، استئوپنی (Osteopenia) و سایر وضعیتهایی استفاده میکنند که میتوانند بیسروصدا باعث ضعیفشدن استخوانهای شما شوند.
اسکن دیایکسای چیست؟
اسکن دیایکسای یک آزمون تصویربرداری است که قدرت استخوانهای شما را اندازهگیری میکند. این آزمون از پرتوهای ایکس برای سنجش «تراکم استخوان (Bone density)» استفاده میکند. «دیایکسای» مخفف «جذبسنجی پرتو ایکس با انرژی دوگانه (Dual-energy X-ray absorptiometry)» است.
ارائهدهندگان خدمات سلامت گاهی به اسکنهای دیایکسای «اسکن تراکم استخوان»، «اسکن دیایکسای» یا «آزمون تراکم استخوان» میگویند. همهٔ این نامها به یک آزمون واحد اشاره دارند. پیشتر با نام «دکسا (DEXA)» هم شناخته میشد، اما ارائهدهندگان خدمات سلامت دیگر از آن اصطلاح استفاده نمیکنند.
اسکن دیایکسای برای تشخیص چه چیزهایی بهکار میرود؟
یک ارائهدهندهٔ خدمات سلامت ممکن است در چند وضعیت از اسکن دیایکسای برای بررسی استخوانهای شما استفاده کند، از جمله برای:
- تشخیص پوکی استخوان (Osteoporosis).
- تشخیص استئوپنی (Osteopenia).
- بررسی خطر شکستگی استخوان.
ارائهدهندهٔ شما ممکن است از آزمون تراکم استخوان برای دیدن تغییرات استخوانهای شما در طول زمان استفاده کند، از جمله:
- اندازهگیری میزان طبیعیِ کاهش تودهٔ استخوانی که با افزایش سن رخ میدهد و پیگیری کاهش استخوان در گذر زمان.
- ارزیابیِ تراکم استخوان شما پیش از شروع درمان یا دارویی که میتواند بهعنوان عارضهٔ جانبی باعث تضعیف استخوانها شود.
- بررسی اینکه آیا استخوانهای شما به درمان پوکی استخوان یا استئوپنی پاسخ میدهند یا نه.
چه زمانی به اسکن دیایکسای نیاز خواهم داشت؟
هر کسی ممکن است لازم باشد تراکم استخوانش با اسکن دیایکسای بررسی شود. اگر ارائهدهندهٔ سلامت بخواهد تراکم استخوان و خطر شکستگی شما را ارزیابی کند، انجام آن را پیشنهاد خواهد داد.
بعضی افراد بهطور طبیعی در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به پوکی استخوان و سایر وضعیتهایی هستند که بر تراکم استخوان اثر میگذارند. گروههایی که به اسکنهای منظم دیایکسای نیاز دارند شامل موارد زیرند:
- زنانِ بالاتر از ۶۵ سال.
- مردانِ بالاتر از ۷۰ سال.
- افرادِ بالاتر از ۵۰ سال که در گذشته دچار شکستگی استخوان شدهاند.
- افرادی که والدین یا پدربزرگ/مادربزرگِ زیستی آنها پوکی استخوان دارند.
- افرادی که از بلندترین قدِ زندگیشان (معمولاً در دههٔ ۲۰ زندگی) یک و نیم اینچ یا بیشتر کوتاهتر شدهاند.
افرادی که کمتر از سنینِ بالا هستند اما خطر افزایشیافتهای برای از دستدادن تودهٔ استخوانی دارند نیز ممکن است به اسکنهای منظم دیایکسای نیاز داشته باشند. ارائهدهندهٔ شما به شما خواهد گفت چه زمانی (و هر چند وقت یک بار) باید تراکم استخوانتان را بررسی کنید.
برخی بیماریها یا داروهای خاص میتوانند خطر شما را برای مشکلات تراکم استخوان افزایش دهند، از جمله:
- برخی بیماریهای خودایمنی (Autoimmune diseases).
- سیگارکشیدن یا استفاده از سایر محصولات دخانی.
- اختلال مصرف الکل یا نوشیدن بیش از سه وعده الکل در روز → الکل مصرف نکنید.
- کمبود ویتامین D (Vitamin D deficiency).
- کورتیکواستروئیدها (Corticosteroids).
- برخی انواع داروهای ضدسرطان.
- برخی داروهای سرکوبکنندهٔ ایمنی (Immunosuppressants).
- داروهای سرکوبکنندهٔ هورمون (Hormone suppressants).
- برخی انواع داروهای ضدتشنج (Seizure medications).
- مهارکنندههای پمپ پروتون (Proton pump inhibitors, PPI) که برای درمان رفلاکس اسید و «بازگشت اسید معده به مری (GERD)» بهکار میروند.
- هپارین (Heparin) ــ یک «رقیقکنندهٔ خون (Blood thinner)».
جزئیات آزمون
آزمون تراکم استخوان چگونه انجام میشود؟
اسکن تراکم استخوان از سطوح پایینِ پرتو ایکس برای اندازهگیری تراکم و مقدار مواد معدنیِ استخوانهای شما استفاده میکند. این روش شبیهِ یک تصویربرداری معمولی با پرتو ایکس است. حرف «X» در «دیایکسای» به همین «پرتو ایکس (X-ray)» اشاره دارد.
اسکنهای دیایکسای بهصورت سرپایی انجام میشوند؛ یعنی لازم نیست در بیمارستان بمانید. در این آزمون سوزن یا تزریقی وجود ندارد و شما هیچ دردی احساس نخواهید کرد.
ممکن است بتوانید هنگام آزمون لباسهای معمول خود را بپوشید یا لازم باشد لباسِ بیمارستان بپوشید.
روند انجام اسکن تراکم استخوان به این صورت است:
- روی تختِ ویژهٔ پرتو ایکس دراز میکشید.
- یک تکنسین (تکنولوژیست رادیولوژی) به شما کمک میکند بدن خود را در وضعیت مناسب قرار دهید. او ممکن است برای نگهداشتن پاهای شما در وضعیت درست، بلوکهای فومی زیر یا اطراف شما بگذارد.
- تکنسین یک بازوی اسکنکننده را از روی بدن شما عبور میدهد که از استخوانهایتان عکس میگیرد. معمولاً از لگن و ستون فقرات شما تصویربرداری میشود، اما ممکن است از سایر استخوانهای بدن شما مانند ساعد نیز اسکن گرفته شود.
- دستگاه اسکنِ تراکم استخوان از دو نوع پرتو با سطحِ پایین استفاده میکند تا تراکم استخوان شما را به تصاویر و نمودارهایی روی یک رایانه تبدیل کند. استخوانهای شما سفید دیده میشوند. چربی، عضلات و سایر بافتهای نرم مانند سایههای تیره در پسزمینهٔ تصاویر آزمون دیده خواهند شد.
پیش از اسکن دیایکسای از چه کارهایی باید خودداری کرد؟
احتمالاً لازم نیست پیش از انجام آزمون تراکم استخوان، روال عادی خود را تغییر دهید. بهطور کلی، میتوانید:
- پیش از آزمون، غذا بخورید و مایعات بنوشید.
- همهٔ داروهای معمول خود را مصرف کنید، مگر اینکه ارائهدهندهٔ شما از شما بخواهد این کار را نکنید.
- برای آزمون لباسهای راحت و گشاد بپوشید. سعی کنید لباسهایی بپوشید که قطعات فلزی (زیپ، دکمه یا سگک) ندارند. باید لباس و زیورآلاتِ دارای فلز را پیش از آزمون درآورید.
اگر مکمل کلسیم یا سایر ویتامینهای بدون نسخه (OTC) مصرف میکنید، آنها را تا ۲۴ ساعت پیش از آزمون مصرف نکنید. به ارائهدهندهٔ خود بگویید چه ویتامینها و مکملهایی مصرف میکنید. او به شما خواهد گفت کدامها را میتوانید یا نمیتوانید پیش از اسکن دیایکسای مصرف کنید.
نمیتوانید ظرف ۲۴ ساعت پس از انجامِ برخی انواع تصویربرداریِ دیگر، اسکن دیایکسای انجام دهید. پیش از تعیین وقت اسکن دیایکسای، هنگام هماهنگی، به زمان سایر آزمونها اشاره کنید.
آزمون تراکم استخوان چقدر طول میکشد؟
آزمون تراکم استخوان معمولاً حدود ۳۰ دقیقه طول میکشد. بسته به اینکه از چند استخوانِ شما باید تصویربرداری شود، زمانِ آزمونِ شما ممکن است کمی کوتاهتر یا طولانیتر باشد.
معایب اسکن دیایکسای چیست؟
خطراتِ بسیار اندکی در انجام آزمون تراکم استخوان وجود دارد. پس از اسکن هیچ دردی احساس نخواهید کرد و عارضهٔ جانبی نخواهید داشت.
اگر باردار هستید، نباید آزمون تراکم استخوان انجام دهید. اگر باردار هستید یا فکر میکنید ممکن است باردار باشید، به ارائهدهندهٔ خود اطلاع دهید. اسکنهای دیایکسای از سطح بسیار پایینی از پرتو استفاده میکنند که برای تقریباً همه بیضرر است، اما اگر باردارید، در صورت امکان باید از همهٔ انواع پرتوپزشکی اجتناب کنید.
برخی مطالعات نشان دادهاند که نتایج و خوانشهای اسکن دیایکسای میتواند بین سازندگانِ دستگاههای اسکن تفاوت داشته باشد، اما این معمولاً چیزی نیست که لازم باشد نگران آن باشید. ارائهدهندهٔ شما تغییراتِ تراکم استخوانتان را در گذر زمان پایش خواهد کرد و در صورت نیاز، تکرار یا انجام آزمونهای متفاوت را پیشنهاد میکند.
نتایج و پیگیری
چه نوع نتایجی از اسکن دیایکسای دریافت میکنید و این نتایج چه معنایی دارند؟
نتایجِ اسکن دیایکسای نشان خواهد داد که استخوانهای شما چهقدر متراکم هستند.
ارائهدهندگان خدمات سلامت از سیستمی به نام «نمرهٔ T (T score)» برای اندازهگیری تراکم استخوان شما استفاده میکنند. نمرهٔ T، تراکم استخوان شما را با یک فردِ سالم و میانگین در دههٔ ۲۰ یا ۳۰ زندگی مقایسه میکند. نتایج بهصورت عدد منفی گزارش میشود. هرچه نمرهٔ T شما به صفر نزدیکتر باشد (از جمله اینکه عدد مثبت باشد)، استخوانهای شما قویترند:
- بین ۰ و ۱- نشاندهندهٔ تراکم طبیعیِ استخوان است.
- نمرهٔ بین ۱- و ۲٫۵- به معنای استئوپنی است که میتواند خطر پوکی استخوان را افزایش دهد.
- نمرهٔ ۲٫۵- یا پایینتر به معنای پوکی استخوان یا استخوانهای ضعیف است. همچنین به معنای افزایشِ خطرِ شکستگیِ استخوان است.
ارائهدهندهٔ شما نتایج را با شما مرور میکند و توضیح میدهد چه معنایی دارند. اگر تراکم استخوان شما کمتر از حد معمول باشد، ارائهدهندهٔ شما درمانهایی را برای کمک به حفظ استحکام استخوانها پیشنهاد خواهد کرد، از جمله:
- ورزش بیشتر: فعالیت بدنیِ منظم استخوانهای شما را تقویت میکند. پیادهروی، یوگا و تمرینات قدرتی راههای بسیار خوبی برای فعالماندن و پیشگیری از دستدادن تودهٔ استخوانی هستند.
- مکملها یا خوردن غذاهای خاص: ممکن است ارائهدهندهٔ شما پیشنهاد کند برای حمایت از سلامت استخوانها، مکمل ویتامین D یا کلسیم مصرف کنید. ممکن است لازم باشد غذاهای بیشتری که سرشار از برخی ویتامینها و مواد معدنی هستند بخورید.
- دارو: ارائهدهندهٔ شما ممکن است داروهایی تجویز کند که به کندشدنِ روندِ کاهشِ تودهٔ استخوانی و پیشگیری از شکستگی کمک میکنند. برخی داروهای درمان پوکی استخوان میتوانند به افزایش تراکم استخوان کمک کنند.
پرسشهای متداولِ دیگر
تفاوت اسکن دیایکسای با «اسکن استخوانِ کل بدن» چیست؟
اسکنهای دیایکسای و اسکن استخوانِ کل بدن آزمونهایی مشابهاند. هر دو شامل تصویربرداری از استخوانهای شما هستند، اما ارائهدهندگان از آنها برای بررسی جنبههای متفاوتی از سلامت استخوان استفاده میکنند.
اسکنهای دیایکسای نوعی تصویربرداریِ ویژه با پرتو ایکس هستند که تراکم استخوانِ شما را اندازهگیری میکنند تا شما را برای پوکی استخوان و سایر وضعیتهایی که استخوانها را تضعیف میکنند، غربالگری کنند.
اسکن استخوانِ کل بدن به ارائهدهندگان اجازه میدهد بررسی کنند که آیا سرطانی که ممکن است داشته باشید به استخوانهای شما پخش (متاستاز) شده است یا نه. ممکن است برای تعیین مرحلهٔ سرطان نیز به اسکن استخوانِ کل بدن نیاز داشته باشید. این اسکن میتواند عفونتها، ضایعات و سایر مشکلات را نیز شناسایی کند.
References/منابع
- Bone Health & Osteoporosis Foundation. Evaluation of Bone Health/Bone Density Testing. Last reviewed 3/8/2022. Accessed 5/31/2024.
- Krugh M, Langaker MD. Dual-Energy X-Ray Absorptiometry. 2023 Jun 5. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan. Accessed 5/31/2024.
- National Health Service (UK). Bone density scan (DEXA scan). Last reviewed 10/5/2022. Accessed 5/31/2024.
- National Library of Medicine (U.S.). Bone Density Scan. Last updated 9/16/2021. Accessed 5/31/2024.
- MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
