پادکست آموزش همگانی
فیلم آموزش همگانی
خلاصه
پلتیسموگرافی بدن: آزمون کارکرد ریه
این مقاله خلاصهای جامع درباره پلتیسموگرافی بدن ارائه میدهند که نوعی آزمون غیرتهاجمی کارکرد ریه است و به ارائهدهندگان سلامت کمک میکند حجم هوای درون ریهها را اندازهگیری کنند. این آزمون با قرار دادن بیمار در یک جعبه شفاف و هوا-بند و استفاده از قانون بویل برای تعیین رابطه بین حجم و فشار گاز عمل میکند. پلتیسموگرافی برای تشخیص بیماریهایی مانند آسم و COPD و نیز ارزیابی تغییرات کارکرد ریه به کار میرود و انواع مختلفی مانند پلتیسموگراف فشاری و حجمی دارد؛ این منابع همچنین توضیح میدهند که این روش، که معمولاً کمتر از ۲۰ دقیقه طول میکشد، دقیقتر از اسپیرومتری است زیرا میتواند حجم باقیمانده و ظرفیت کل ریه را اندازه بگیرد. قبل از انجام آزمون، بیمار باید دستورالعملهای خاصی مانند پرهیز از سیگار کشیدن و ورزش سنگین را رعایت کند، هرچند ممکن است به دلیل تنفس عمیق احساس سرگیجه ایجاد شود.
پلتیسموگرافیِ بدن — آزمونِ کارکردِ ریه
پلتیسموگرافیِ بدن (Body plethysmography) نوعی آزمونِ کارکردِ ریه (Pulmonary function test) است. شما وارد یک جعبهٔ پلاستیکیِ شفاف میشوید و دستگاهها اندازه میگیرند چه مقدار هوا هنگامِ تنفس وارد و از ریههای شما خارج میشود. پلتیسموگرافیِ بدن ایمن است، اما تنفسِ عمیق ممکن است باعثِ احساسِ سبکیِ سر یا سرگیجه شود. ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت پس از چند روز با شما تماس میگیرد و نتایجِ آزمون را اطلاع میدهد.
مرور کلی
پلتیسموگرافیِ بدن چیست؟
پلتیسموگرافیِ بدن (تلفظ: «پلِهثیزماهگرافی») یک نوعِ غیرتهاجمی (Noninvasive) از آزمونهای کارکردِ ریه است که آن را آزمونِ کارکردِ ریه مینامند. این آزمون کمک میکند مشخص شود پس از یک دمِ عمیق (Inhale) چه مقدار هوا در ریههای شماست. همچنین کمک میکند تعیین شود پس از یک بازدمِ عمیق (Exhale) چه مقدار هوا در ریهها باقی میماند.
پلتیسموگرافیِ بدن ایمن و راحت است. این آزمون اطلاعاتِ مهمی دربارهٔ کارکردِ ریههایتان در اختیارِ ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت میگذارد و به آنها کمک میکند همراه با شما بهترین برنامهٔ درمانی را تدوین کنند.
نامهای دیگرِ پلتیسموگرافیِ بدن شاملِ «پلتیسموگرافیِ ریه» و «پلتیسموگرافیِ ریوی» است.
پلتیسموگرافیِ بدن چرا انجام میشود؟
پلتیسموگرافیِ بدن به تشخیصِ بیماریهای ریه و راههای هوایی کمک میکند، مانند:
- آسم (Asthma).
- بیماریِ انسدادیِ مزمنِ ریه (Chronic obstructive pulmonary disease؛ COPD).
- فیبروزِ ریوی (Pulmonary fibrosis).
پلتیسموگرافیِ بدن همچنین میتواند:
- کارکردِ ریههای شما را با آنچه بر اساسِ آزمونهای قبلی یا استانداردهای جمعیتشناختیتان انتظار میرود مقایسه کند.
- اثرِ بیماریهای مزمنِ ریه بر کارکردِ ریهها را اندازه بگیرد.
- تغییراتِ اولیه در کارکردِ ریه را که ممکن است نیازمندِ تغییر در درمان باشد، شناسایی کند.
- مشخص کند آیا موادِ محیطِ خانه یا محلِ کار به ریههای شما آسیب زدهاند یا نه.
- تواناییِ شما را برای تحملِ اقداماتِ پزشکی، از جمله جراحی، تعیین کند.
چه زمانی به پلتیسموگرافیِ بدن نیاز میشود؟
اگر دچار علائمِ وضعیتهای ریه یا راههای هوایی باشید، ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت ممکن است انجامِ پلتیسموگرافیِ بدن را تجویز کند. برخی علائمی که ممکن است بهدلیلِ آنها این آزمون درخواست شود عبارتاند از:
- احساسِ فشار، درد یا تنگی در قفسهٔ سینه.
- سرفه، بهویژه سرفهٔ خلطدار.
- دشواری در دمِ عمیق.
- تنگیِ نفس (Dyspnea).
- خسخس.
نتیجهٔ غیرطبیعیِ پلتیسموگرافیِ بدن میتواند به ارائهدهندهٔ شما کمک کند تأیید کند که یک وضعیت مانع از آن میشود ریهها به اندازهای که باید هوا را در خود نگه دارند.
مزایای پلتیسموگرافیِ بدن چیست؟
پلتیسموگرافیِ بدن آزمونی دقیق و نسبتاً سریع است — معمولاً کمتر از ۲۰ دقیقه طول میکشد. ارائهدهندهٔ شما همچنین میتواند ظرفِ چند دقیقه اندازهگیریهای متعددی بهدست آورد.
انواعِ پلتیسموگرافیِ بدن کداماند؟
انواعِ پلتیسموگرافیِ بدن شاملِ مواردِ زیر است:
- پلتیسموگرافِ فشاری: در پلتیسموگرافِ فشاری، حجمهای ریوی با اندازهگیریِ تغییراتِ فشارِ گاز در یک جعبهٔ پلاستیکیِ شفاف و هواـبند اندازهگیری میشود. جعبه حاوی مقدارِ ثابتی هواست. دستگاهی ویژه که به قطعهٔ دهانی متصل است و «اسپیرومتر (Spirometer)» نام دارد، حجم را در ناحیهٔ بینِ گردن و شکم (قفسهٔ سینه؛ Thorax) اندازه میگیرد. پلتیسموگرافِ فشاری بسیار حساس است و میتواند تغییراتِ کوچکِ حجم را اندازه بگیرد. نامِ دیگرِ آن «پلتیسموگرافِ نوعِ بسته» است.
- پلتیسموگرافِ حجمی: در پلتیسموگرافِ حجمی، تغییراتِ حجمِ گاز با اندازهگیریِ جابهجاییِ گاز در یک جعبهٔ پلاستیکیِ شفاف و هواـبند سنجیده میشود. وقتی حجمِ گاز در قفسهٔ سینه تغییر میکند، هوای پیرامونِ داخلِ جعبه از سوراخی در دیواره که به اسپیرومتر وصل است خارج میشود. اسپیرومتر جریانِ هوا را اندازه میگیرد. پلتیسموگرافِ حجمی چالشبرانگیز است، بنابراین فقط پژوهشگرانِ پزشکی از آن استفاده میکنند. نامِ دیگرِ آن «پلتیسموگرافِ نوعِ باز» است.
- پلتیسموگرافِ فشار–حجم: این آزمون عناصرِ پلتیسموگرافِ فشاری و حجمی را ترکیب میکند. هنگامِ تنفس، هر تغییرِ حجمی در قفسهٔ سینه، هوای پیرامونِ داخلِ جعبه را از طریقِ سوراخی در دیواره بهسوی اسپیرومتر میراند. سپس ارائهدهندهٔ شما اندازهگیریهای تغییرِ فشار یا جابهجاییِ حجم را با هم جمع میکند.
چه کسی پلتیسموگرافیِ بدن را انجام میدهد؟
معمولاً یک ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت که در درمانِ وضعیتهای مربوط به ریه یا تنفس کمک میکند (درمانگرِ تنفسی؛ Respiratory therapist) این آزمون را در آزمایشگاهِ کارکردِ ریه انجام میدهد. یک پولمونولوژیست (Pulmonologist) یافتهها را مرور و تأیید میکند.
جزئیاتِ آزمون
پلتیسموگرافیِ بدن چگونه کار میکند؟
پلتیسموگرافیِ بدن در یک جعبهٔ پلاستیکیِ شفاف، بسته و هواـبند انجام میشود. وقتی درونِ یک قطعهٔ دهانی میدمید، حسگری در داخلِ جعبه هر تغییری در فشارِ هوا را اندازه میگیرد. قطعهٔ دهانی نیز حسگری دارد که جریانِ هوا و فشارِ دهانی را میسنجد.
با انبساط و انقباضِ قفسهٔ سینه در هنگامِ تنفس، حسگرِ داخلِ جعبه تغییراتِ مقدارِ هوا و فشارِ هوا در جعبه را ثبت میکند. حسگرِ قطعهٔ دهانی نیز تغییراتِ فشار را ثبت میکند.
پلتیسموگرافیِ بدن چه چیزهایی را اندازه میگیرد؟
پلتیسموگرافیِ بدن مواردِ زیر را اندازه میگیرد:
- ظرفیتِ کلِ ریه (Total lung capacity؛ TLC): حجمِ هوا در ریهها پس از بزرگترین دمِ ممکن.
- ظرفیتِ باقیماندهٔ کارکردی (Functional residual capacity؛ FRC): حجمی از هوا که پس از بازدمِ معمولی در ریهها باقی میماند.
- ظرفیتِ باقیمانده (Residual capacity؛ RC): حجمی از هوا که پس از بازدمِ حداکثری در ریهها باقی میماند.
پلتیسموگرافیِ بدن چگونه اندازهگیری میشود؟
پلتیسموگرافیِ بدن از رابطهٔ قانونِ بویل (Boyle’s law) برای تعیینِ رابطهٔ بینِ حجم و فشارِ گاز در فشارِ ثابت استفاده میکند. میتوان از اندازهگیریهای حجمِ گاز برای تعیینِ فشارِ گاز استفاده کرد و برعکس، از اندازهگیریهای فشارِ گاز برای تعیینِ حجمِ گاز بهره برد.
نامهای دیگرِ قانونِ بویل شاملِ «قانونِ بویل–ماریوت (Boyle–Mariotte law)» و «قانونِ ماریوت (Mariotte’s law)» است.
پیش از پلتیسموگرافیِ بدن چه انتظاری داشته باشم؟
ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت از شما میپرسد حالِ عمومیتان خوب است یا نه. اگر دچار سرماخوردگی (Cold)، آنفلوانزا (Flu) یا عفونتِ تنفسیِ مُسریِ دیگری هستید، باید وقتِ خود را به زمانِ دیگری موکول کنید.
به ارائهدهندهٔ خود دربارهٔ همهٔ داروهایی که مصرف میکنید اطلاع دهید. ممکن است به شما بگویند در روزِ آزمون مصرفِ برخی داروها را قطع کنید.
ارائهدهندهٔ شما دستورالعملهایی برای آمادگیِ پیش از پلتیسموگرافیِ بدن میدهد. این دستورالعملها شاملِ مواردِ زیر است:
- دستکم یک ساعت پیش از آزمون سیگار نکشید.
- الکل مصرف نکنید.
- دستکم ۳۰ دقیقه پیش از آزمون از تمرینهای سنگین پرهیز کنید.
- لباسهای گشاد و راحت بپوشید که قفسهٔ سینه یا شکم را تحتِ فشار قرار ندهد. باید بتوانید راحت نفس بکشید و لباسِ تنگ ممکن است نتایج را تغییر دهد.
- دستکم دو ساعت پیش از آزمون یک وعدهٔ غذاییِ حجیم نخورید.
این دستورالعملها کمک میکنند نتایجِ پلتیسموگرافیِ بدن دقیق باشند.
حینِ پلتیسموگرافیِ بدن چه انتظاری داشته باشم؟
در طولِ پلتیسموگرافیِ بدن، روی صندلی در یک جعبهٔ شفاف، هواـبند و بسته مینشینید. اگر در فضاهای بسته احساسِ ناراحتی میکنید (ترس از فضاهای بسته؛ Claustrophobia)، با ارائهدهندهٔ خود صحبت کنید. ممکن است دارویی برای مصرفِ پیش از آزمون برای کاهشِ اضطراب تجویز کنند. در طولِ آزمون با شما صحبت خواهند کرد و شما نیز هنگامِ قرار داشتن در جعبه میتوانید آنها و محیطِ اتاق را ببینید. اگر به استراحت نیاز داشتید، به ارائهدهندهٔ خود اطلاع دهید.
ارائهدهندهٔ شما گیرههای نرمی را روی بینیتان قرار میدهد تا فقط از راهِ دهان بازدم داشته باشید. همچنین دربارهٔ چگونگیِ تنفس از طریقِ قطعهٔ دهانی، به شما آموزش میدهند.
وقتی آماده شدید، ارائهدهندهٔ شما درِ جعبه را میبندد و آزمون آغاز میشود.
اگر معمولاً از مخزن یا دستگاه، اکسیژنِ اضافی (Supplemental oxygen) دریافت میکنید، در طولِ این اقدام از آن استفاده نخواهید کرد.
آیا پلتیسموگرافیِ بدن دردناک است؟
خیر، پلتیسموگرافیِ بدن دردناک نیست.
بااینحال ممکن است بهعلتِ دم و بازدمِ عمیق احساسِ سرگیجه، سبکیِ سر یا خستگی کنید. دمیدن در قطعهٔ دهانی همچنین ممکن است باعثِ سرفه شود. این علائم باید اندکی پس از پایانِ آزمون برطرف شوند. اگر در حینِ آزمون به استراحت نیاز داشتید، به ارائهدهندهٔ خود اطلاع دهید.
در مواردِ نادر، ممکن است دیاکسیدکربنِ خونتان بیشازحد بالا برود (هایپرکاپنی؛ Hypercapnia) یا اکسیژنِ خونتان خیلی کم شود (هیپوکسی؛ Hypoxia). اگر مدتِ طولانی در جعبهٔ پلتیسموگرافیِ بدن بمانید، این وضعیتها ممکن است رخ دهند.
پلتیسموگرافیِ بدن میتواند ضربانِ قلب را نیز افزایش دهد. اگر سابقهٔ سکتهٔ قلبی دارید یا هر وضعیتِ دیگری که بر قلب اثر میگذارد، به ارائهدهندهٔ خود اطلاع دهید.
پلتیسموگرافیِ بدن چقدر طول میکشد؟
پلتیسموگرافیِ بدن حدود ۱۵ دقیقه طول میکشد.
پس از پلتیسموگرافیِ بدن چه انتظاری داشته باشم؟
پس از پایانِ پلتیسموگرافیِ بدن میتوانید به فعالیتهای روزانهٔ معمولِ خود برگردید.
اگر در طولِ آزمون احساسِ سرگیجه یا سبکیِ سر داشتید، ارائهدهندهٔ شما وضعیتِ سلامتتان را پایش میکند تا زمانی که علائم برطرف شوند و بتوانید به خانه بروید.
نتایج و پیگیری
پلتیسموگرافیِ بدنِ طبیعی چیست؟
«طبیعی» بودنِ پلتیسموگرافیِ بدن به چند عامل بستگی دارد، از جمله:
- سن.
- قد.
- نژاد.
- جنسیت.
- مصرفِ محصولاتِ دخانی.
- وزن.
ارائهدهندهٔ شما از این عوامل برای تعیینِ مقدارِ تیپیک بر اساسِ جمعیتشناسیِ شما استفاده میکند؛ بنابراین نتیجهٔ طبیعی برای شما ممکن است با نتیجهٔ فردی دیگر متفاوت باشد.
چه زمانی از نتایجِ پلتیسموگرافیِ بدن آگاه میشوم؟
معمولاً ظرفِ چند روز پس از انجامِ آزمون از نتایجِ پلتیسموگرافیِ بدن آگاه میشوید.
چه زمانی با ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت تماس بگیرم؟
ارائهدهندهٔ شما چند روز پس از پلتیسموگرافیِ بدن با شما تماس میگیرد تا نتایج را مرور کند. اگر پس از چند روز تماسی دریافت نکردید، با ارائهدهندهٔ خود تماس بگیرید.
اگر پلتیسموگرافیِ بدن به ارائهدهندهٔ شما در تشخیصِ یک بیماریِ مزمنِ ریه کمک کند، ممکن است لازم باشد سالانه آزمونهای کارکردِ ریه را برنامهریزی کنید.
جزئیاتِ تکمیلی
چه تفاوتی بینِ اسپیرومتری و پلتیسموگرافیِ بدن وجود دارد؟
اسپیرومتری نوعِ دیگری از آزمونِ کارکردِ ریه است. این شایعترین آزمونی است که ارائهدهندگان برای تعیینِ کارکردِ ریه بهکار میبرند.
بااینحال، بهاندازهٔ پلتیسموگرافیِ بدن دقیق نیست. اسپیرومتری «حجمِ باقیماندهٔ ریوی» یا «ظرفیتِ کلِ ریه» را اندازه نمیگیرد.
پلتیسموگرافیِ بدن همچنین ویژگیهای دیگری را اندازه میگیرد، مانندِ اختلافِ فشار بینِ دهان و ریهها (مقاومتِ راههای هوایی؛ Airway resistance) و حجمِ گازهای داخلِ قفسهٔ سینه (حجمِ گازِ درونقفسهسینهای؛ Intrathoracic gas volume، ITGV).
References/منابع
American Thoracic Society. An official European Respiratory Society/American Thoracic Society technical standard: field walking tests in chronic respiratory disease. Accessed 12/18/2022.
Criée CP, Sorichter S, Smith HJ, et al. Body plethysmography-its principles and clinical use. Respir Med. 2011;105(7):959-971. Accessed 12/18/2022.
National Heart, Lung, and Blood Institute. What Is Pulmonary Hypertension? Accessed 12/18/2022.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
