آزمایشهای خون برای تعیینِ خطرِ بیماریِ شریانِ کرونری
برخی مؤلفهها در خونِ شما، مانند «کلسترول (Cholesterol)»، «تریگلیسرید (Triglycerides)» یا «فیبرینوژن (Fibrinogen)»، همچون پنجرهای رو به سلامتِ قلبِ شما هستند. استفاده از آزمایشهای خون برای درکِ خطرِ ابتلا به بیماریِ شریانِ کرونری رویکردی پیشنگرانه برای داشتنِ قلبی سالمتر است. با «ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت (Healthcare provider)» خود همکاری کنید تا نتایجتان را بفهمید و بهترین گامهای بعدی را تعیین کنید.
مرور کلی
آزمایشهای خون چگونه برای تعیینِ خطرِ بیماریِ قلبی استفاده میشوند؟
ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت ممکن است آزمایشهای خون و ادرار را برای تعیینِ خطرِ بیماریِ قلب و عروق درخواست کند. برخی نتایج، مانند سطوحِ بالای «لیپوپروتئین با چگالیِ پایین (Low-density lipoprotein؛ LDL)»، نشاندهندهٔ خطرِ بیشترِ بیماریِ قلبی هستند. نتایجِ آزمونها و «شرححال/سوابق سلامت (Health history)» شما به تیمِ درمانیتان کمک میکند تا بهترین برنامهٔ مراقبتی را برای شما تدوین کند.
چه زمانی به آزمایشهای خون برای تعیینِ خطرِ بیماریِ قلبی نیاز دارم؟
ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت ممکن است برای تعیینِ خطرِ بیماریِ قلبی مانند «بیماریِ شریانِ کرونری (Coronary artery disease؛ CAD)» در مواردِ زیر آزمایشِ خون پیشنهاد کند:
- رژیمِ غذاییِ ناسالم دارید.
- سابقهٔ خانوادگیِ CAD دارید (بهویژه تشخیص در سنِ ۵۰ سالگی یا کمتر).
- چاقی یا اضافهوزن دارید.
- فعالیتِ بدنیِ کافی ندارید.
- سیگار میکشید یا از تنباکو استفاده میکنید.
- گرفتار همبودها/شرایطِ دیگری مانند «دیابت (Diabetes)»، «پُرفشاریِ خون (High blood pressure)»، «سابقهٔ سکتهٔ قلبی (Heart attack)» یا «سکتهٔ مغزی (Stroke)» هستید.
چه کسی آزمایشِ خون را انجام میدهد؟
معمولاً «فلبوتومیست (Phlebotomist)» یا «تکنسینِ فلبوتومی (Phlebotomy technician)» خونگیری را انجام میدهد. سپس «تکنسینِ آزمایشگاهِ پزشکی (Medical laboratory technician)» نمونهٔ خون را با دستگاهی بررسی میکند که نتایج را تعیین میکند.
آزمونها برای یافتنِ خطرِ بیماریِ قلبی کدام بخشهای خون را اندازه میگیرند؟
هنگامِ سنجشِ خطرِ بیماریِ قلبی، ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت به مواردِ زیر توجهِ ویژه دارند:
- کلسترولِ کل (Total cholesterol؛ TC): کلسترولِ کل شما مستقیماً با خطرِ بیماریِ قلب و عروق مرتبط است.
- تریگلیسرید (Triglycerides؛ TG): تریگلیسرید با بیماریِ قلب و عروق مرتبط است. خوردنِ قندهای ساده و کربوهیدراتهای ساده، رژیمِ پرچربی و نوشیدنِ الکل میتواند سطحِ TG را بالا ببرد. ورزش میتواند به کاهشِ سطحها کمک کند. الکل مصرف نکنید.
- لیپوپروتئین با چگالیِ بالا (High-density lipoprotein؛ HDL): این آزمون «کلسترولِ خوب» شما را مشخص میکند. سطوحِ بالا خطرِ بیماریِ قلب و عروق را کاهش میدهد.
- لیپوپروتئین با چگالیِ پایین (Low-density lipoprotein؛ LDL): LDL «کلسترولِ بد» است. سطوحِ بالا با خطرِ بیشترِ بیماریِ قلب و عروق مرتبطاند.
- شمارشِ کاملِ سلولهای خون با افتراق (Complete blood count with differential؛ CBC): اطلاعاتی دربارهٔ اجزای مختلفِ خون مانند «گلبولهای قرمز (Red blood cells)»، «گلبولهای سفید (White blood cells)» و «پلاکتها (Platelets)» میدهد و میتواند «کمخونی (Anemia)» را نیز شناسایی کند.
- لیپوپروتئین (a) یا Lp(a): «لیپوپروتئین (a)» نوعی LDL است که به پروتئینی به نام «آپو(a)» متصل است. سطوحِ بالای Lp(a) خطرِ «سکتهٔ قلبی (Heart attack)»، «سکتهٔ مغزی (Stroke)»، «لختهٔ خون (Blood clots)»، «تجمعِ چربی در وریدها پس از جراحیِ بایپسِ شریانِ کرونری (Coronary artery bypass surgery)» و «تنگیِ سرخرگهای کرونری پس از آنژیوپلاستی (Angioplasty)» را افزایش میدهد. سطوحِ بالای Lp(a) تمایل دارند در خانوادهها تکرار شوند. اگر سابقهٔ خانوادگیِ بیماریِ قلبی در سنینِ پایین دارید، ارائهدهنده ممکن است این آزمون را درخواست کند.
- آپولیپوپروتئین B (Apolipoprotein B؛ ApoB): ApoB یکی از پروتئینهای اصلیِ موجود در کلسترول است. پژوهشها نشان میدهند ApoB شاید شاخصِ کلیِ بهتری از خطر نسبتبه LDL بهتنهایی باشد. سطوحِ بالای ApoB نشانهٔ LDLهای کوچک و متراکم است.
- هموسیستئین (Homocysteine؛ Hcy): Hcy یک «اسیدِ آمینه (Amino acid)» است. سطوحِ بالا خطرِ بیماریِ قلب و عروق را افزایش میدهد.
- هموگلوبین A1c (Hemoglobin A1c؛ HbA1c): این آزمایش به تشخیصِ دیابت کمک میکند که خطرِ CAD را افزایش میدهد و میانگینِ قندِ خونِ شما را در ۲ تا ۳ ماهِ گذشته بازتاب میدهد.
- گلوکزِ ناشتا (Fasting glucose): این آزمون قندِ خونِ شما را پس از یک شب ناشتا بودن میسنجد. میتواند «پیشدیابت (Prediabetes)» و «دیابت (Diabetes)» را نشان دهد که خطرِ بیماریِ قلبی را افزایش میدهند.
- کراتین کیناز (Creatine kinase؛ CK): CK یک «آنزیمِ عضلانی (Muscle enzyme)» است. اگر داروی کاهشِ کلسترول مصرف میکنید، ممکن است سطحها بالاتر باشند.
- آلانین آمینوترانسفراز (Alanine aminotransferase؛ ALT/SGPT): این آزمون بهدنبالِ «آنزیمِ کبدی (Liver enzyme)» میگردد. اگر داروی کاهشِ کلسترول مصرف میکنید، ممکن است سطحها بالاتر باشند.
- آسپارتات آمینوترانسفراز (Aspartate trans-aminase؛ AST/SGOT): آنزیمِ کبدیِ دیگری است. اگر داروی کاهشِ کلسترول مصرف میکنید، ممکن است سطحها بالاتر باشند.
- فیبرینوژن (Fibrinogen): آزمونی برای «پروتئینی در خون (Protein in your blood)». فیبرینوژن به لختهشدنِ خون کمک میکند، اما زیادیِ آن خطرِ سکتهٔ قلبی را افزایش میدهد.
- هورمونِ محرکِ تیروئید (Thyroid-stimulating hormone؛ TSH): نشان میدهد «تیروئید (Thyroid)» شما چقدر خوب کار میکند. «اختلالِ تیروئید (Thyroid dysfunction)» با بیماریِ قلبی و «بینظمیهای ریتمِ قلب (Abnormal heart rhythms)» مرتبط است.
- پروتئینِ واکنشی-C فوقحساس (Ultra-sensitive C-reactive protein؛ us-CRP/high-sensitivity CRP): نشاندهندهٔ «التهابِ عروقی (Vascular inflammation)» است. هرچه سطح بالاتر باشد، خطرِ بیماریِ قلب و عروق بالاتر است.
- نسبتِ آلبومینِ ادرار به کراتینین (Urine albumin-creatinine ratio؛ uACR): «وجودِ مقدارِ کمی پروتئین در ادرار (Protein in urine)» را میسنجد که یک عاملِ خطر برای بیماریِ قلب و عروق است؛ بخشی از غربالگری بهویژه در افرادِ مبتلا به دیابت.
- میلوپرواکسیداز (MPO): این آزمون نشاندهندهٔ «التهاب (Inflammation)» است. سطوحِ بالا با خطرِ بیشترِ سکتهٔ قلبی، سکتهٔ مغزی و نیاز به جراحیِ بایپسِ کرونری مرتبطاند و میتوانند نشان دهند بیماریِ قلبی–عروقی در حالِ بدترشدن است.
- ویتامین D (Vitamin D): این «ویتامینِ محلول در چربی (Fat-soluble vitamin)» سطوحِ «کلسیم (Calcium)» و «فسفات (Phosphate)» بدن را تنظیم میکند و به سلامتِ استخوانها کمک میکند. سطوحِ پایین با خطراتِ گوناگونِ سلامت مرتبط است و میتواند نشان دهد تحملِ «استاتین (Statin)» برای شما دشوار است.
- تریمتیلآمین N-اکسید (Trimethylamine N-oxide؛ TMAO): این ماده از «باکتریهای روده (Gut bacteria)» میآید. سطوحِ بالا در «گوشت، تخممرغ و لبنیات» یافت میشود. مصرفِ «کولین (Choline)»، «لستین (Lecithin)»، «اِل-کارنیتین (L-carnitine)» و سایر «مکملها (Supplements)» میتواند TMAO را بالا ببرد. سطوحِ بالای خونی، خطرِ بیماریِ قلبی، سکتهٔ قلبی، سکتهٔ مغزی و «گرفتگیِ سرخرگها (Atherosclerosis)» را افزایش میدهد.
- پپتید ناتریورتیکِ مغزی ـ بخشِ آمینوییِ انتهایی، پرو (Amino-terminal, pro-brain natriuretic peptide؛ NT-proBNP): این پروتئین در قلب ساخته و هنگامِ واردآمدنِ فشارِ اضافه بر قلب در خون یافت میشود. سطوحِ بالا با خطرِ بیشترِ بیماریِ قلب و عروق مرتبط است و شاید نشاندهندهٔ کاهشِ کارکردِ قلب باشد؛ ممکن است به آزمونهای بیشتری نیاز داشته باشید.
- کراتینینِ سرمی (Serum creatinine؛ CR): این ماده با کارکردِ «کلیهها (Kidneys)» مرتبط است. کارکردِ نامناسبِ کلیه میتواند به قلب فشار بیاورد. «اختلالِ مزمنِ کلیه (Chronic kidney dysfunction)» میتواند به معنای خطرِ بالاترِ بیماریِ قلبی باشد؛ همچنین قلب هم میتواند به کلیه فشار بیاورد.
- امتیازِ خطرِ بیماریِ قلبیعروقیِ آترواسکلروتیک (Atherosclerotic cardiovascular disease؛ ASCVD): خطَرِ ۱۰-سالهٔ شما را برای رخدادهای آترواسکلروتیک پیشبینی میکند.
جزئیاتِ آزمون
چگونه برای آزمایشِ خون آماده شوم؟
پیش از خونگیری، از ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت بپرسید آیا باید مصرفِ هر دارو، ویتامین یا مکملی را متوقف کنید یا نه. گاهی برخی داروها میتوانند بر نتایجِ آزمایش اثر بگذارند. پیش از قطعِ هر دارویی همیشه ابتدا از ارائهدهندهٔ خود بپرسید.
ممکن است لازم باشد پیش از آزمایش، از خوردن و نوشیدن خودداری کنید (ناشتا باشید). از ارائهدهندهٔ خود از پیش بپرسید آیا باید پیش از آزمایش ناشتا باشید یا نه.
هنگامِ انجامِ آزمایش چه انتظاری داشته باشم؟
فلبوتومیست سوزنی را در پشتِ دست یا درونِ چینِ آرنج شما وارد میکند و از یک «ورید (Vein)» خون میگیرد. هنگامِ ورودِ سوزن ممکن است سوزشِ تیزی حس کنید. خونگیری معمولاً حدود یک دقیقه طول میکشد.
پس از خونگیری چه روی میدهد؟
پس از جمعآوریِ نمونهٔ خون، فلبوتومیست سوزن را از وریدِ شما خارج میکند. سپس با فشارِ ملایم روی محلِ خونگیری و گذاشتنِ چسب/بانداژ آن را میپوشاند.
نتایج و پیگیری
چه نوع نتایجی دریافت میکنم و معنای آنها چیست؟
نتایج بسته به مؤلفههای مختلفِ خون متفاوتاند. ارائهدهندهٔ شما نتایج و هر گامِ بعدی در مراقبت را با شما مرور خواهد کرد.
این فهرست، نتایجِ مرتبط با خطرِ بیماریِ قلبی را پوشش میدهد:
- کلسترولِ کل (TC): نتایج بسته به سن و سایر عواملِ خطر شما متفاوتاند. مقادیرِ ایدئال برحسبِ سن:
- ۲۰ سال یا کمتر: 75 تا 169 mg/dL.
- ۲۱ سال یا بیشتر: 100 تا 199 mg/dL.
- تریگلیسرید (TG): مقدارِ ایدئال کمتر از 150 mg/dL است. مقدارِ بسیار بالا (بیش از 500 تا 1,000 mg/dL) خطرِ «پانکراتیت (Pancreatitis)» را افزایش میدهد. سطوح معمولاً اگر چاقی یا دیابت داشته باشید بالاتر است.
- لیپوپروتئین با چگالیِ بالا (HDL): هرچه HDL شما بالاتر باشد، بهتر است. مقادیرِ ایدئال بسته به «جنس (Sex)» متفاوت است:
- مردان: بالاتر از 45 mg/dL.
- زنان: بالاتر از 55 mg/dL.
- لیپوپروتئین با چگالیِ پایین (LDL): مقدارِ ایدئال به وضعیتِ سلامتِ کنونیِ شما بستگی دارد:
- کمتر از 70 mg/dL اگر بیماریِ قلب و عروق، دیابت یا خطرِ بسیار بالای بیماریِ قلبی دارید.
- کمتر از 100 mg/dL اگر «سندرمِ متابولیک (Metabolic syndrome)» یا بیش از یک عاملِ خطرِ بیماریِ قلبی دارید.
- کمتر از 130 mg/dL اگر خطرِ بیماریِ شریانِ کرونری پایین است.
- شمارشِ کاملِ سلولهای خون با افتراق (CBC): دامنههای طبیعی شاملِ مواردِ زیر است:
- شمارشِ گلبولهای سفید: 5,000 تا 10,000.
- «هماتوکریت (Hematocrit؛ سهمِ خون از گلبولِ قرمز)»: مردان، 40% تا 55%؛ زنان، 36% تا 48%.
- «هموگلوبین (Hemoglobin؛ بخشِ حاملِ اکسیژن در گلبولِ قرمز)»: مردان، 14 تا 18 gm/dL؛ زنان، 12 تا 16 gm/dL.
- لیپوپروتئین (a): مقدارِ ایدئال کمتر از 30 mg/dL است. اگر سطحتان بالا باشد، ارائهدهنده احتمالاً دربارهٔ مدیریتِ عواملِ خطرِ قلبی ــ بهویژه LDL ــ با شما گفتوگو خواهد کرد.
- آپولیپوپروتئین B (ApoB): مقدارِ ایدئال کمتر از 100 mg/dL است.
- هموسیستئین (Hcy): مقدارِ ایدئال کمتر از 15 mcmol/L است.
- هموگلوبین A1c (HbA1c): نتایج میتوانند نشاندهندهٔ پیشدیابت یا دیابت باشند. مقادیرِ ایدئال برای افرادِ مبتلا به دیابت با کسانی که دیابت ندارند متفاوت است و این مرزبندیها ممکن است بسته به «نژاد (Race)» تغییر کنند.
- مقدارِ ایدئال: 6% یا کمتر.
- پیشدیابت: 7% تا 6.4%.
- دیابت: 5% یا بالاتر.
- هدف برای افرادِ مبتلا به دیابت: کمتر از 6.5% تا 7%.
- گلوکزِ ناشتا: مقدارِ ایدئال کمتر از 100 mg/dL است. سطوحِ بالا میتواند به معنای دیابت یا «مقاومت به انسولین (Insulin resistance)» باشد:
- پیشدیابت: 110 تا 125 mg/dL.
- دیابت: 126 mg/dL یا بالاتر در دو آزمایشِ جداگانه.
- کراتین کیناز (CK): دامنهٔ طبیعی 30 تا 220 U/L است. اگر داروی کاهشِ کلسترول مصرف میکنید، ممکن است سطحها بالاتر باشند.
- آلانین آمینوترانسفراز (ALT/SGPT): دامنهٔ طبیعی 5 تا 45 U/L است. اگر داروی کاهشِ کلسترول مصرف میکنید، ممکن است سطحها بالاتر باشند.
- آسپارتات آمینوترانسفراز (AST/SGOT): دامنهٔ طبیعی 7 تا 40 U/L است. اگر داروی کاهشِ کلسترول مصرف میکنید، ممکن است سطحها بالاتر باشند.
- فیبرینوژن: دامنهٔ طبیعی 200 تا 400 mg/dL است.
- هورمونِ محرکِ تیروئید (TSH): دامنهٔ ایدئال 0.4 تا 5.5 mIU/mL است؛ اگر پیشتر مداخلهٔ تیروئید داشتهاید، ممکن است تغییر کند.
- پروتئینِ واکنشی-C فوقحساس (us-CRP/high-sensitivity CRP): نتایج سطحِ خطرِ بیماریِ قلب و عروق را نشان میدهد:
- خطرِ پایین: کمتر از 2.0 mg/L.
- خطرِ متوسط: 0 تا 3.0 mg/L.
- خطرِ بالا: بالاتر از 3.0 mg/L.
- نسبتِ آلبومینِ ادرار به کراتینین (uACR): نتیجهٔ ایدئال کمتر از 30 mg/g است.
- میلوپرواکسیداز (MPO): نتیجهٔ ایدئال کمتر از <420 pmol/L است. اگر سطحها بالا باشد، ارائهدهنده دربارهٔ چگونگیِ کاهشِ خطرِ مشکلاتِ قلبی–عروقی با شما گفتوگو خواهد کرد.
- ویتامین D: دامنهٔ ایدئال 31 تا 80 ng/mL است.
- تریمتیلآمین N-اکسید (TMAO): نتایج سطحِ خطرِ بیماریِ قلبی، سکتهٔ قلبی، سکتهٔ مغزی و «آترواسکلروز (Atherosclerosis)» را نشان میدهد:
- خطرِ پایین: کمتر از 6.2 uM.
- خطرِ متوسط: 2 تا 9.9 uM.
- خطرِ بالا: 10 uM یا بالاتر.
اگر سطوحتان بالا باشد، ارائهدهنده دربارهٔ چگونگیِ کاهشِ LDL و سایر عواملِ خطر با شما گفتوگو خواهد کرد. ممکن است توصیه شود «آسپرین با دوزِ پایین (Low-dose aspirin)» را دو بار در روز مصرف کنید و از «رژیمِ مدیترانهای (Mediterranean diet)» پیروی کنید.
- پپتید ناتریورتیکِ مغزی ـ بخشِ آمینوییِ انتهایی، پرو (NT-proBNP): نتیجهٔ ایدئال کمتر از 125 pg/mL است. اگر سطحها بالا باشد، ارائهدهنده دربارهٔ چگونگیِ کاهشِ خطرِ مشکلاتِ قلبی–عروقی با شما گفتوگو خواهد کرد.
- کراتینینِ سرمی (CR): مقادیرِ ایدئال بسته به جنس متفاوت است:
- زنان: 058 تا 0.96 mg/dL.
- مردان: 73 تا 1.22 mg/dL.
- امتیازِ خطرِ ASCVD:
- خطرِ پایین: <5%
- خطرِ مرزی: 5–7.5%
- خطرِ متوسط: >7.5–<20%
- خطرِ بالا: >20%
چه زمانی باید نتایجِ آزمایش را بدانم؟
دریافتِ نتایجِ آزمایشهای خون دستکم چند روز یا بیشتر طول میکشد. از ارائهدهندهٔ خود بپرسید چه مدت باید برای دریافتِ نتایج انتظار داشته باشید.
چه زمانی باید با ارائهدهندهٔ خود تماس بگیرم؟
اگر ظرفِ چند هفته نتایجِ آزمایش را دریافت نکردهاید، با ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت تماس بگیرید. ارائهدهنده دربارهٔ گامهای بعدیِ مراقبت با شما گفتوگو خواهد کرد.
References/منابع
Centers for Disease Control and Prevention. Coronary Artery Disease (CAD). Accessed 8/31/2022.
Centers for Disease Control and Prevention. The Surprising Link Between Chronic Kidney Disease, Diabetes, and Heart Disease. Accessed 8/31/2022.
Gomberg-Maitland M, Frishman WH. Thyroid hormone and cardiovascular disease. Am Heart J. 1998;135(2 Pt 1):187-196. Accessed 8/31/2022.
Hartford Institute for Geriatric Nursing. The Framingham Global Risk Assessment Tools. Accessed 8/31/2022.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
