ضربانسازِ دوبطنی
ضربانسازِ دوبطنی برای افرادی است که علائمِ متوسط تا شدیدِ نارسایی قلبی (Heart failure) دارند. این وسیله انقباضهای حفرههای پایینیِ قلب شما را با هم هماهنگ میکند تا عملکردِ قلب بهبود یابد. بسیاری از افراد در ماههای پس از جراحیِ کارگذاری احساسِ بهتری دارند. این دستگاه به قلبِ شما کمک میکند که خونِ سرشار از اکسیژن را بهتر به سراسرِ بدن پمپ کند.
مرور کلی
ضربانسازِ دوبطنی چیست؟
ضربانسازِ دوبطنی (Biventricular pacemaker) دستگاهی کاشتنی برای افرادِ مبتلا به نارساییِ پیشرفتهٔ قلب است. مانند سایر ضربانسازها به ریتمهای غیرطبیعیِ قلب (آریتمیها) کمک میکند. تفاوتِ میان یک ضربانساز و ضربانسازِ دوبطنی در تعدادِ سیمهاست.
بهجای یک یا دو سیم (لید (Lead))، یک ضربانسازِ دوبطنی سه لید دارد. برای جایگذاریِ لیدها، یکی به هر بطن (Ventricle؛ حفرهٔ پایینیِ قلب) میرود. سومی به حفرهٔ بالاییِ راستِ قلبِ شما (دهلیز (Atrium)) میرود.
وقتی دو بطنِ شما همزمان پمپ نکنند، قلبتان برای رساندنِ کافیِ خونِ سرشار از اکسیژن به بدن دچار مشکل میشود. ضربانسازِ دوبطنی به بهتر کارکردنِ قلب کمک میکند زیرا بطنها همزمان میتپند. ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت به این درمان «بازهماهنگسازیِ قلب (Cardiac resynchronization therapy)» میگویند.
ضربانسازِ دوبطنی چگونه کار میکند؟
ارائهدهندگان، ضربانسازِ دوبطنی را طی یک اقدامِ تهاجمی کار میگذارند. دستگاه یک «مولدِ پالس (Pulse generator)» دارد که باتری و یک رایانهٔ بسیار کوچک را در خود جای میدهد. لیدها برای دریافتِ پالسها به آن متصل میشوند.
دستگاه در هر ضربانْ پالسهای الکتریکیای میفرستد که باعث میشوند دو بطنِ شما همزمان پمپ کنند. این پالسها از طریقِ لیدها به حفرههای قلبِ شما عبور میکنند. اکثرِ افراد این پالسها را احساس نمیکنند.
چرا ممکن است کسی به ضربانسازِ دوبطنی نیاز داشته باشد؟
ممکن است اگر:
- داروهای نارساییِ قلبی علائمِ شما را بهبود نمیدهند،
- مشکلاتی مانند خستگی و تنگینفس (Dyspnea) شما را در فعالیتهای روزانه عقب میاندازد،
- قلبِ شما بهاندازهٔ لازم خون پمپ نمیکند،
- حفرههای قلبِ شما با هم نمیتپند،
- در خطرِ بالای ایستِ قلبی (Cardiac arrest) هستید،
به ضربانسازِ دوبطنی نیاز داشته باشید.
اگر در معرضِ آریتمیهای تهدیدکنندهٔ حیات باشید، ممکن است همراهِ ضربانسازِ دوبطنی یک دفیبریلاتور یا «دفیبریلاتورِ کاردیوورترِ قابلکاشت (Implantable cardioverter-defibrillator, ICD)» نیز دریافت کنید. این حالت «بازهماهنگسازیِ قلب همراه دفیبریلاتور (CRT-D)» است که با «ضربانسازِ دوبطنیِ تنها (CRT-P)» یکسان نیست. وقتی ICD یک ریتمِ خطرناک و بسیار تند را تشخیص دهد، برای مهارِ آن شوک وارد میکند. دفیبریلاتورِ موجود در این دستگاه میتواند از مرگِ ناگهانی ناشی از آریتمیهای خطرناک محافظت کند.
فوایدِ این دستگاه چیست؟
فوایدِ ضربانسازِ دوبطنی ممکن است شامل مواردِ زیر باشد:
- بهبودِ علائم
- کیفیتِ زندگیِ بهتر
- بستریهای کمترِ مرتبط با قلب
- بهبودِ عملکردِ قلب
- بقایِ طولانیتر در نارساییِ قلبی
خطرهای مرتبط با ضربانسازِ دوبطنی چیست؟
جراحیِ ضربانسازِ دوبطنی مانند سایر اقدامات، خطرهایی دارد. پس از کارگذاری نیز احتمالِ عوارض وجود دارد. یک لید ممکن است جابهجا شود یا از بافتِ قلب یا مولدِ پالس جدا شود. همچنین ممکن است دستگاه آنگونه که باید کار نکند.
علائمِ نارساییِ قلبی در حدودِ ۳ نفر از هر ۱۰ نفری که این دستگاه را دریافت میکنند بهبود نمییابد.
پرسشهای شایعِ تکمیلی
آیا دلایلی وجود دارد که نتوانم این دستگاه را دریافت کنم؟
ممکن است اگر مواردِ زیر را داشته باشید نتوانید ضربانسازِ دوبطنی بگیرید:
- عفونتِ فعال
- اختلالِ خونریزی (اشکال در تشکیلِ لختهٔ خون)
- دمانس
- بیماریِ جدیای که ممکن است ظرفِ یک سال کشنده باشد
- ناهنجاریهایی در وریدهای مرکزیِ شما
هر چند وقت یکبار باید به ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت مراجعه کنم؟
با داشتنِ ضربانسازِ دوبطنی، احتمالاً سالی چند بار ارائهدهندهٔ خود را خواهید دید. آنها میخواهند سلامتِ شما و عملکردِ مناسبِ دستگاه را بررسی کنند. چون دستگاهْ یک ماشین است، گاهی ممکن است به بهروزرسانیِ نرمافزار یا باتریِ جدید نیاز داشته باشد. بسیار محتمل است که لازم باشد پایشهای از راه دورِ دستگاهِ خود را بهصورتِ ماهانه ارسال کنید.
از کجا بفهمم مشکلی در ضربانسازِ دوبطنیِ من وجود دارد؟
اگر دستگاه دچار مشکل شود، ممکن است صداهای بوق ایجاد کند یا هنگامِ پایشِ از راه دور یا حضوری مشکل را گزارش کند. همچنین ممکن است علائمی را که پیش از دریافتِ دستگاه داشتید دوباره احساس کنید. اگر احساس کردید:
- سرگیجه دارید،
- غش میکنید،
- تنگینفس دارید،
- از دفیبریلاتورْ شوک دریافت میکنید،
با ارائهدهندهٔ خود تماس بگیرید.
آیا دستگاههایی هستند که باید با داشتنِ ضربانسازِ دوبطنی از آنها دوری کنم؟
بله. باید از چیزهایی که میدانِ مغناطیسیِ قوی دارند فاصله بگیرید. نزدیکتر از ۶ اینچبودن به آنها میتواند سیگنالهای دستگاهِ شما را متوقف کند. ممکن است برای شما واضح نباشد که آیا دستگاه درست کار نمیکند یا نه. اگر متوجه چیزی شدید، چند قدم از منشأ مشکل دور شوید. حتی یک حصارِ برقی برای سگ نیز میتواند مشکل ایجاد کند.
در کنارِ دستگاههایی مانند مواردِ زیر با احتیاط رفتار کنید:
- تلفنِ همراه و هدفون: میتوانید از عملکردِ «بلندگوی تلفن» استفاده کنید یا گوشی را روی گوشیِ همان سمتی نگه دارید که ضربانساز ندارید. تلفن یا هدفون را در جیبِ پیراهن نگذارید.
- گیتهای فلزیاب: دستگاهِ شما میتواند آن را فعال کند. کارتِ شناساییِ ضربانسازِ خود را به مأمورانِ امنیتی نشان دهید و درخواستِ پایشِ ویژه کنید.
- دستگاههای مراقبتِ پزشکی یا دندانپزشکی: پیش از جراحی، اسکنِ امآرآی (MRI)، درمانِ سنگِ کلیه، «تحریکِ الکتریکیِ عصب از راه پوست برای درد (TENS)» یا «پرتودرمانیِ سرطان» با ارائهدهندهٔ خود صحبت کنید.
با ضربانسازِ دوبطنی تا چه مدت میتوان زندگی کرد؟
مدتی که میتوانید با این دستگاه زندگی کنید به چندین عامل بستگی دارد. بهترین فرد برای برآورد، ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامتِ شماست. آنها ممکن است سن، دیگر مشکلاتِ سلامت و اینکه دستگاه تا چه اندازه برای شما خوب کار میکند را در نظر بگیرند.
References/منابع
- Ahmed I, Kayani WT. Cardiac Resynchronization Therapy. 2023 Jul 30. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Accessed 5/21/2025.
- American Heart Association. Cardiac Resynchronization Therapy (CRT). Last reviewed 7/11/2023. Accessed 5/21/2025.
- Heart and Stroke Foundation of Canada. Cardiac Resynchronization Therapy (CRT) (Biventricular Pacemaker). Accessed 5/21/2025.
- National Heart, Lung and Blood Institute (U.S.). Living With a Pacemaker. Last updated 3/24/2022. Accessed 5/21/2025.
- Vajapey R, Chung MK. Emerging Technologies in Cardiac Pacing. Annu Rev Med. 2024 Jan 29;75:475-492. Accessed 5/21/2025.
- MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
