آسیبهای هنگام تولد
آسیبهای هنگام تولد غیرشایع هستند، اما حتی در زایمانهایی که بدون مشکل به نظر میرسند نیز ممکن است رخ دهند. بیشتر آسیبهای هنگام تولد جدی نیستند و به مراقبت کم یا حتی بدون مراقبت نیاز دارند. با این حال، نگرانی و اضطراب شما قابل درک است. در چنین موقعیتهایی، تکیه بر تیم مراقبت سلامت خود و نوزادتان بسیار مهم است. آنها میتوانند اطلاعات بیشتری در اختیارتان بگذارند و از شما حمایت کنند.
آسیبهای هنگام تولد چیستند؟
آسیبهای هنگام تولد که با نام تروما هنگام تولد نوزادی (Neonatal birth trauma) نیز شناخته میشوند، آسیبهایی هستند که در حین تولد به نوزاد وارد میشوند. این آسیبها شایع نیستند و معمولاً خفیفاند، اما در موارد نادر ممکن است آنقدر شدید باشند که نیاز به درمان بیشتر داشته باشند.
ارائهدهندگان خدمات سلامت شما تمام تلاش خود را میکنند تا از بروز آسیبهای هنگام تولد جلوگیری کرده یا شدت آنها را به حداقل برسانند. با این حال، باید به یاد داشته باشید که کنترل دقیق چگونگی پیشرفت زایمان ممکن نیست، و نیز به خاطر بسپارید که آسیبهای هنگام تولد تقصیر شما نیست.
اما این به معنای بیقدرت بودن شما نیست. اگر در مورد زایمان پیش رو سؤالی دارید یا نگران هستید، میتوانید از پزشک متخصص زنان و زایمان (Ob/Gyn) خود بپرسید. او میتواند راهنماییهایی برای مراقبت از خودتان و کاهش احتمال زایمان دشوار ارائه دهد.
انواع آسیبهای هنگام تولد
آسیبهای هنگام تولد معمولاً در یکی از انواع زیر قرار میگیرند:
- آسیبهای پوست سر
- شکستگی استخوانها
- آسیبهای چشمی
- خونریزی داخل جمجمه
- آسیبهای عصبی
- آسیبهای مغزی
بهطور کلی، آسیبهای هنگام تولد نادر هستند. یک تحلیل در سال ۲۰۲۱ نشان داد که حدود ۲۹ مورد آسیب هنگام تولد در هر ۱۰۰۰ تولد زنده رخ میدهد، که از این میان حدود ۲۳ مورد مربوط به آسیبهای پوست سر بوده است.
آسیبهای شایع هنگام تولد
- شکستگی ترقوه (Clavicle)
- کاپوت ساکسدانهئوم (Caput succedaneum): تورم پوست سر نوزاد
- سفالوهِماتوم (Cephalohematoma): تجمع خون زیر پوست سر نوزاد
- فلج ارب (Erb’s palsy): ضعف یا فلج بازو به علت آسیب شبکهٔ بازویی (Brachial plexus)
- تورم پلکها
- نکروز چربی زیرپوستی نوزاد (Subcutaneous fat necrosis of the newborn)
- فلج عصب صورت
- شکستگی استخوان بازوی فوقانی (Humerus)
- شکستگی استخوان ران (Femur)
- خونریزی داخل جمجمه (Intracranial hemorrhage) مانند خونریزی زیرسختشامهای (Subdural bleed)
- بریدگیهای صورت یا پوست سر
- آسیبهای بینی مانند انحراف تیغه بینی (Deviated septum)
- خونریزی شبکیه یا ملتحمه (Retinal or subconjunctival hemorrhage)
- شکستگی جمجمه
آسیبهای نادر هنگام تولد
- انواع خاصی از خونریزیهای مغزی مانند خونریزی اپیدورال یا سابآراکنوئید
- آسیب مغزی ناشی از کمبود اکسیژن (انسفالوپاتی هیپوکسیک-ایسکمیک Hypoxic-ischemic encephalopathy)
- آسیب اندامهای داخلی مانند خونریزی کبد یا طحال
- شکستگی دندهها
- آسیب طناب نخاعی
- خونریزی زیرپوستی وسیع (Subgaleal hemorrhage)
برخی از این آسیبهای نادر ممکن است جدیتر باشند. پزشک شما میتواند شدت آسیب در مورد خاص شما را توضیح دهد.
علائم و علل
علائم آسیبهای هنگام تولد چیست؟
- تغییرات قابل مشاهده مانند کبودی (اکیموز Ecchymosis)، تورم (ادم Edema) یا لکههای تغییر رنگیافته روی پوست (پتشی Petechiae)
- ناتوانی در حرکت دادن بخشی از بدن (در اثر شکستگی یا آسیب عصبی)
- دشواری در تغذیه
- گریه، بیقراری یا تغییر در رفتار
- گرفتگی صدا یا صدای غیرعادی هنگام گریه (استریدور Stridor)
چه عواملی باعث آسیبهای هنگام تولد میشوند؟
- دشواری عبور نوزاد از کانال زایمان (مانند دیستوشی شانه Shoulder dystocia یا بزرگی سر Macrocephaly)
- تلاش برای جابهجا کردن نوزاد در حین زایمان
- فشار ناشی از انقباضات عضلات رحم در طول زایمان
- استفاده از ابزارهای کمکی مانند وکیوم اکسترکشن (Vacuum extraction)، فورسپس (Forceps) یا سزارین (C-section)
عوامل خطر آسیبهای هنگام تولد چیست؟
- وزن بالای نوزاد هنگام تولد: نوزادان با وزن بیش از ۸ پوند و ۱۳ اونس (۴ کیلوگرم) بیشتر در معرض آسیب هستند (ماکروزومی جنینی Fetal macrosomia).
- وزن پایین یا تولد زودرس: نوزادان نارس یا کوچکتر بیشتر در معرض خطر هستند.
- وضعیت قرارگیری: وضعیت بریچ (Breech) یا قرارگیری نادرست خطر را افزایش میدهد.
- اندازه سر: ممکن است ناشی از ویژگی ژنتیکی یا شرایط پزشکی خاص باشد.
- زایمان دشوار: زایمانهای طولانی یا سخت خطر بیشتری دارند.
- زایمان سریع: زایمانهایی که بسیار سریعتر از حد معمول انجام میشوند.
- دیابت: دیابت مادر خطر آسیب هنگام تولد را افزایش میدهد؛ کنترل قند خون میتواند خطر را کاهش دهد.
- ویژگیهای فیزیکی مادر: مانند شکل لگن یا نسبت اندازه سر نوزاد به لگن.
عوارض آسیبهای هنگام تولد
- فلج مغزی (Cerebral palsy)
- دیسترس جنینی (Fetal distress)
- افزایش بیلیروبین و زردی نوزاد
- سندرم آسپیراسیون مکونیوم (Meconium aspiration syndrome)
- سندرم دیسترس تنفسی (Respiratory distress syndrome)
- نیاز به تهویه مکانیکی یا فشار مثبت مداوم (CPAP)
- تشنج
- سپسیس (Sepsis)
- تاکیپنه موقتی (Transient tachypnea)
تشخیص و آزمایشها
چگونه آسیبهای هنگام تولد تشخیص داده میشوند؟
- معاینهٔ فیزیکی: بررسی نوزاد بلافاصله پس از تولد برای یافتن ناهنجاریها یا آسیبها.
- تصویربرداری تشخیصی: سونوگرافی مغز، سیتیاسکن یا عکس اشعه ایکس برای شناسایی آسیبهای داخلی؛ گاهی MRI نیز بهکار میرود.
- آزمایش خون: برای تشخیص برخی آسیبها یا عوارض مرتبط.
درمان و مدیریت
آسیبهای هنگام تولد چگونه درمان میشوند؟
- مراقبت و پایش: بسیاری از آسیبها خودبهخود بهبود مییابند، مانند شکستگیهای کوچک ترقوه، کاپوت ساکسدانهئوم یا آسیب خفیف شبکه بازویی.
- بیحرکتسازی: شکستگیهای بازو یا پا معمولاً به بیحرکتی چند هفتهای با آتل یا بند نیاز دارند.
- فیزیوتراپی: برای پیشگیری از ضعف عضلات و آسیب عصبی بیشتر.
- جراحی: در برخی موارد مانند بریدگیها یا خونریزی داخل جمجمه یا ترمیم مسیر عصبی برای بازگرداندن عملکرد.
پیشآگهی
چشمانداز در صورت آسیب هنگام تولد چگونه است؟
پیشآگهی بستگی به نوع و شدت آسیب دارد. اما بهطور کلی، بیشتر آسیبهای هنگام تولد ــ بهویژه انواع شایعتر ــ پیشآگهی بسیار خوبی دارند. در چند دههٔ اخیر، پیشرفت در مراقبتهای زایمانی باعث کاهش چشمگیر آسیبهای شدید شده است. در سال ۱۹۹۳، آسیبهای هنگام تولد در رتبهٔ یازدهم علل مرگ نوزادان قرار داشت، اما از سال ۲۰۰۷ دیگر در این فهرست دیده نمیشود.
اگر نوزادم آسیب هنگام تولد داشته باشد، چه انتظاری باید داشته باشم؟
تیم پزشکی تمام تلاش خود را برای مدیریت آسیب و اطلاعرسانی به شما انجام میدهد. بیشتر آسیبها خفیفاند و نیاز به مراقبت زیاد ندارند، اما ممکن است لازم باشد نوزاد مدتی در بیمارستان بماند تا بهبود یابد.
هنگام ترخیص، پزشک دربارهٔ مراقبت در منزل، علائم هشداردهنده و پیگیریها با شما صحبت خواهد کرد. بهتر است دستورالعملها را یادداشت کنید یا نسخهٔ چاپی بخواهید، چون خستگی پس از زایمان ممکن است باعث فراموشی شود.
در صورت داشتن سؤال یا ابهام، حتماً از پزشک خود بپرسید. پرسیدن باعث ناراحتی او نخواهد شد، زیرا هدف او سلامت شما و نوزادتان است.
پیشگیری
آیا میتوان از آسیبهای هنگام تولد پیشگیری کرد؟
- مشاورهٔ پیش از بارداری و در طول آن با متخصص زنان و زایمان.
- کنترل بیماریهای مزمن مانند دیابت.
- تهیهٔ برنامهٔ زایمان: انتخاب روش مناسب، و داشتن طرح جایگزین مانند سزارین در صورت لزوم.
تیم مراقبت سلامت شما ــ شامل پزشکان، پرستاران و کارکنان بالینی ــ تمام تلاش خود را برای کاهش خطر آسیب هنگام تولد انجام خواهند داد.
زندگی با آسیب هنگام تولد
چه سؤالاتی باید از پزشک نوزادم بپرسم؟
- نوزاد من چه نوع آسیبی دارد؟
- شدت آن چقدر است؟
- آیا نیاز به درمان دارد؟
- چه درمانهایی را توصیه میکنید؟
- نوزادم چه زمانی میتواند به خانه برود؟
- پس از بازگشت به خانه باید به چه چیزهایی توجه کنم؟
- چه زمانی باید با مطب شما تماس بگیرم یا به بیمارستان بیایم؟
- برنامهٔ ویزیتهای پیگیری چگونه است؟
چه زمانی باید نوزادم را به بیمارستان ببرم؟
- تنگی نفس
- کاهش سطح فعالیت (بیحالی)
- پوست سرد، رنگپریده یا تغییر رنگیافته
- خشک بودن پوشک بهمدت بیش از ۱۲ ساعت
- تحریکپذیری یا خوابآلودگی غیرمعمول
- عدم تمایل به تغذیه
Resources/منابع
Balest AL, Riley MM, O’Donnell B, Zarit JS. Neonatology. In: Zitelli BJ, McIntire SC, Nowalk AJ, Garrison J, eds. Zitelli and Davis’ Atlas of Pediatric Physical Diagnosis. 8th ed. Elsevier Inc. 2023:43–70.
Dumpa V, Kamity R. Birth Trauma. StatPearls Publishing; 2025 Jan.
Ely DM, Driscoll AK. Infant Mortality in the United States: Provisional Data from 2022. National Center for Health Statistics; 2023.
Gunny RS, Saunders DE, Argyropoulou MI. Paediatric Neuroradiology. In: Grainger & Allison’s Diagnostic Radiology. 7th ed. Elsevier Limited. 2021.
Gupta R, Cabacungan ET. Neonatal Birth Trauma: Analysis of Yearly Trends, Risk Factors, and Outcomes. J Pediatr. 2021 Nov;238:174–180.e3.
Hormann MD. Birth Injury. In: Comprehensive Pediatric Hospital Medicine. 2nd ed. McGraw-Hill Education; 2017.
Marcdante KJ, Kliegman RM, Schuh AM. Nelson Essentials of Pediatrics. 9th ed. Elsevier Inc. 2023.
Moore TR, Powe CE, Catalano P. Diabetes in Pregnancy. In: Creasy and Resnik’s Maternal-Fetal Medicine. 9th ed. Elsevier Inc. 2023.
Prazad PA, Rajpal MN, Mangurten HH. Birth Injuries. In: Fanaroff and Martin’s Neonatal-Perinatal Medicine. 12th ed. Elsevier Inc. 2025.
Timpson WL. Clinical Guidelines in Neonatology. McGraw-Hill Education; 2019.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
