پادکست آموزش همگانی
فیلم آموزش همگانی
خلاصه
آزمون نشانگرهای زیستی در پزشکی دقیق سرطان
این مقاله به تشریحِ مفهومِ آزمونهای نشانگرهای زیستی در سرطان میپردازد که نمونههای بافت یا خون را برای جهشهای ژنتیکی یا پروتئینها بررسی میکنند تا اطلاعاتِ بیشتری دربارهٔ تومور فراهم سازند. هدف از این آزمونها، امکانپذیر کردنِ پزشکیِ دقیق یا شخصیسازیشده است که در آن درمانها، مانندِ درمانِ هدفمند و ایمونوتراپی، بهطورِ اختصاصی برای مبارزه با نشانگرهای توموریِ سلولهای سرطانی انتخاب میشوند. نتایجِ این آزمون میتواند به پزشک در توصیهکردنِ درمانهای مؤثرتر، پیشبینیِ پرخاشگریِ تومور، و ارزیابیِ اثربخشیِ درمان کمک کند. این نوع آزمایش که از طریقِ نمونهگیریهایی چون بیوپسی یا بیوپسیِ مایع انجام میشود، بهرغمِ عدمِ دسترسیِ آن برای همهٔ سرطانها، بهطورِ فزایندهای به انتخابِ بهترین گزینههای درمانی کمک میکند.
آزمونِ نشانگرهای زیستی در سرطان
آزمونِ نشانگرهای زیستی (Biomarker testing) نمونهای از بافت یا خون را برای «پروتئینها (Proteins)» یا «جهشهای ژنتیکی (Genetic mutations)» بررسی میکند که به ارائهدهندهٔ شما کمک میکنند دربارهٔ سرطان شما اطلاعاتِ بیشتری بهدست آورد. این اطلاعات به آنها کمک میکند «نمایهسازیِ تومور» شما را انجام دهند تا درمانهایی را انتخاب کنند که بهترین کارایی را برای مبارزه با آن داشته باشند. مبارزه با سرطان بر پایهٔ نشانگرهای زیستیِ سلولها را «پزشکیِ شخصیسازیشده، یا پزشکیِ دقیق (Personalized medicine؛ Precision medicine)» مینامند.
آزمونِ نشانگرهای زیستی در سرطان چیست؟
آزمونهای نشانگرهای زیستی، بافت، خون یا سایر مایعاتِ بدنِ شما را برای یافتنِ «نشانگرهای توموری (Tumor markers)» بررسی میکنند. نشانگرهای توموری، جهشهای ژنی، پروتئینها یا سایر موادی هستند که دربارهٔ تشخیصِ سرطان اطلاعاتی فراهم میکنند.
آگاهی از ابتلا به سرطان، نخستین گامِ مهم برای دریافتِ مراقبتِ صحیح است. اما جزئیاتِ منحصربهفردِ مربوط به شما (مانند مرحلهٔ سرطان و نشانگرهای توموری) به ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت کمک میکند برنامهٔ درمانی را برای شما «سفارشیسازی» کنند. آزمونِ نشانگرهای زیستی، «پزشکیِ دقیق» — یعنی درمانِ شخصیسازیشدهای که در سطحِ مولکولها با سرطان میجنگد — را امکانپذیر میکند.
نتایجِ یک آزمونِ نشانگرِ زیستی ممکن است به ارائهدهندهٔ شما کمک کند:
• درمانها را توصیه کند: برخی درمانهای سرطان طوری طراحی شدهاند که بر سرطانهایی با نشانگرهای توموریِ خاص اثر کنند. درمانها شامل «درمانِ هدفمند (Targeted therapy)» و «ایمونوتراپی/درمانِ ایمنی (Immunotherapy)» هستند. این درمانها اغلب موفقترند و عوارضِ جانبیِ کمتری از درمانهای استاندارد مانند «شیمیدرمانی (Chemotherapy)» دارند.
• پرخاشگریِ تومور را پیشبینی کند: برخی نشانگرهای توموری نشانهٔ ایناند که تومور احتمالاً سریع رشد میکند یا پس از درمان عود میکند. این امر میتواند به ارائهدهندهٔ شما کمک کند میزانِ تهاجمیبودنِ درمانِ شما را انتخاب کند.
• ببیند آیا درمان مؤثر است یا نه: درمانهایی که سلولهای سرطانی را از بین میبرند ممکن است سطوحِ نشانگرِ زیستی را کاهش دهند. بنابراین، کاهش میتواند بهمعنای کمککردنِ درمانها باشد.
• ببیند آیا سرطان برگشته است یا نه: نشانههای سرطان در سطحِ سلولی اغلب پیش از بروزِ علائم پدیدار میشوند. اگر سرطان برگردد، آزمونِ نشانگرِ زیستی ممکن است آن را شناسایی کند.
• شانسِ بهبودیِ شما را پیشبینی کند: نشانگرهای توموری ممکن است به ارائهدهندهٔ شما کمک کنند پاسخِ شما به درمان یا شانسِ درمانِ قطعی را پیشبینی کند.
آزمونِ نشانگرهای زیستی برای همهٔ انواعِ سرطان در دسترس نیست. و همهٔ افرادِ مبتلا به سرطان به آن نیاز ندارند.
اما هرچه بیشتر، این آزمون به ارائهدهندگان کمک میکند بهترین درمانها را برای مبارزه با سرطان برگزینند.
جزئیاتِ آزمون
این آزمون چگونه کار میکند؟
یک ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت باید نمونهای از بافت، خون یا بزاق بگیرد. آنها این کار را در طیِ اقدامهایی مانندِ:
• «بیوپسی (Biopsy)»
• «بیوپسیِ مایع (Liquid biopsy)» (نوعی آزمایشِ خون)
• «آزمونِ بزاق (Spit test)»
خودِ آزمونِ نشانگرِ زیستی در آزمایشگاه انجام میشود. یک متخصصِ آزمایشگاه، روی نمونه آزمونهایی انجام میدهد و نشانگرهای توموری را بررسی میکند. نوعِ آزمون بهآنچه بهدنبالِ آن هستند بستگی دارد. برای نمونه، ممکن است بررسی کنند:
• یک نشانگرِ زیستیِ مشخص
• نشانگرهای زیستیِ متعدد (گاهی «چندنٰژادی/چندژنی (Multigene)» یا «آزمونِ پنل (Panel test)» نامیده میشود)
• جهشهای ژنتیکی در سلولهای سالم (این میتواند نشان دهد آیا شما در بدوِ تولد «گونهوریِ ژنیِ مرتبط با سرطان (Cancer-related gene variation)» داشتهاید یا آن را بعدتر در زندگی کسب کردهاید)
ارائهدهندهٔ شما میتواند توضیح دهد این آزمونها بهدنبالِ یافتنِ چه چیزهایی هستند.
خطرهای این آزمون چیست؟
این آزمونها خطرهای چندانی ندارند. ارائهدهندهٔ شما هرگونه عارضهٔ جانبی را پیش از آنکه با انجامِ روشی برای گرفتنِ نمونهٔ بافت یا مایع موافقت کنید، توضیح خواهد داد.
نتایج و پیگیری
چه نوع نتایجی دریافت میکنید و نتایج چه معنایی دارند؟
نتایجِ شما ممکن است نشان دهند که درمانهای خاصی گزینهٔ مناسبی برای شما هستند. ممکن است واجدِ شرایطِ مواردِ زیر باشید:
• درمانهای تأییدشدهٔ «سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA)»: درمانهایی که از سوی سازمان غذا و دارو تأیید شدهاند آزموده شدهاند و برای تشخیصِ منحصربهفردِ شما «ایمن و مؤثر» شمرده میشوند.
• درمانهای «خارج از برچسب (Off-label)»: این درمانها برای نوعِ سرطانِ شما تأیید نشدهاند، اما برای سرطانهای دیگری با همان نشانگرِ توموری تأیید شدهاند. این بدان معناست که احتمال دارد درمان کارساز باشد.
• «کارآزماییهای بالینی (Clinical trials)»: ممکن است بتوانید در مطالعهای شرکت کنید تا به درمانِ جدیدی که سرطانهای دارای نشانگرِ توموریِ شما را هدف میگیرد دسترسی یابید.
نتایجِ شما ممکن است دربارهٔ «پیشآگهی (Prognosis؛ Outlook)» شما باشند. برای نمونه، نتایج ممکن است نشان دهند که شما دچار سرطانِ پرخاشگر هستید. این به ارائهدهندهٔ شما میگوید که ممکن است به درمانهای شدیدتر نیاز داشته باشید. ممکن است نشان دهد که سرطان به درمان بهخوبی پاسخ میدهد و دورنمای شما عالی است.
ارائهدهندهٔ شما توضیح خواهد داد که نتایج برای گزینههای درمانی و دورنمای شما چه معنایی دارند.
از پزشکم چه بپرسم؟
از ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت خود بپرسید آیا آزمونِ نشانگرهای زیستی بخشی از فرایندِ تشخیصِ شما خواهد بود یا نه. اگر نه، بپرسید آیا گزینهای برای شما هست. آنها میتوانند به شما کمک کنند خطرها و فواید را درک کنید.
پرسشهای رایجِ بیشتر
چه کسانی باید آزمونِ نشانگرهای زیستی را انجام دهند؟
برای برخی سرطانها، آزمونِ نشانگرهای زیستی بخشی روتین از تشخیص است. برای نمونه، اگر دچار «سرطانِ پستان (Breast cancer)» باشید، ارائهدهندهٔ شما سلولها را میآزماید. نتایج میتوانند نشان دهند آیا سرطان در پاسخ به «اِستروژن (Estrogen)» یا پروتئینی بهنام «HER2 (HER2)» رشد میکند یا نه. اگر چنین باشد، میتوانید درمانهایی دریافت کنید که این مواد را مهار میکنند.
سرطانهای دیگری که آزمونِ نشانگرِ زیستی در آنها روتین است شامل «سرطانِ کولون/رودهٔ بزرگ (Colon cancer)» و «سرطانِ ریه (Lung cancer)» هستند.
اگر آزمونِ نشانگرِ زیستی بخشی از تشخیصِ روتین نباشد، ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت شما ممکن است همچنان آن را توصیه کند اگر این آزمون امکانِ دسترسی به گزینههای درمانیِ بهتر را بگشاید. همهچیز به موردِ منحصربهفردِ شما بستگی دارد.
آیا آزمونهای نشانگرِ زیستی ارزشش را دارند؟
ممکن است داشته باشند. اگر آزمونِ نشانگرِ زیستی به شما کمک کند به درمانهای مؤثرتری دسترسی پیدا کنید، میتواند کاملاً ارزشمند باشد. همچنین اگر تصویرِ روشنتری از چگونگیِ طیشدنِ سیرِ بیماریتان به شما بدهد، میتواند ارزشمند باشد.
اما همهٔ آزمونهای نشانگرِ زیستی نمیتوانند این اطلاعات را فراهم کنند. به همین دلیل، ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامتِ شما بهترین منبع برای توضیح این است که آیا این آزمون برای شما مناسب است یا نه.
References/منابع
American Cancer Society Cancer Action Network. Access to Biomarker Testing. Multiple pages reviewed. Updated June 2025. Accessed 8/27/2025.
American Lung Association. Lung Cancer Biomarker Testing. Updated 6/2/2025. Accessed 8/27/2025.
National Cancer Institute (U.S.). Biomarker Testing for Cancer Treatment. Updated 12/14/2021. Accessed 8/27/2025.
Passaro A, Al Bakir M, Hamilton EG, et al. Cancer biomarkers: Emerging trends and clinical implications for personalized treatment. Cell. 2024 Mar;187(7):1617-1635. Accessed 8/27/2025.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
