آﻣﻮزش خودمراقبتی بیماران با زخم بستر
بیمار/ همراه گرامی خواهشمندیم در جهت ارائه خدمات بهتر، خودمراقبتی زیر را مطالعه فرموده و به این توصیه‌ها پس از ترخیص از بیمارستان توجه فرمائید.
زخم بستر چیست؟
زخم بستر مانند کوه یخی است که صدمه و آسیب اصلی آن زیر پوست است و بسیار بزرگتر از آن چیزی است که دیده می‌شود.زخم بیشتر در نواحی که پوست روی استخوان کشیده شده است دیده می‌شود، مانند قوزک پا، باسن، پاشنه پا.
کسانی که به علت بیماری قادر به تغییر پوزیشن نیستند یا مجبورند از صندلی چرخدار استفاده کنند مستعد زخم بستر هستند. به محض اینکه متوجه یکی از علائم یا نشانه‌های زخم فشاری بشوید به پزشک اطلاع دهید.
آموزش بدو ورود
- تمامی سوالات خود در مورد مراقبت از بیمارتان در منزل در طول بستری در بخش را از پرستار بپرسید.
- دستبند مشخصات جهت شناسایی شما می‌باشد، لذا خواهشمند است تا زمان ترخیص آن را در مچ دست خود نگه دارید و هنگام ترخیص توسط پرستار بخش از دست شما خارج خواهد شد در غیر این صورت به پرستار اطلاع دهید.
- بهداشت فردی خود را در طول بستری رعایت نموده و دست‌های خود را مرتب بشویید.
- زباله‌های عادی خود را در سطل زباله آبی رنگ رها کنید.
- وسایل مربوط به پانسمان و سرم شما زباله عفونی محسوب می‌شود و باید در سطل زباله زرد رها شود.
- در صورت نیاز به پرستار از زنگ احضار که بالای سر شما نصب گردیده است استفاده نمایید.
- نرده‌های کنار تخت را جهت جلوگیری از سقوط بالا نگه دارید.
- در صورت داشتن سابقه بیماری و سابقه حساسیت (دارویی، غذایی) پرستار و پزشک معالج را در جریان قرار دهید.
- در صورتی که بیماری خاصی دارید و تحت درمان هستید به پزشک و پرستار خود اطلاع دهید زیرا ممکن است نیاز باشد داروهای شما قطع شده و داروهای جدید جایگزین شود.
- مدارک قبلی خود را به همراه داشته باشید تا پزشک بتواند در مورد درمان شما تصمیم درست بگیرد.
آموزش حین بستری
چنانچه زخم بستر در مراحل اوليه تحت مراقبت قرار گيرد، به راحتی درمان می‌شود، ولی زخم‌های مزمن می‌توانند زندگی بيمار را تهديد نمايند. به دنبال ايجاد زخم؛ سد اوليه يعنی پوست باز و شکسته شود و عوامل عفونت‌زا به سرعت در اين نواحی که محيط بسته، گرم و مرطوبی می‌باشد؛ شروع به رشد و تشکيل مجموعه‌های عفونی در لابلای بافت‌های زخم می‌نمايند.
در مواردی که زخم بستر در مراحل بالايی قرار داشته باشد، پزشک بيمار را بستری نموده و درمان با آنتی‌بيوتيک را شروع می‌کند، گاهی پانسمان‌های مخصوص و يا عمل جراحی نيز توصيه می‌شود.
رژیم غذایی:
- برای تسريع التيام بافت نرم، رژيم غذايی پر پروتئين و پر کالری استفاده کنيد.
- جهت پيشگيری از يبوست از رژيم پرفيبر (ميوه‌ها و سبزيجات) حاوی سبوس و مايعات فراوان استفاده کنيد.
- مصرف سبزيجات و مرکبات و آبميوه‌های تازه حاوی ويتامين C، می‌تواند به بهبود سريع‌تر زخم کمک کند.
فعالیت:
- در بستر انگشتان و مچ پاهای سالم را حرکت دهيد تا از لخته شدن خون در پاها پيشگيری شود.
- هر 2 ساعت يک بار بيمار را در تخت جابجا کرده و نواحی حساس مانند زير باسن، بين دو باتکس، مهره‌های کمر، مهره‌های گردن، زير آرنج و پشت کتف، پشت سر را به آرامی ماساژ دهيد.
مراقبت:
- در صورت داشتن درد، به پرستار اطلاع داده تا طبق تجويز پزشک اقدامات لازم جهت تسکين درد را انجام دهد.
- از دستکاری سرم‌ها و رابط‌های متصل به بيمار خودداری کنيد.
- به طور مکرر دست‌های خود را بشوييد.
- تاول‌ها را دستکاری نکنيد. اين کار موجب عفونی شدن تاول‌ها می‌شود.
- از مصرف خودسرانه دارو به غير از داروهای تجويز شده و بدون اجازه پزشک خودداری کنيد.
- داروها طبق تجويز پزشک و در فواصل مشخص توسط پرستار برای شما اجرا خواهد شد.
- روزانه پانسمان محل زخم بستر عوض خواهد شد. در صورتی که از پانسمان‌های مخصوص استفاده می‌شود از برداشتن آن بدون اجازه بپرهيزيد، حتی اگر خيس شده باشد.
- از تا خوردن و چروک شدن ملافه زير بدن جلوگيری کنيد.
- از کشيده شدن بيمار بر روی تخت جلوگيری نماييد، اين کار ممکن است آسيب بيشتری به پوست وارد کند.
- برای پيشگيری از سُر خوردن بيمار، سر تخت را بيش از 30 درجه بلند نکنيد.
- بالش‌هايی را زير آرنج بيمار قرار دهيد تا فشارها مالشی بر آرنج کاهش يابد.
- در صورتی که ملافه بيمار خيس شد بلافاصله اطلاع دهيد تا کمک پرستار آن را تعويض نمايد.
آموزش پس از ترخیص
رژیم غذایی و تغذیه:
- مصرف نوشيدنی‌های کافئين‌دار مانند چای و قهوه را کاهش دهید.
- در رژيم بيمار ميوه و سبزيجات حاوی ويتامين C، مانند گوجه و مرکبات و… قرار دهيد.
- علاوه بر يک رژيم غذايی، ممکن است بدن فرد به مکمل‌هاي ويتامينی، املاح معدنی يا ديگر مکمل‌های غذايی نياز داشته باشند.
- تجويز مکمل‌هايی همچون ويتامين‌ها مخصوصاً C ،E، زينک، روی و سلنيوم برای پوست‌سازی و ترميم بافت‌ها مفيد هستند که بايد با تجويز پزشک باشد.
- در صورت صلاحديد پزشک برای سالم ماندن پوست به بيمار حداقل 8 الی 10 ليوان در روز آب دهيد.
مراقبت از زخم بستر:
- نواحی حساس تحت فشار، پاشنه‌ها، لاله گوش، سرین، کمر، پشت و آرنج‌ها می‌باشد که نبايستی تحت فشار باشند. جهت محافظت از پد استفاده شود.
- روی نواحی استخوانی ماساژ داده نشود، مخصوصاً در افراد لاغر و استخوانی.
- در بيماری که دچار زخم بستر شده اولين کاری که بايد انجام دهيد آن است که اجازه ندهيد ناحيه قرمز شده در تماس با تشک، ملحفه، پتو و… باشد.
- ناحيه قرمز شده را در معرض هوا قرار دهيد. ناحيه را با سرم شستشو یا آب گرم بشوئيد و در صورت پيشرفت زخم با پزشک تماس بگيريد.
- اگر پوست بيمار تاول زد، تاول را باز نکنيد و قسمتی که تاول زده را در معرض هوا قرار دهيد تا سريع‌تر بهبود يابد.
- روزانه کمر بيمار خود را با آب ولرم تميز کنيد و با قرار دادن کف دست خود به شانه راست بيمار با حرکات دورانی از سمت راست به سمت چپ کمر بيمار را ماساژ دهيد.
- ملحفه بيمار به طور روزانه تعويض شود و از جنس نخ يا پنبه انتخاب کنيد و از تا خوردن و چروک شدن ملحفه زير بدن جلوگيری کنيد. در صورت خيس شدن بلافاصله تعويض کنيد.
- جهت پانسمان روزانه ابتدا محل زخم را با سرم نرمال سالين شستشو تميز کنيد. اصلا از محلول بتادين استفاده نکنيد.
- برای خشک کردن زخم از گاز خشک استفاده کنيد يا اگر زخم بستر بيمار وسيع و دارای ترشحات می‌باشد از نسل جديد پانسمان‌ها با مشورت افراد مورد اعتماد با نظر پزشک معالج استفاده کنيد.
- به رنگ پوست دقت کنيد. در صورتی که پوست قرمز رنگ شده حتماً برای 2 ساعت بيمار را روی قسمت مخالف بخوابانيد.
- استفاده از تشک‌های هوا يا مواج نيز مفيد است.
- با يک تميزکننده نرم غیرصابونی پوست را تميز کنيد. سپس پوست را با حرکت آهسته خشک کنيد.
- پيش از اقدام به تميز کردن پوست زخم يا هر گونه تماس با آن بايد دست خود را خوب شستشو دهيد.
- لوازم خواب بيمار را تميز و پاکيزه نگه داريد و وسايل مرطوب را تعويض نماييد. تخت را از ذرات ريز تحريک‌کننده پوست تميز نمايید.
به توصيه‌های زير در زمان استفاده از تشک مواج عمل نماييد:
- تشک مواج در بيمارانی استفاده می‌شود که بايد به مدت طولانی در بستر استراحت کنند. اين تشک که روکش ضد آب دارد با توجه به وزن بيمار تنظيم می‌شود و به صورت اتوماتيک قسمت‌های مختلف آن از هوا پر و خالی می‌گردد.
- چک کنيد که تشک هميشه به جريان برق متصل باشد.
- از فرو کردن اشياء تيز در تشک خودداری نماييد. در اثر سوراخ شدن تشک کارايی لازم را از دست می‌دهد.
- برای ضد عفونی کردن سطح تشک از محلول آب و مايع سفيدکننده رقيق استفاده کنيد. روی تشک را با ملحفه پارچه‌ای از جنس نخ يا پنبه بپوشانيد. در قسمت مرکزی يعنی جايی که باسن قرار می‌گيرد و امکان دارد به علت اجابت مزاج بيمار آلوده به ادرار يا مدفوع شود، روکش پلاستيک بياندازيد و مجدداً روی روکش پلاستيک را با روکش نخی بپوشانيد؛ با اين کار از آلوده شدن تخت به مدفوع و ادرار جلوگيری می‌کنيد.
- در صورتی که پوشش پلاستيکی با بدن بيمار در تماس باشد امکان پيدايش زخم بستر افزايش می‌يابد.
- پشت تشک وسيله‌ای قرار دارد که موتور دستگاه می‌باشد، از ضربه زدن و خيس کردن آن خودداری کنيد.
- مواظب باشيد سيم‌های رابط متصل به تشک پاره نشوند و يا از دستگاه جدا نگردند.
- استفاده از تشک مواج زمانی در پيشگيری زخم بستر موثر می‌باشد که همراه با جابجايی بيمار در تشک باشد. هر 2 ساعت يک بار، بيمار را در تشک جابجا کنيد.
- در صورتی که تشک مواج نياز به شستشو داشت هرگز آن را در معرض نور مستقيم آفتاب قرار ندهيد.
علائم هشدار
در صورت مشاهده علائم زیر بلافاصله به اورژانس بیمارستان یا پزشک مراجعه کنید.
- زخم‌های بستر قرمز و تحريک‌شده‌ای که بعد از دو هفته مراقبت التيام نيافته‌اند.
- پوست اطراف زخم بستر پاره شده يا ترک خورده باشد.
- نواحی اطراف زخم بستر علائم عفونت مانند ورم، درد، ترشح يا داغی و تب داشته باشد.
فهرست منابع
- Text book of Medical Physiology
- Kasper DL, et al. Cecil Essentials of Medicine/9 th edition / W.B.Saunders
- کتاب پرستاری برونر – سودارث
- مجموعه کامل دروس پرستاری – انتشارات بشری
تاریخ آخرین ویرایش: 3 مرداد 1402