خفگی (Asphyxiation)
خفگی (Asphyxiation) زمانی رخ میدهد که بدن شما به میزان کافی اکسیژن دریافت نکند. علل آن شامل واکنشهای آلرژیک، غرقشدگی و انسداد راههای هوایی بر اثر اجسام خارجی است. علائم خفگی عبارتاند از دشواری در تنفس، ازدستدادن هوشیاری و ناتوانی در صحبتکردن.
میتوان با احتیاط و مراقبت از بروز خفگی پیشگیری کرد. درمان شامل احیای قلبی ریوی (CPR)، مانور هایملیخ (Heimlich maneuver) و داروها است.
مرور کلی
خفگی چیست؟
خفگی (Asphyxiation) حالتی است که بدن شما به اندازهٔ کافی اکسیژن دریافت نمیکند. این وضعیت بر تنفس شما تأثیر میگذارد و ممکن است باعث بیهوشی یا حتی مرگ شود.
نامهای دیگر خفگی شامل Asphyxia و Suffocation (خفهشدگی) هستند.
انواع اصلی خفگی
انواع مختلفی از خفگی وجود دارد، از جمله:
- خفگی مکانیکی (Mechanical asphyxia): زمانی رخ میدهد که یک شیء یا نیروی فیزیکی مانع تنفس شما شود. همچنین شامل وضعیتهای بدنی است که از تنفس جلوگیری میکنند.
- خفگی تروماتیک (Traumatic asphyxia): نوعی از خفگی مکانیکی است که در اثر نیروی خارجی شدید (Trauma) به حفرهٔ قفسهٔ سینه (Thoracic cavity) ایجاد میشود. این نیرو باعث برگشت خون از قلب به سمت وریدهای گردن و مغز میشود.
- خفگی هنگام تولد (Perinatal/Birth asphyxia): زمانی رخ میدهد که نوزاد بلافاصله قبل، حین یا بعد از تولد اکسیژن کافی دریافت نکند.
- خفگی فشاری (Compressive asphyxia): نوعی از خفگی مکانیکی است که در آن نیروی خارجی قوی روی قفسهٔ سینه یا شکم فشار وارد میکند. نمونهها شامل فشار جمعیت زیاد (مثل در کنسرت) یا نشستن یا زانو زدن شخصی روی قفسهٔ سینهٔ فرد است.
شیوع خفگی
خفگی نسبتاً شایع است.
در سال ۲۰۱۶ حدود ۱۹٬۰۰۰ نفر در ایالات متحده بر اثر خفگی جان باختند.
در فاصلهٔ ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹، خفگی علت اصلی مرگ تصادفی در کودکان زیر یک سال بوده است.
خفگی چگونه بر بدن تأثیر میگذارد؟
خفگی میتواند بدن را از راههای مختلفی تحتتأثیر قرار دهد:
انسداد ناشی از جسم خارجی
اگر جسمی راه هوایی شما را مسدود کند، بدن شما دیاکسیدکربن (CO₂) را نگه میدارد (هایپرکاپنیا/Hypercapnia) و اکسیژن نمیتواند به بافتها برسد (هیپوکسی/Hypoxia).
بدن تلاش میکند دوباره نفس بکشد که ممکن است ترسناک به نظر برسد: چشمانتان بیرونزده، رنگ پوستتان تغییر میکند، دستهایتان ممکن است ناخودآگاه گلو را بگیرند و سرفهٔ ضعیف داشته باشید.
فشار خون و ضربان قلب بهشدت بالا میرود، pH خون کاهش مییابد و بدن کاتکولامینها (Catecholamines) ترشح میکند که در پاسخ «جنگ یا گریز» نقش دارند.
در نهایت، فشار خون کاهش یافته و ضربان قلب کند میشود.
باید فوراً جسم انسدادی را خارج کرده یا درمان فوری انجام دهید؛ در غیر این صورت، در عرض ۴ تا ۵ دقیقه قلب از تپش بازمیایستد (ایست قلبی/Cardiac arrest).
غرقشدگی
در حدود ۱۰٪ موارد غرقشدگی، هنگام ورود آب به راه تنفسی، حنجره (Larynx) دچار اسپاسم (Laryngospasm) میشود. در این حالت، فرد بر اثر خفگی میمیرد اما آبی وارد ریهها نمیشود.
در ۹۰٪ باقیمانده، عضلات گلوتیس (Glottis) شل شده و آب وارد ریهها میشود.
بدن بهسرعت آب شیرین را جذب میکند؛ این امر موجب رقیق شدن پلاسما و تخریب گلبولهای قرمز (همولیز/Hemolysis) میشود.
در مقابل، آب شور باعث میشود مایع از سیستم گردش خون به درون ریهها کشیده شده و حجم پلاسما در خون کاهش یابد.
علائم و علل
علائم خفگی
علائم خفگی عبارتاند از:
- تنگی نفس (Dyspnea)
- تنفس سریع یا عمیق (Hyperventilation)
- بیهوشی
- سرفه
- صدای خشن یا گرفته (Raspy voice)
- ناتوانی در صحبتکردن
- تغییر رنگ چهره یا لبها (قرمز، بنفش، آبی یا خاکستری)
- دشواری یا ناتوانی در بلع
- ازدستدادن حافظه
- ادرار یا دفع غیرارادی
- سرگیجه و سردرد
علل خفگی
علل مختلفی میتوانند باعث خفگی شوند، از جمله:
- آنافیلاکسی (Anaphylaxis): واکنش آلرژیک شدید، معمولاً در اثر حساسیت غذایی. سایر علائم شامل استفراغ و تورم دست، پا یا صورت (لبها) است.
- آسم (Asthma): بیماری مزمن ریوی که در اثر عوامل محرک مانند ورزش، شورهٔ حیوانات و دود تنباکو تشدید میشود.
- خفگی وضعیتی (Positional asphyxiation): زمانی رخ میدهد که وضعیت بدن مانع تنفس شود. این حالت اغلب در نوزادان یا شیرخواران ضعیف دیده میشود.
- خفگی شیمیایی (Chemical asphyxiation): در اثر استنشاق مواد شیمیایی جایگزین اکسیژن رخ میدهد. این مواد مانع رسیدن اکسیژن به بافتها میشوند. نمونهها شامل منوکسیدکربن (Carbon monoxide)، سیانید (Cyanide)، سولفید هیدروژن (Hydrogen sulfide) و مواد شویندهٔ خانگی هستند.
- مصرف بیش از حد اوپیوئیدها (Opioids overdose): داروهایی هستند که با سلولهای عصبی تعامل کرده و درد را کاهش میدهند. مصرف زیاد آنها میتواند باعث کاهش یا توقف تنفس شود.
- غرقشدگی: خفگی ناشی از فرو رفتن سر در مایع (معمولاً آب) است.
- انسداد ناشی از جسم خارجی: هنگامیکه غذا یا استفراغ (در اثر مسمومیت با الکل) راه هوایی را ببندد.
- خفگی با حلقآویز یا فشار گردن (Strangulation): زمانیکه دست، طناب، سیم یا هر جسم دیگری دور گردن قرار گرفته و مانع تنفس شود.
تشخیص و آزمایشها
خفگی چگونه تشخیص داده میشود؟
خفگی یک اورژانس پزشکی است و نیاز به درمان فوری دارد.
اگر در کنار فردی هستید که ناگهان نمیتواند نفس بکشد، از او بپرسید آیا در حال خفگی است؟
اگر پاسخ نداد، به دنبال علائم زیر باشید:
- گرفتن گلو با دست (علامت جهانی خفگی)
- سرفهٔ سطحی
- خسخس سینه
- ناتوانی در صحبت
- بیهوشی
در نوزادان، نشانهها شامل تغییر رفتار، تنفس دشوار، گریهٔ ضعیف یا سرفهٔ سطحی است.
آیا باید به فردی که نمیتواند نفس بکشد، نوشیدنی داد؟
خیر. دادن نوشیدنی ممکن است راه هوایی را بیشتر مسدود کند.
چه آزمایشهایی برای تشخیص انجام میشود؟
اگر جسم خارجی بخشی از راه هوایی را مسدود کرده باشد، پزشک ممکن است تصویربرداری (X-ray) یا برونکوسکوپی (Bronchoscopy) برای یافتن و خارج کردن آن انجام دهد.
مدیریت و درمان
خفگی چگونه درمان میشود؟
درمان خفگی بستگی به علت اصلی تنفس دشوار دارد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- احیای قلبیریوی (Cardiopulmonary resuscitation – CPR): فشارهای متناوب روی قفسهٔ سینه باعث ادامهٔ جریان خون به اندامهای حیاتی تا بازگشت ضربان قلب میشود.
- مانور هایملیخ (Heimlich maneuver): فشارهای شکمی برای خارجکردن جسم انسدادی از راه هوایی.
- داروها: مانند استنشاقی برای آسم، اپینفرین (Epinephrine) برای واکنش آلرژیک و نالوکسان (Naloxone) برای مسمومیت با اوپیوئیدها.
- تنفس دهانبهدهان (Mouth-to-mouth resuscitation): برای تحریک تنفس در مواردی مانند غرقشدگی یا مصرف بیش از حد اوپیوئید.
- اکسیژنتراپی (Oxygen therapy): رساندن اکسیژن از طریق ماسک، لولهٔ بینی یا ونتیلاتور.
پیشآگهی (Outlook/Prognosis)
اگر علت خفگی بهسرعت برطرف شود، پیشآگهی خوب است.
اما در صورت تأخیر در درمان، عوارض درازمدت یا دائمی ممکن است شامل سکته، آسیب مغزی یا مرگ باشد.
پیشگیری
چگونه میتوان از خفگی پیشگیری کرد؟
بهترین راه پیشگیری از خفگی، احتیاط در زندگی روزمره است.
اگر در کنار فردی هستید که نمیتواند نفس بکشد، فوراً با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.
هنگام خوردن غذا، بهآرامی بجوید و پس از بلعیدن صحبت کنید. هنگام غذا خوردن کودکان، نظارت مداوم داشته باشید و به آنها بیاموزید لقمههای کوچک بخورند و تا پایان بلعیدن صحبت نکنند.
اگر آلرژی غذایی دارید، همیشه خودکار تزریق اپینفرین همراه داشته باشید و برچسب مواد غذایی را با دقت بخوانید.
در شنا، همیشه با فرد دیگری باشید. اگر شنا بلد نیستید، جلیقهٔ نجات بپوشید.
در صورت ابتلا به آسم، همیشه اسپری تنفسی خود را همراه داشته باشید.
آشکارساز منوکسیدکربن (CO) را در منزل نصب کنید و هر سال وسایل سوختی مانند بخاری، آبگرمکن و اجاق گاز را توسط تکنسین بررسی کنید.
الکل مصرف نکنید.
زندگی با خفگی
چه سؤالاتی باید از پزشک بپرسم؟
- اگر کسی نفس نمیکشد، چه باید بکنم؟
- آیا از خفگی دچار عوارض بلندمدت شدهام؟
- آیا من آلرژی غذایی دارم؟
- آیا باید به آلرژیشناس مراجعه کنم؟
- چگونه میتوانم در آینده از خفگی پیشگیری کنم؟
منابع (References)
Butts JD. Environmental Injury. In: Reisner HM. eds. Pathology: A Modern Case Study. 2nd Edition. McGraw Hill; 2020. Accessed 02/13/2023.
Centers for Disease Control and Prevention. Quickstats: Percentage of Injury Deaths That Occurred in the Decedent’s Home for the Five Most Common Causes of Injury Death United States, 2016. Accessed 02/13/2023.
Centers for Disease Control and Prevention. Urban-rural Differences in Unintentional Injury Death Rates Among Children Aged 0-17 Years: United States, 2018-2019. Accessed 02/13/2023.
Regulation of Respiration. In: Barrett KE, Barman SM, Boitano S, et al., eds. Ganong’s Medical Physiology Examination & Board Review. McGraw Hill; 2017. Accessed 02/13/2023.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
