آرتروگرام
آرتروگرام (Arthrogram) آزمونی است که به ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت کمک میکند مشکلاتِ مفصلی مانند دردِ لگن (Hip) یا شانه (Shoulder) را تشخیص دهند. این آزمونها میتوانند وضعیتهای مربوط به رباط (Ligament)، تاندون (Tendon) و غضروف (Cartilage) را با جزئیاتِ واضح نشان دهند. آرتروگرام شامل تزریقِ مادهٔ حاجب (Contrast material, dye) مستقیماً به داخلِ مفصلِ شما پیش از انجامِ تصویربرداری با پرتو ایکس (X-ray)، سیتیاسکن (CT scan)، امآرآی (MRI)، سونوگرافی (Ultrasound) یا نوعِ دیگری از آزمونِ تصویربرداری است.
آرتروگرام چیست؟
آرتروگرام یک آزمونِ تصویربرداریِ پزشکی است. این آزمون از مادهٔ حاجب (Contrast material) استفاده میکند تا به ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت نمایی دقیق از آنچه در داخلِ مفاصلِ شما رخ میدهد بدهد.
نامِ دیگرِ آرتروگرام، آرتروگرافی (Arthrography) است.
چرا ممکن است به آرتروگرام نیاز داشته باشم؟
اگر معاینهٔ فیزیکی یا آزمونهای پزشکی (مانند پرتو ایکس) اطلاعاتِ کافی برای رسیدن به تشخیص فراهم نکنند، ارائهدهندهٔ شما ممکن است آرتروگرام را توصیه کند.
ارائهدهندگان همچنین از آرتروگرام برای مواردِ زیر استفاده میکنند:
- مشخصکردنِ علتِ دردِ مفصل یا خشکیِ بیدلیل.
- رساندنِ دقیقِ دارو، مانند استروئید، به داخلِ مفصل. ارائهدهندگانِ خدماتِ سلامت به این اقدام «آرتروگرافیِ درمانی (Therapeutic arthrography)» میگویند.
- ارزیابیِ بافتهای مفصل پس از جراحیِ تعویضِ مفصل (Joint replacement surgery).
انواعِ آرتروگرام
چندین نوع آرتروگرام بر اساسِ محلِ درگیر وجود دارد. انواعِ رایج شامل مواردِ زیر هستند:
- آرتروگرامِ شانه.
- آرتروگرامِ لگن.
- آرتروگرامِ زانو.
- آرتروگرامِ مچِ دست.
- آرتروگرامِ مچِ پا.
- آرتروگرامِ آرنج.
جزئیاتِ آزمون
آرتروگرام چگونه کار میکند؟
آرتروگرام یک فرایندِ دوبخشی است. ابتدا، یک ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامتِ آموزشدیده، رنگِ ویژهای (که مادهٔ حاجب نام دارد) را به درونِ یک ورید (Vein) یا مستقیماً به مفصلِ درگیرِ شما تزریق میکند. این رنگ به مفصلِ شما جذب میشود و دیدنِ ساختارهای بسیار کوچک (و مشکلاتِ سختتشخیص) را آسانتر میکند.
سپس، یک ارائهدهنده از مفصلِ شما تصویر میگیرد. برای این کار ممکن است از مواردِ زیر استفاده شود:
- سیتیاسکن (توموگرافیِ کامپیوتری).
- فلوروسکوپی (Fluoroscopy).
- امآرآی (تصویربرداریِ تشدیدِ مغناطیسی).
- سونوگرافی.
در برخی موارد، ارائهدهندهٔ شما ممکن است پیش و پس از تزریقِ رنگ از مفصلِ شما تصویر بگیرد.
چگونه برای آرتروگرام آماده شوم؟
چند کار میتوانید برای آمادگیِ آرتروگرام انجام دهید:
- لباسهای گشاد بپوشید. این کار اجازه میدهد ارائهدهندهٔ شما بهراحتی به مفصل دسترسی داشته باشد. بسته به محلِ مفصل، ممکن است نیاز باشد گانِ بیمارستانی بپوشید.
- ارائهدهندهٔ خود را از احتمالِ بارداری آگاه کنید. اگر باردار هستید یا فکر میکنید ممکن است باردار باشید، حتماً به ارائهدهندهٔ خود اطلاع دهید. آزمونهای تصویربرداری که از پرتو استفاده میکنند میتوانند به جنینِ در حالِ رشد آسیب برسانند.
- طبق دستورِ ارائهدهنده، مصرفِ داروها را متوقف کنید. ارائهدهندهٔ شما ممکن است به شما بگوید پیش از انجامِ فرایند مصرفِ برخی داروها را متوقف کنید. دستوراتِ آنها را با دقت دنبال کنید و مگر به شما گفته شود، هیچ تغییری اعمال نکنید.
در طولِ آرتروگرام چه انتظاری داشته باشم؟
بسته به اینکه کدام مفصل نیاز به دسترسی دارد، ارائهدهندهٔ شما ممکن است از شما بخواهد برخی لباسها را دربیاورید.
یک رادیولوژیست (Radiologist) آرتروگرامِ شما را انجام خواهد داد. یک تکنولوژیستِ آموزشدیده (Technologist) ممکن است در گرفتنِ تصاویرِ پزشکی کمک کند. ارائهدهندگان ممکن است پیش و پس از تزریقِ مفصل از آن تصویر بگیرند (مانند پرتو ایکس).
در طولِ آرتروگرام، ارائهدهندهٔ شما:
- شما را روی یک تختِ بالشتکدار در وضعیتِ مناسب قرار میدهد (اغلب به پشت دراز میکشید).
- پوستِ اطرافِ مفصل را با محلولِ ضدعفونیکننده تمیز میکند.
- پارچهای را روی مفصلِ درگیر میاندازد تا نواحیِ اطراف را بپوشاند و در عینِ حال مفصل قابلِ دسترسی بماند.
- پوست و ناحیهٔ اطرافِ مفصل را با بیحسکنندهٔ موضعی (Local anesthetic؛ داروی تسکیندهندهٔ درد) بیحس میکند.
- مادهٔ حاجب را مستقیماً به داخل یا نزدیکِ فضایِ مفصل تزریق میکند.
- مفصلِ شما را بهآرامی حرکت میدهد تا رنگ بهطورِ یکنواخت پخش شود.
- سوزن را خارج و محلِ تزریق را تمیز میکند.
- با استفاده از پرتو ایکس، امآرآی، توموگرافیِ کامپیوتری یا سونوگرافی از مفصلِ شما تصویر میگیرد.
- مفصلِ شما را در وضعیتهای مختلف قرار میدهد تا نمایی کامل از بافتهای مفصلی از زوایای گوناگون بهدست آید.
ارائهدهندگان اغلب فلوروسکوپی و پرتو ایکس را در همان اتاقی انجام میدهند که تزریقِ مفصل را دریافت میکنید. اگر به سیتی یا امآرآی نیاز باشد، ارائهدهندهٔ شما ممکن است بلافاصله پس از تزریقِ مفصل شما را به اتاقِ دیگری برای گرفتنِ آن تصاویر ببرد.
گرفتنِ تصاویر اندکی پس از تزریقِ مفصل اهمیت دارد. در غیرِ این صورت، رنگ در سراسرِ بدنِ شما پخش میشود. پس از آن، تصاویر دیگر جزئیاتِ اضافی پیرامونِ بافتهای مفصلی را فراهم نمیکنند.
در آرتروگرافیِ درمانی، ارائهدهندهٔ شما دارو (مانند کورتون) را مستقیماً به داخلِ مفصل تزریق میکند. هدف از این تزریق کاهشِ التهاب یا تسکینِ درد است.
پس از انجامِ آرتروگرام چه انتظاری داشته باشم؟
باید بتوانید اندکی پس از پایانِ آزمون فعالیتهای عادی را از سر بگیرید. برخی افراد پس از آرتروگرام قدری درد یا تورم در اطرافِ مفصل دارند. اگر چنین بود، باقیِ روز را آسوده بگذرانید.
هرگونه ناراحتی باید ظرفِ دو روز برطرف شود. اگر نشد، برای راهنمایی با ارائهدهندهٔ خدماتِ سلامت خود تماس بگیرید.
خطراتِ آرتروگرام چه هستند؟
خطراتِ کلی اندکاند. عوارضِ احتمالیِ آرتروگرام شامل مواردِ زیر است:
- واکنشِ آلرژیک به مادهٔ حاجب (رنگ): خطرِ بروزِ واکنشِ آلرژیک پایین است. پیش از آزمون، هرگونه آلرژیِ خود را به ارائهدهندهتان اطلاع دهید. آلرژی به رنگِ استفادهشده در آرتروگرام میتواند باعثِ کهیر، سرگیجه یا ناراحتیِ معده شود.
- خونریزی یا عفونت: بهندرت، افراد در محلِ تزریق (جایی که سوزن واردِ پوست شده) دچارِ عوارض میشوند.
- مواجهه با پرتو: برخی فناوریهای تصویربرداریِ پزشکی (مانند پرتو ایکس) از مقادیرِ اندکی پرتو استفاده میکنند. پرتو میتواند در طولِ زمان در بدنِ شما تجمع یابد و مشکلاتِ سلامت ایجاد کند. همچنین میتواند به جنین آسیب بزند. برای بهحداقلرساندنِ خطرات، حتماً دربارهٔ سابقهٔ پزشکیِ خود و نیز احتمالِ بارداری با ارائهدهندهٔ خود صحبت کنید.
نتایج و پیگیری
چه زمانی از نتایجِ آرتروگرامِ خود باخبر شوم؟
رادیولوژیستی که آرتروگرامِ شما را انجام داده است تصاویرِ مفصلِ شما را بازبینی خواهد کرد. آنها معمولاً ظرفِ ۲۴ ساعت پس از آزمون نتایج را برای ارائهدهندهای که آزمون را درخواست کرده ارسال میکنند. اگر آزمونِ شما در روزِ جمعه انجام شود، ممکن است نتایج دیرتر آماده شوند.
ارائهدهندهٔ شما نتایجِ آزمون را با شما مرور خواهد کرد. آنها ممکن است آزمونهای بیشتر یا درمانهای احتمالی (مانند جراحیِ تعویضِ مفصل) را برای اصلاحِ مفصل و رفعِ علائم توصیه کنند.
پرسشهای رایجِ اضافی
آرتروگرام چقدر دردناک است؟
ممکن است هنگامِ رهاشدنِ مادهٔ حاجب در مفصل، اندکی ناراحتی احساس کنید. بسیاری از افراد احساسِ «پُری» یا «سفتی» پیرامونِ مفصل را گزارش میکنند.
در آرتروگرام چه چیزی تزریق میشود؟
بسته به نوعِ آزمونِ تصویربرداری که ارائهدهندهٔ شما استفاده میکند متفاوت است. دو مورد از رایجترین موادِ حاجب شامل رنگهای بر پایهٔ ید و بر پایهٔ گادولینیوم هستند.
آیا میتوانم پس از آرتروگرام خودم رانندگی کنم؟
بهطورِ کلی، میتوانید پس از فرایند، خودتان به خانه رانندگی کنید. اما اگر قصد دارید برای آرامش، داروهای آرامبخش (Sedative medications) مصرف کنید، لازم است برای رفتوآمد به نوبت، از یک دوست یا عضوِ خانوادهٔ موردِ اعتماد کمک بگیرید. از ارائهدهندهٔ خود بپرسید آیا برای آرتروگرام به آرامبخشی نیاز خواهید داشت یا نه.
References/منابع
Crossan K, Rawson D. Shoulder Arthrogram (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK580562/). 2023 Apr 3. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan. Accessed 4/22/2024.
Merck Manuals, Consumer Version. Tests for Musculoskeletal Disorders (https://www.merckmanuals.com/home/bone,-joint,-and-muscle-disorders/diagnosis-of-musculoskeletal-disorders/tests-for-musculoskeletal-disorders). Reviewed 2/2024. Accessed 4/22/2024.
Radiologyinfo.org. Direct Arthrography (https://www.radiologyinfo.org/en/info.cfm?pg=arthrog). Reviewed 4/15/2022. Accessed 4/22/2024.
Weishuhn LJ, Seidman A. Hip Arthrogram (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK585134/). 2023 Mar 1. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan. Accessed 4/22/2024.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
