نقشهبرداریِ سرخرگی و سیاهرگی
نقشهبرداریِ سیاهرگی با استفاده از تصویربرداریِ سونوگرافی (Ultrasound imaging) به دیدنِ داخلِ رگهای خونیِ شما کمک میکند. این آزمون با استفاده از تصاویر، نقشهای از سرخرگها و سیاهرگهای شما و هرگونه انسداد در آنها ایجاد میکند. ممکن است ارائهدهندهٔ شما پیش از اقداماتِ پزشکی یا برای بررسیِ وضعیتهایی که بر رگهای خونی اثر میگذارند، انجامِ نقشهبرداریِ سیاهرگی را تجویز کند.
مرور کلی
نقشهبرداریِ سرخرگی و سیاهرگی چیست؟
نقشهبرداریِ سرخرگی و سیاهرگی که معمولاً «نقشهبرداریِ سیاهرگی» نامیده میشود، آزمونِ سونوگرافی (Ultrasound) است که از سرخرگها و سیاهرگهای شما (رگهای خونی) تصویر میگیرد. این آزمون «نقشهای» از رگهای خونیِ شما ایجاد میکند که میتوان از آن برای راهنماییِ برخی اقداماتِ پزشکی یا بررسیِ برخی وضعیتهای سلامت استفاده کرد.
چرا ممکن است به نقشهبرداریِ سرخرگی و سیاهرگی نیاز داشته باشم؟
به نقشهبرداریِ سیاهرگی «مطالعهٔ دوبلکس (Duplex study)» یا «سونوگرافیِ عروقی (Vascular ultrasound)» نیز گفته میشود. ممکن است پیش از انجامِ برخی اقداماتِ پزشکی به نقشهبرداریِ سیاهرگی نیاز داشته باشید، از جمله:
• جراحیِ پیوندِ بایپسِ سرخرگِ کرونر (Coronary artery bypass surgery): در جراحیِ بایپس، از رگِ خونیِ سالمِ بخشی دیگر از بدن برای ایجادِ مسیرِ انحرافی پیرامونِ سرخرگهای مسدود استفاده میشود. ارائهدهندهٔ شما ممکن است پیش از فرایند، از نقشهبرداریِ سیاهرگی برای یافتنِ رگِ خونیِ مناسب استفاده کند.
• دیالیز (Dialysis): این درمانی برای نارساییِ کلیه است. پیش از آغازِ دیالیز، ارائهدهندهٔ شما یک سرخرگ و یک سیاهرگِ بازویتان را به هم متصل میکند و از آنها برای ارائهٔ درمان بهره میبرد. نقشهبرداریِ سیاهرگی به ارائهدهندهٔ شما اجازه میدهد سرخرگ و سیاهرگی را که برای دیالیز بهترین عملکرد را دارند، پیدا کند.
• جراحیِ بایپسِ عروقیِ محیطی (Peripheral vascular bypass surgery): این جراحی بیماریِ شریانِ محیطی (Peripheral artery disease, PAD) را درمان میکند. جرّاح شما جریانِ خون را پیرامونِ سرخرگِ مسدود در بازو یا پایتان منحرف میکند. پیش از جراحی، نقشهبرداریِ سیاهرگی راهی برای یافتنِ سرخرگِ سالم برای جایگزینیِ نمونهٔ مسدود است.
این آزمون همچنین میتواند به تشخیصِ وضعیتهایی که بر رگهای خونی اثر میگذارند کمک کند، از جمله:
• آترواسکلروز (Atherosclerosis).
• ترومبوزِ وریدِ عمقی (Deep vein thrombosis, DVT).
چه کسی نقشهبرداریِ سیاهرگی را انجام میدهد؟
یک تکنولوژیستِ سونوگرافی (Ultrasound technologist) با آموزشِ ویژه این آزمون را انجام میدهد و تصاویر را گردآوری میکند. سپس یک پزشکِ عروق (Vascular physician) تصاویر را بازبینی و نتایجِ شما را تفسیر میکند.
جزئیاتِ آزمون
نقشهبرداریِ سیاهرگی چگونه کار میکند؟
آزمونهای سونوگرافی امواجِ صوتیِ پُربسامد (High-frequency sound waves) را از درونِ بافتهای بدنِ شما عبور میدهند. دستگاهِ سونوگرافی پژواکِ صدا را ثبت میکند و آنها را به ویدئوها یا تصاویرِ بافتها و مایعاتِ بدن تبدیل میکند.
در جریانِ نقشهبرداریِ سیاهرگی، امواجِ صوتی از ناحیهای از رگهای خونیِ بدنِ شما عبور داده میشوند. این امواج از سلولهای خونی که درونِ رگهای خونیِ شما حرکت میکنند بازتاب مییابند. دستگاه سرعتِ جریانِ خونِ شما را ثبت میکند و آن را روی صفحهٔ رایانه نمایش میدهد.
چگونه برای نقشهبرداریِ سرخرگی و سیاهرگی آماده شوم؟
برای این آزمون به آمادگیِ ویژهای نیاز نیست. میتوانید مانندِ همیشه غذا بخورید و مایعات بنوشید. پیش از آزمون لباسِ بیمارستانی میپوشید و هرگونه زیورآلات را برمیدارید؛ بنابراین، اگر امکان دارد زیورآلات را در خانه بگذارید. معمولاً ارائهدهندهٔ شما نقشهبرداریِ سیاهرگی را در مرکزِ تصویربرداری داخلِ یک بیمارستان یا مرکزِ سلامت انجام میدهد.
نقشهبرداریِ سیاهرگی چهقدر طول میکشد؟
این آزمون معمولاً ۳۰ تا ۹۰ دقیقه زمان میبَرد.
در طولِ نقشهبرداریِ سیاهرگی چه انتظاری داشته باشم؟
در طولِ این آزمون:
• روی تختِ معاینهٔ مُبلّن دراز میکشید.
• تکنولوژیست مقدارِ کمی ژلِ محلول در آب (Water-soluble gel) را به پوستِ ناحیهای میزند که قرار است آزمون در آن انجام شود. ژل به پوستِ شما آسیب نمیزند و لباسهای شما را لکّه نمیکند.
• تکنولوژیست دستگاهِ کوچکی به نامِ مبدّل (Transducer) را روی ناحیهٔ ژلزده قرار میدهد. مبدّل تصاویر را روی صفحهٔ سونوگرافی ایجاد میکند. تکنولوژیست مبدّل را در جای خود نگه میدارد تا تمامِ اطلاعاتِ موردِ نیاز ثبت شود.
• اگر برای شما اقدامی برنامهریزی شده است، تکنولوژیست ممکن است با خودکار برخی محلها را روی پوستتان علامتگذاری کند. این علامتها را پیش از انجامِ اقدام پاک نکنید. اگر پس از حمام یا دوش، علامتها کمرنگ شدند، ارائهدهندهٔ شما ممکن است خودکاری به شما بدهد تا آنها را پُررنگتر کنید.
پس از نقشهبرداریِ سیاهرگی چه رخ میدهد؟
پس از آزمون، تکنولوژیست ژل را از روی پوستتان پاک میکند و شما میتوانید لباس بپوشید. معمولاً به خانه یا سرِ کار برمیگردید. اگر نیازِ فوریِ سلامت داشته باشید، ارائهدهندهٔ شما ممکن است همان زمان نتایج را با شما در میان بگذارد.
خطراتِ نقشهبرداریِ سرخرگی و سیاهرگی چه هستند؟
نقشهبرداریِ سیاهرگی عوارضِ زیانباری ندارد. این آزمونِ تصویربرداری غیرتهاجمی (Noninvasive) و بدونِ درد است؛ بنابراین خبری از سوزن، مادهٔ حاجب، بیهوشی (Anesthesia) یا برشها (Incisions) نیست. سونوگرافی مانندِ برخی آزمونهای تصویربرداریِ دیگر از پرتو (Radiation) استفاده نمیکند.
نتایج و پیگیری
چه زمانی از نتایجِ نقشهبرداریِ سیاهرگی باخبر میشوم؟
یک پزشکِ طبِ عروقی (Vascular medicine physician) تصاویرِ شما را بازبینی میکند و نتایج را برای ارائهدهندهٔ مراقبتِ سلامتِ شما میفرستد. ارائهدهندهٔ شما نتایج را برایتان توضیح خواهد داد. معمولاً میتوانید طی چند روز منتظرِ دریافتِ نتایج باشید.
گاه، ارائهدهندگان از نقشهبرداریِ سرخرگی و سیاهرگی برای تشخیصِ وضعیتهای بالقوه تهدیدکنندهٔ زندگی در شرایطِ اورژانسی استفاده میکنند. اگر ارائهدهندهٔ شما به نگرانیِ فوری مشکوک باشد، نتایج را بلافاصله دریافت خواهید کرد.
References/منابع
Akca F, Lam KY, Verberkmoes N, et al. Predictive value of great saphenous vein mapping prior to endoscopic harvesting in coronary artery bypass surgery. Interact Cardiovasc Thorac Surg. 2020;31(1):16-19. Accessed 7/25/2022.
Hwang J, Han S, Hwang C, et al. High density mapping guided partial antral ablation for a pulmonary vein isolation. Sci Rep. 2021;11(1):16563. Accessed 7/25/2022.
Manetta F, Yu PJ, Mattia A, Karaptis JC, Hartman AR. Bedside Vein Mapping for Conduit Size in Coronary Artery Bypass Surgery. JSLS. 2017;21(2):e2016.00083. Accessed 7/25/2022.
Niyyar VD, Wasse H. Vascular mapping: does it help to maximize fistulae placement? Adv Chronic Kidney Dis. 2009;16(5):316-320. Accessed 7/25/2022.
MedlinePlus: Public health information platform provided by the National Library of Medicine (NLM) and is part of the National Institutes of Health (NIH).
این مطلب با سردبیری دکتر اکبر نیکپژوه، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی برای استفاده در وبسایت بیمارستان تهیه شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که پزشکی و سلامت همواره دانشی رو به کمال است. ضمن استفاده از مطالب علمی این بسته آموزشی، توصیههای سلامتی و درمانی ویژه خودتان را از پزشکان معالجتان دریافت کنید.
سلب مسئولیت: مطالب ارائهشده صرفاً جهت اطلاعرسانی و افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و جایگزین توصیهها و دستورات پزشکی فردی نبوده و لازم است در هر مورد از دستورات پزشک معالج پیروی کرد و با پزشک معالج مشورت نمود.
تندرستی و سلامتی کامل شما آرزوی ماست.
